Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Quelques Observations, par E.W. van Dam van Isselt, Membre de la 2^e. Chambre des États généraux, Comman-

[p. 43]

dant d' un Corps de Chasseurs volontaires. Leeuwarde, chez G.T.N. Suringar. 1832. 8vo. 19 pag. f : - 25.
La Canne magique, ou le Libéralisme dévoilé. Roman politique, par ***** I-IV^e. Partie. à la Haye, chez J.P. Beekman, Hz. 1831. 8vo. 230 pag. f 2 - :

Wij voegen in onze beoordeeling de brochure van den Heere van dam van isselt en het eerste deel van den hier aangekondigden staatkundigen Roman te zamen; opdat degenen, die door het lezen van eerstgenoemd vlugschrift met het liberale stelsel te veel mogten worden ingenomen, door de lezing van den Roman, waartoe wij hen uitnoodigen, voor overijling mogen worden bewaard; en omgekeerd zij, die door den Roman tot overdreven monarchale begrippen zouden worden weggesleept, door bepeinzing der opmerkingen van den Heer van dam, waartoe wij de zoodanigen op hunne beurt aanmanen, de grondbeginselen eener grondwettige Alleenheersching niet geheel uit het oog mogen verliezen.

De Heer van dam vreest, dat het Absolutisme bij ons veld zal winnen; daartegen zoekt hij te waken, en tevens de vreemdelingen voor verkeerde beoordeeling van den geest onzer natie en der zaak, welke wij voorstaan, te waarschuwen. De ons onbekende Schrijver (denkelijk libry-bagnano) van la Canne magique, ou le Libéralisme dévoilé, (voor welken laatsten titel wij liever zouden lezen: Les soidisant Libéraux démasqués) toont aan, van welke kunstgrepen de omwentelingsgezinden zich bedienen, welke drijfveren zij hebben, en hoe zij hunne lage bedoelingen onder het masker van vrijheidsliefde verbergen.

Beide Schrijvers zijn, naar ons inzien, te ver gegaan. Het Fransche volk is, bij de Julij-revolutie, slechts het werktuig in de hand van zamengezworene volksmenners geweest. Karel X en zijne Ministers, niet slechts polignac en zijne ambtgenooten, maar ook anderen, zijn in vele opzigten te beschuldigen. De gansche strekking van hun bestuur was verkeerd. Maar nog schuldiger zijn zij, die, naar eigene bekentenis, vijftien jaren lang de bourbons door eenen schijn van getrouwheid misleid, maar heimelijk toch derzelver wettig gezag ondermijnd, en slechts eene toereikend schijnende reden hebben aangegrepen, om te volvoeren, wat, ook zon-

[p. 44]

der het uitvaardigen der bekende Ordonnantiën, had moeten gebeuren. Het is op de Julij-revolutie wel van toepassing: waar twee partijen kijven, hebben beide schuld. Met den val van Polen moet men zeker medelijden hebben; maar de opstand der Polen schijnt ons het werk toe der overal woelende Jakobijnen; en wat het Protokol van het Duitsche Verbond betreft, vooral gerigt tegen het schandelijk misbruik der periodieke drukpers en het bijeenroepen of houden van onwettige volksvergaderingen, over het algemeen genomen aarzelt Recensent niet te verklaren, al mogt men op sommige bepalingen gegronde aanmerkingen kunnen maken, hetzelve van harte toe te juichen. Onze geachte Vertegenwoordiger meent het wèl; maar wij hopen, dat hij nimmer zal behooren tot het getal van die Liberalen, waarvan in waarheid, met la Canne magique, bl. 218, zou kunnen beweerd worden: Tout en voulant faire du bien, ils font souvent presque autant de mal..... Portes aux changemens, ils sont facilement menés par les libéraux de la première classe etc. Recensent is zelf op verre na geen Absolutist. Dit moge blijken uit zijne beoordeelingen in dit Tijdschrift, onder anderen ook van het dagblad de Nederlandsche Gedachten; maar inderdaad, men moet tegenwoordig de omwentelingszucht beteugelen, en aan de wettige regeringen, niet alleen in ons land, maar ook elders, zich aansluiten. De Heer van dam wil dat ook; doch waarom dan over het Protokol der Duitsche Bondsvergadering den banvloek als 't ware uitgesproken?

