Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Toevoegsels tot het Werk: De uitrusting en ondergang der onverwinnelijke Vloot van Philips den II,Koning van Spanje, in 1588; door Mr. jacobus scheltema. Te Haarlem, bij V. Loosjes. In gr. 8vo. VI, 99 bl. ƒ 1-25.

Hoezeer dit werk niet meer nieuw zij, en de aankondiging van hetzelve reeds vroeger had moeten plaats hebben, zoo konden wij ons toch niet onthouden, onze lezers daarop ook nu nog opmerkzaam te maken, niet alleen als een der gewigtigste tijdvakken en een wezenlijk keerpunt in onze Geschiedenis ten onderwerp hebbende, maar omdat wij juist een tijdstip beleven, waarin Nederland op nieuw bedreigd wordt met eenen magtigen aanval ter zee, niet van de zijde van het Absolutismus, gelijk in 1588, maar van het andere, niet min gevaarlijke, Revolutionaire beginsel, hetwelk zich van de Kabinetten van Parijs en Londen heeft weten meester te maken. Wanneer wij toch indenken, dat op het tijdstip van het gereedmaken der onverwinnelijke vloot ons dierbaar Vaderland aan vele rampen tevens ter prooije was; dat de woelige vlugtelingen uit Braband en Vlaanderen,

[p. 626]

door heerschzuchtige Geestelijken, gelijk saravia en modet, opgeruid, den Staten tallooze zwarigheden in den weg leiden en het volk tegen hen verbitterden; dat de gewapende Burgermagt op verscheidene plaatsen, vooral te Utrecht, tegen de Regering woelde; dat het krijgsvolk oproerig was; dat eene magtige partij gereed was, om den Staat aan Engeland op te dragen; dat intusschen de grootste Veldheer van zijnen tijd, parma, op de grenzen stond, en nu ook eene vloot, zoo als de nieuwere tijden die niet gezien hadden, eerst hunnen eenigen Bondgenoot, Engeland, en dan hen bedreigde; wanneer men dus ziet, dat er gebrek was aan eendragt en eenheid in het Bewind door leicester's vertrek, - zoo komt ons de onverwachte redding van Nederland uit alle deze gevaren binnen éénen jaarkring bijkans als een wonder voor, en wij zien gretiglijk naar de bijzonderheden, die ons het begin, de voltooijing en de vernietiging dezer verbazende uitrusting meer voor oogen stellen. Maar wij denken tevens aan den grooten Redder uit gevaren, aan dien God, die deze magtige vloot naar alle vier de winden deed verstuiven, zoo als onze tollens dit heerlijk volgens schiller, of veeleer volgens eenen gedenkpenning, door onze Vaderen geslagen, uitdrukt (zie bl. 99); wij denken aan onze eendragt, aan de algemeene gehechtheid des Volks aan het Bestuur; en dan scheppen wij moed, dat Hij, die ons in 1573, in 1588, in 1672 en meermalen in onzen tijd beschermde, ons ook nu niet verlaten zal, wanneer op nieuw groote en dringende gevaren ons aangrimmen, en dat zelfde Engeland, zoo vaak onze Bondgenoot, door eene valsche staatkunde verleid, met onze vijanden zamenspant. Sterken wij ons dan door de beschouwing van het verledene tot hoop op de toekomst.

De Heer scheltema had het begin der uitrusting in zijn werk zelve slechts onvolledig vermeld; hij haalt hier de aanleiding daartoe reeds van 1574, van requesens, op; doet zien, hoe dit plan onder Don jan nog meer ontwikkeld, en eindelijk door de overmeeste-

[p. 627]

ring van Portugal, die zijne zeemagt ruim verdubbelde, tot stand gebragt werd. Zeer merkwaardig zijn daarbij de berigten over alva's voortdurenden invloed op de Nederlandsche zaken in den Raad des Konings na zijn vertrek. Ook hij moet in 1582 een staatstuk hebben gesteld of doen stellen, om bepaaldelijk eene landing in Engeland te doen, op een nog veel reusachtiger plan dan werkelijk is uitgevoerd, en waarvan hij zich tot Opperbevelhebber aanbood; doch zijn dood vernietigde dit ontwerp. Nogtans schijnt het, dat dit voorstel eenigen invloed had op de benoeming des Opperbevelhebbers, waartoe, volgens een stuk, in het gelijktijdige werk le Trésor politique voorkomende, alva's Zoon frederik, de belegeraar van Haarlem, benoemd werd; doch de Heer scheltema twijfelt daaraan, omdat zijn naam niet op de lijst der ingescheepte Edelen wordt vermeld. - Eene andere bijvoeging loopt over de zeer verontrustende geheime onderhandelingen tusschen elizabeth en Spanje, die bij de Staten groote vrees opwekten, dat ook deze eenige Bondgenoot hun ontvallen, en misschien wel met Spanje zou heulen. - Nog vinden wij hier belangrijke berigten wegens de uitwerking der komst van de vloot op het meest bedreigde Nederlandsche gewest, Zeeland.

De Heer scheltema vermeldt eindelijk in meer bijzonderheden de gevolgen van deze onderneming voor Koning filips, voor parma, voor Engeland, en voor ons Vaderland. In de daarop volgende aanteekeningen vinden wij een verslag van het boven aangehaalde zeldzame stuk, bevattende eene redenering uit le Trésor politique, waarvan het jaartal op den titel 1588 blijkbaar 1582 moet zijn, alsmede eene lijst der Spaansche uitrusting, door den Heer von schepeler in eene boekerij te Cordova gevonden, en door eenen Hofmeester van alva bijeengebragt. Nog worden er berigten medegedeeld wegens een stuk, mede in den Trésor politique voorkomende, en in 1586 gedrukt. Eindelijk komt nog een kort verslag van een aantal stukken en bijzonderheden,

[p. 628]

tot de onderneming betrekkalijk, en, als bijlagen, van meteren's verhaal over de ellende van België, in tegenoverstelling van Nederland, en de beroemde Ode van schiller op de Armada, met de vertaling van tollens.

Het blijkt daaruit, dat de Heer scheltema, volgens zijne gewoonte, niets verzuimd heeft, om aan dit belangrijke werk, uit echte en veelal min bekende bronnen, de meestmogelijke volledigheid bij te zetten, en wij hopen van dezen zoo werkzamen als grondigen Geleerde nog vele lettervruchten te mogen genieten.