Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Proeve van navolging des eersten Boeks van de Ilias van Homerus,door P. Roorda van Eysinga,Indisch Ambtenaar. Te Kampen, bij K. van Hulst. 1832. In gr. 8vo. VI, 28 bl. ƒ :-50.

Men heeft het altijd, en met regt, voor eene der zwaarste ondernemingen gehouden, om van de Grieksche en Latijnsche Dichters der Oudheid, en wel bepaaldelijk van homerus, dichterlijke vertalingen te leveren, die slechts eenigermate een denkbeeld konden geven van het verhevenen en tevens eenvoudige van het oorspronkelijke. Niettemin heeft het noch elders, noch in ons Vaderland aan proeven daartoe, ook niet aan mislukte proeven, ontbroken. Zonder het onderhavige werk van den Heer roorda met den arbeid zijner voorgangers te willen vergelijken, zullen wij eenvoudig nagaan, in hoe verre hij kan gerekend worden gelukkig in deze Proeve geslaagd te zijn.

Vooraf moeten wij nagaan, uit welk oogpunt de Vertaler verlangt, dat zijn werk beschouwd worde. Hij geeft daaromtrent in zijn Voorberigt het volgende op: ‘Het doel dezer Proef strekt om na te gaan, in hoe verre het mij gelukt is, in Alexandrijnen den tekst van homerus nagenoeg regel voor regel weder te geven. Overtuigd dat mijn arbeid gansch niet volmaakt is, zal het mij aangenaam zijn, de oordeelvellingen van de beoefenaars des grootsten Dichters dienaangaande te vernemen, mits men het Grieksch tegenover de vertaling der regels vergelijke, daar ik minder op de sierlijkheid, dan op de getrouwheid der overzetting het oog had.’

Wij hebben dan ook, met het origineel voor ons, de vertaling met alle aandacht daarmede vergeleken, en erkennen gaarne, dat de Heer roorda van eysinga in het overbrengen van sommige gedeelten niet kwalijk en zelfs hier en

[p. 630]

daar vrij gelukkig geslaagd is. Van dien aard zijn b.v. vs. 14 en volg. Chryses, de Priester van apollo, komt in het leger der Grieken, om zijne dochter chryseïs los te koopen:

Hij hield den gulden staf met de offerkroon in handen
En bad 't Acheese heir verzameld aan de stranden,
Doch Atreus kroost het meest, dat 't heir tot hoofd verstrekt:
‘Atriden! Heldenvolk, wien 't scheenbeenharnas dekt!
De Goden, die 't paleis van den̄ Olymp bewonen,
Vernielen door uw' arm de stad van Prianis zonen,
En wen ge uw haardsteên zoekt, zoo zeegnen u de Goôn;
Doch schenkt mij mijne telg, voor 't losgeld u geboôn,
En ducht den pijl des Gods, die wis zijn doel zal treffen.’

Zoo ook vs. 357 en volg. Achilles roept zijne moeder thetis op aan het strand der zee, en klaagt haar den hem aangedanen hoon:

Dus sprak hij weenend; en zijn moeder hoort zijn beê
Bij d'achtbren vader, op den bodem van de zee;
Snelt uit den blaauwen vloed, als nevel voor zijne oogen,
En plaatst zich nevens hem; zij weent, in 't hart bewogen,
En streelt hem met de hand, en spreekt zoo zacht, zoo goed:
‘Wat weent ge o dierbre telg? Wat leed kwelt uw gemoed?
Spreek vrij, verheel mij niets, op dat wij 't beide weten.’
Diep stenend, spreekt Achil, het hart van een gereten, enz.

Niet minder zijn vs. 475 en volg.:

Het zonlicht dook ter kim, de scheemring daalde weder,
En 't leger vleide (vlijde) zich bij d' achtersteven neder.
Toen weêr de dageraad met rozenvingren klom,
Keerde ook het snelle schip naar 't Grieksche heir weêrom.
Een frissche voordenwind wordt door Apol gezonden,
De mast weêr opgerigt, de zeilen vastgebonden;
De koelte blaast in 't doek, het schuimend, bruisend nat
Golft om de ranke kiel, daar 't glansrijk opwaarts spat.
Het schip snelt langs den vloed en klieft den rug der baren;
Men keert weldra terug bij Griekens heldenscharen
En sleept het schip op 't strand, waar men̄ 't met balken stut;
Het scheepsvolk gaat uit één, en zoekt zijn schip of hut.

Wanneer men deze plaatsen met het oorspronkelijke vergelijkt, zal men ontwaren, dat dezelve en getrouw en tevens

[p. 631]

niet ongelukkig zijn overgebragt. Wij zouden meerdere dusdanige regels kunnen aanvoeren; maar het aangehaalde zal genoegzaam zijn, om te bewijzen, dat er wel iets goeds in deze Proeve voorhanden is.