In la Canne magique stuitte ons vooral, op bl. 76, que la distinction du pouvoir du père de celui de la mère semble n'avoir été établie [par Dieu], que pour rendre le pouvoir du chef de famille plus absolu. Neen! waarlijk veeleer pour balancer et pour modérer le pouvoir du chef de famille, pour adoucir la rigueur naturelle du caractère viril et faire aimer l'autorité légitime. Het is juist de inrigting van het huisgezin, die ons de, als 't ware, door God zelven geteekende grondschets levert van den besten regeringsvorm, de gematigde alleenheersching (la monarchie tempérée). Bl. 112 vinden wij eene te ver gedrevene lofrede op het bestuur van lodewijk XIV, even alsof de dragonderbekeeringen en de herroeping van het Edict van Nantes daar geene onuitwischbare vlek op wierpen. Op bl. 120 wordt ferdinand VII en vooral Dom miguel meer in bescherming genomen, dan een dier beiden verdient. Miguel wordt nooit een eerlijk man, al ware 't bewezen,

[p. 45]

dat zijn broeder pedro niet beter is dan hij. Ja! reeds te voren, op bl. 75, is de Schrijver verdwaald geraakt in de duistere theorie van het Goddelijk regt der Koningen, omdat hij niet anders het stelsel van blijvende opperhoofdigheid des volks wist te wederleggen. Hoe gemakkelijk is intusschen de oplossing, als men onderscheid maakt tusschen hetgeen veelal geschiedt en hetgeen behoorde te geschieden; tusschen de oprigting van eenen staat door wilden en de wijziging van den staat in de beschaafde maatschappij; tusschen het helpen stichten van eenen staat en het geboren worden of intreden in eenen staat; tusschen de grondmagt van de vaders der huisgezinnen en andere volwassene personen en de oppermagt der regeringen. Zoodoende zal men tot geene ongerijmdheid vervallen, en een argument ten voordeele van wettige Vorsten bezigen, dat even goed ten voordeele van overweldigers kan worden bijgebragt: want alle magt is in zoo ver uit God, als God er zich niet tegen verzet; alleen de ouderlijke magt is uit den natuurstaat afkomstig, en dus van Goddelijke instelling, niet in ontkennenden, maar in stelligen zin. Terwijl het voorts in den aard der zaak ligt, dat er in het stuk van wettigheid eener regering prescriptie bestaat, geldig tegen allen, die van eene onwettige regering posten aannemen, er onder geboren worden, of zich in het land komen nederzetten, dus met der tijd voor alle inwoners. De erkentenis door andere Mogendheden komt hier ook in aanmerking; doch plaatsgebrek verbiedt ons hierover uit te weiden. Genoeg, dat men zijne toevlugt niet behoeft te nemen, hetzij tot de opperhoofdigheid des volks, hetzij tot het zoogenaamd Goddelijk regt; het beginsel der wettigheid is toereikend. Bl. 217 vinden wij gesproken van personen, qui ont trois manières de penser différentes, savoir, les royalistes, les libéraux honnêtes qui désirent toujours faire le bien, mais qui souvent font beaucoup de mal, et les libéraux véritables qui désirent la destruction de la royaute. Wij zouden liever lezen van vier denkwijzen, indien de bedrogene Liberalen eene afzonderlijke klasse moeten uitmaken; derhalve liefst: les absolutistes, qui proclament le droit divin des rois; les legitimistes, libéraux véritables, comme amis des lumières, de l'ordre et des lois; les libéraux fougueux, qui poussent leurs théories sans égard aux circonstances, et qui sont ordinairement les dupes des Jacobins, et enfin les Jacobins, soi-disant libéraux véritables, qui veulent la destruction de la royauté etc.

[p. 46]

Voorts is het werk niet vrij van grove drukfouten; de stijl is somtijds onaangenaam en duister, door het langgerekte der volzinnen; maar de inkleeding is fraai. Er wordt, namelijk, een zekere grégoire ingevoerd, die van een' toovenaar een' witten stok gekregen had. Als hij den vinger op den knop hield, dan moest ieder zijne ware gevoelens voor hem uiten; maar hij mogt van zijnen tooverstaf geen gebruik maken, dan in een tête à tête. Als er een derde persoon aanwezig was, kon hij er zich dus niet van bedienen. Daar nu de tooverstaf tevens de werking had, dat ieder, die onder deszelfs invloed sprak, dadelijk vergat, wat hij in dien toestand gezegd had, zoo levert dit zeer treffende tegenstellingen, naar mate grégoire den vinger op den rottingknop hield, of dien terugtrok. Alzoo verzellen wij in dit deel grégoire in Frankrijk, in België, en voorts tot aan Ments. In een volgend deel hopen wij over Duitschland het eene en andere te hooren. - De ergste drukfeilen zijn hier bl. 133: Ce sont les aristocrates et les jésuites qui veulent comme cela faire tomber le commerce. Depuis les trois mémorables journées, mais on y mettra ordre etc. Lees: Ce sont ... tomber le commerce, depuis les trois memorables journees. Mais on y mettra ordre etc. Bl. 159 en 163 vinden wij, in eene zamenspraak, medaille, voor Mad. medaille: want haar man was reeds vertrokken.

Dat velen, door de lezing van dezen Roman, gered mogen worden van den gespannen valstrik der omwentelingstichters, is de hartelijke wensch van den Recensent.