Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Iets over den toestand der drukpers in Turkije tot op dezen tijd.

Er bestaat te Konstantinopel eene Arabische, Perzische en Turksche drukkerij, welke vóór ruim honderd jaren werd aangelegd, en, in weerwil van langen stilstand, tot nu toe omstreeks de honderd werken heeft geleverd. Deze boeken zijn, in grooter of geringer aantal, door het gansche Turksche rijk verspreid geworden, en hebben buiten twijfel op de letterkunde en op den zedelijken toestand des volks van tijd tot tijd eenigen invloed gehad. Maar door eenige Schrijvers over het Turksche rijk is deze invloed of te hoog of te onbeduidend opgegeven. Met de verschijning van een dagblad (den Moniteur Ottoman), waarin allerlei onderwerpen behandeld worden, begint thans een nieuw tijdperk voor de Ottomannen. Eer tien jaren verloopen zijn, moet hierdoor, in een letter- en staatkundig opzigt, het land aanmerkelijk veranderen. Wij deelen dus een kort berigt mede, hoe het tot hiertoe met de voortbrengselen der drukpers in het Turksche rijk gesteld was.

Reeds in de zestiende eeuw bestond te Konstantinopel eene Hebreeuwsche drukkerij voor de Joden. Van dezelve kwamen eenige stukken uit den Bijbel en Talmud. In de volgende eeuw legden ook de Grieken en Armeniërs drukkerijen aan, om hunne godsdienstige schristen te vermenigvuldigen. Bovendien begon men te Aleppo

[p. 534]

en op den Libanon Syrische en Arabische werken te drukken voor de Melchitische en Maronitische Christenen. De Regering zag deze nieuwigheden met onverschilligheid aan, en, harer staatkunde getrouw, waakte zij slechts daarvoor, dat Joden en Christenen geen geschrift bekend maakten, hetwelk tegen de Godsdienst van Staat gerigt was. Ten jare 1725 kwamen eindelijk eenige voorname Turken, die invloed hadden, op de gedachte, om iets, dat in het Christelijk Europa zoo ongemeene gevolgen had, ook in Turkije te beproeven. De zoon van mehemet-Effendi, die zijnen vader bij zijn gezantschap aan het Fransche Hof vergezeld, en hier de wonderen der beschaving opgemerkt had, vereenigde zich met eenen Hongaarschen Renegaat, ibrahim genoemd, een zeer kundig en werkzaam man, om eene drukpers op te rigten. Men sneed vormen en goot letters - de zetters waren weldra geoefend, en in 1728 verscheen een werk van twee deelen in folio.

Onder de werken, die, gelijk reeds is gezegd, ten getale van omtrent honderd, sedert van de Turksche drukpers kwamen, telt men over de twintig Spraakkunsten en Woordenboeken, meerendeels van de Arabische taal; eenige behandelen de Perzische, de overige de Turksche taal. Het Arabisch is de taal, welke mahomed sprak - in dezelve zijn de Koran en alle de Spreuken van den Profeet geschreven. En daar de Koran en die Spreuken thans nog de algemeene gronden voor het kanoniek, burgerlijk en staatsregt zijn, daar bovendien de voornaamste leerstellige, zedekundige en regtsgeleerde verhandelingen in het Arabisch geschreven werden, is eene volledige kennis van deze taal onontbeerlijk voor Schriftgeleerden en Wetgeleerden. Ieder moet daarom, eer hij eene aanstelling krijgt, een onderzoek naar de bedrevenheid in deze rijke taal, die eene oefening van verscheidene jaren vordert, ondergaan. Het Perzisch is op verre na niet zoo noodig, maar wordt toch door alle Turken van den hoogeren stand, bijzonder als zij liefhebbers van de dichtkunst zijn, geleerd. Het Arabisch, Perzisch en Turksch

[p. 535]

hebben, gelijk bekend is, veel overeenkomst. Onderscheidene Spraakkunsten dezer drie talen zijn in verzen vervaardigd. De leerlingen leeren dezelve van buiten, en door middel van de versmaat onthouden zij de regels gemakkelijker.

Verscheidene werken, welke de pers te Konstantinopel geleverd heeft, zijn redekundige of bovennatuurkundige verhandelingen, meest alle in de Arabische taal. Deze uit de Middeleeuwen afkomstige schriften zien er alle zeer scholastiek uit. De Arabische wijsgeeren waren reeds vroeg aanhangers van aristoteles, die nog heden bij de Oosterlingen zoo zeer in aanzien is, als oudtijds onder de Christenen in Europa. Deze werken nu dienen den Hoogleeraren tot handboeken bij hun onderwijs.

Van eersten af had men reeds besloten, den Koran, de godgeleerde, kanonieke en regtsgeleerde schriften niet door middel van de pers te vermenigvuldigen. De Koran wordt bij de Muzelmannen voor het geopenbaarde Woord van God gehouden; het zou dus zonde zijn, iets, dat naauwelijks de hand van den naar Gods beeld geschapen' mensch waardig is voort te brengen, door middel van een levenloos werktuig te willen daarstellen. Bovendien zou men daardoor, alzoo deze tak van letterkunde verre de uitgebreidste is, duizenden van afschrijvers broodeloos gemaakt hebben. Wat den Koran aangaat, bestaat het verbod nog - alleen de Mahomedanen in Kasan en andere Russische gewesten hebben het Heilige Boek onder de onheilige machine gebragt; ten opzigte van godgeleerde en regtsgeleerde werken is men in lateren tijd van het oude gebruik afgegaan, en wel het eerst ten jare 1803. Slechts een man van stouten moed, als Sultan selim III, kon iets van dien aard doorzetten; doch zijne nieuwigheden, gelijk men weet, hebben hem ook het leven gekost, Sedert zijn er vijftien werken in genoemde vakken verschenen, deels in de Arabische, deels in de Turksche taal. Onder de regtsgeleerde schriften verdienen inzonderheid opmerking de verzamelingen van Fatfas, of uitspraken van den Mufti. Het staat el-

[p. 536]

ken Muzelman vrij, in gewetenszaken of regtsvragen zich onmiddellijk tot dit Opperhoofd van de Godsdienst te worden. De vragen in deze verzamelingen zijn altijd Turksch, en de antwoorden, die kort zijn, dikwijls uit ja of neen bestaan, insgelijks. Er zijn verscheidene zoodanige verzamelingen, en de onderwerpen zijn meestal onder zekere rubrieken gebragt, als Vasten, Gebed, Huwelijk, Erfenis enz. Twee dier gedrukte verzamelingen zijn uit de 17de, ééne is uit de 18de eeuw.