Van eene andere zijde mogen wij niet ontveinzen, dat vele en groote gebreken deze Proeve ontluisteren. Vooreerst heeft de Vertaler zich hinderlijke vrijheden veroorloofd ten aanzien der eigennamen. Men oordeele:

Ieder weet, dat men zegt Menelāüs̆, Chrys̄eïs̆, Brīseïs̆, Pirithŏüs, Patrŏcles, Pos̄eidon. Het ongeoorloofd zamentrekken van de drie eerste, en het veranderen van den natuurlijken klemtoon in de beide laatste namen, maakt de boven aangehaalde regels hard en onnatuurlijk.

Ten andere vindt men ook vele stroeve en platte regels, b.v.:

Vs. 118.	Doch kiest terstond me een buit, op dat ik hier alleen Den oorlogsprijs niet derv', 't streed met de billijkheên.
Vs. 149.	Ge, in schaamtloosheid gehuld, houdt winst u opgetogen.
Vs. 200.	- in schaamtloosheid in d' eigen stond herkende Hij de achtbre Minerve en vreeslijk blikt zijn oog.

Dit is toch al een zonderlinge Alexandrijn! Maar het zal moeten zijn:

Hij de achtbare Minirve, en vreeslijk blikt zijn oog.

[p. 632]

Vs. 111. Om dat 'k geen' losprijs neem, voor Chryses mijn geliefde.

Ten derde is de taal niet zuiver, b.v.:

Vs. 432. Zijn kiel loopt binnen in den diepen breeden haven.

Lees: de diepe, breede haven. Het woord is vrouwelijk.

Vs. 467. Toen de arbeid was voleind, den maaltijd opgedragen.

Lees: de maaltijd. Het woord is wel, volgens siegenbeek, (niet volgens bilderdijk) mannelijk; maar de vierde naamval komt hier niet te pas.

Vs. 539. En daadlijk spreekt zij hem in hartverscheurbre taal.

Vs. 567. Als mijn verschrikbre hand zich tot u henenslaat.

Wij erkennen, dat bilderdijk wel eens het voorbeeld heeft gegeven van het gebruik van bare en bre, in plaats van het participium; maar hartverscheurbre talen en verschrikbre handen hebben op ons nog altijd eene oorverscheurende, of wil men oorverscheurbre uitwerking.

Vs. 602. - 't ontbreekt aan spijs noch tier.

Of men tier wel in dezen zin zeggen kan, betwijfelt Recensent hoogelijk. Neemt de Schrijver het hier voor getier, of in eene andere beteekenis? Het is niet gemakkelijk, dit te raden.

Ten vierde heeft de Vertaler, die zich dan toch minder op sierlijkheid dan op getrouwheid toelegde, niet altijd den zin goed overgebragt, en zich soms vrijheden veroorloofd, die al te ver van het oorspronkelijke afwijken, b.v.:

Vs. 63. Want ook de Donderaar zendt aan het menschdom droomen.

Bij homerus staat: want ook de droom komt van jupiter. Volgens den Vertaler zendt, onder anderen, ook jupiter dezelve.

Vs. 148. Hem antwoordt held Achil, met schele en grimmige oogen.

Waarom hier die schele oogen, die ons eene onaangename

[p. 633]

voorstelling geven? Homerus zegt eenvoudig: met een grimmig aangezigt.

Vs. 172. Vorst Agamemnon spreekt, hij, de Opperheer der menschen.

Het is waar, homerus zegt ἄναξ ἀνδρῶν; maar dit beteekent toch hier niet de menschen in het algemeen, maar alleen de Grieken van allerlei landaard en de hulptroepen. Want de Trojanen, die toch ook menschen waren, zijn er bij homerus zeker niet onder begrepen geworden.

Vs. 351. Hij roept zijn moeder aan, de handen nederslaande.

Homerus zegt: χεῖρας ὀρεγνύς, de handen uitstekende.

Vs. 370. Doch Chrysus (lees chryses) Febus knegt, verscheen in achtbren dos.

Homerus zegt: Priester van apollo (ἱερεὺς). Die knegt in zijn' achtbren dos zal den Hollandschen Lezer geen juist denkbeeld der oorspronkelijke voorstelling geven.

Vs. 572. Zijn moeder minnende, wier blankheid sneeuw deed blozen.

De sneeuw te doen blozen! Neen, eenvoudig verhevene homerus! zulk eene proeve van valsch vernuft hebt gij niet kunnen opleveren. Hiertoe behoeven wij u niet eens na te slaan. Homerus zegt anders niet dan: zijne beminde moeder, de blankarmige juno.

Eindelijk is het volgende ook alles behalve gelukkig. Dat men het πόδας ὠκὺς Ἀχιλλέυς vertaalt de snelvoetige achilles, heeft niets lachwekkends. Maar blijft dit zoo, wanneer die Dichter zegt:

Vs. 58. Naauw zat de Legerschaar verzameld op de velden,
Of Snelvoet, Held Achil verheft zich -

Vs. 84. Vervangend zijne taal, spreekt Snelvoet, Held Achil?

En zoo hebben wij het in ons oog verdienstelijke zoo wel, als het gebrekkige dezer Proeve, met des Vertalers eigene woorden, voor onze Lezers opengelegd, en laten nu aan hen zelve de beslissing over, onder welke soort van Proeven deze vertaling, naar hun inzien, moet worden gerangschikt.