Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

M. tullii ciceronis Orationum caet. D.i. De overblijsselen der Redevoeringen van Cicero,voor tullius, tegen clodius, voor scaurus en Flaccus,met Aanteekeningen van eenen ouden Scholiast. Uitgegeven en opgehelderd door Mr. e.c. d'engelbronner. Te Rotterdam, bij de Wed. J. Allart. 1830. In gr. 8vo. LII., 352 bl. ƒ 3-50.

De boeken der Ouden, wij bedoelen bijzonder de Romeinen, waren geschreven op parkement. Nu hadden de Romeinen zelve wel eens de gewoonte, hetzij dan uit zuinigheid, hetzij om andere reden, de letters van een beschreven stuk parkement uit te wisschen, of, zoo dat niet gebeuren konde, dezelve met een mes uit te schrappen, en zoo hadden zij weêr schoon papier, gelijk wij zouden zeggen. Ongelukkig is die gewoonte van de oudere tot de latere Romeinen overgegaan; en toen de Christenen minder kennis en smaak hadden, ja

[p. 397]

zelfs uit een zeker gevoel van pligt en vroomheid de oude letteren haatten, is er zoo menig kostelijk boek op deze wijze verloren gegaan. Men vaagde of schrapte de heerlijkste stukken van eenen cicero schoon, en beschreef ze met sermoenen, legenden, gebeden en dergelijke zaken. Men is vanhier op het denkbeeld gekomen, om die nieuwere letters wederom te doen verdwijnen en de oude te voorschijn te doen komen, en de beroemde angelus majus, om van anderen niet te spreken, heeft zich in dit opzigt eenen onsterfelijken roem verworven. Aan zijne onvermoeide vlijt zijn wij ook deze kostbare overblijffelen van cicero's Oratiën verschuldigd, welke den Geleerden reeds bekend zijn uit de uitgaven van majus en peyron.

De Heer d'engelbronner geeft dezelve nu op nieuw in het licht met zijne verklaringen, ten behoeve van jonge lieden, welke zich toeleggen op de kennis der regtsgeleerdheid en oude letteren. En zoo iets had waarlijk op eene manier kunnen geschieden, welke zeer nuttig zoude geweest zijn, indien namelijk de Heer d'engelbronner had goedgevonden, den tekst en de oude scholiën te geven met de aanteekeningen van majus en peyron, en zijne eigene, waar het nuttig en noodig was, er bij te voegen. Nu is er een dik boek uit voortgekomen, hetwelk door een ander staat gevolgd te worden, behelzende verreweg het grootste gedeelte eene zamenhooping van zaken, welke tot het onderwerp in zeer geringe betrekking staan. Daar straalt eene zucht door, om toch een lijvig werk te leveren.

De Voorrede beslaat tweeënvijstig bladzijden, en bevat een betoog over het nut van de kennis en het gebruik der Latijnsche taal, wat majus en peyron verrigt hebben, meestal uit derzelver voorredenen overgenomen en zaamgesteld, en wat het plan van den uitgever zelven is. Wat dat betoog betrest, de Schrijver had hetzelve beter achterwege gelaten. Het behelst niet alleen niets nieuws, maar op verre na niet alles, wat er over konde gezegd worden. En het is eene oude en afgezaagde stof. Daarenboven is de vorm van dat betoog zeer onbehagelijk. De Schrijver schijnt niet geheel vreemd te zijn in de schriften van cicero, en lust en zin te hebben, om den schrijstrant van dien Romein te volgen; en het komt ons ook voor, dat hij, bij meerdere oesening, daarin nog wel eenige vorderingen zal maken. Voor zoo verre wij uit dit werk mogen besluiten, bestaat het Ciceronianismus van den

[p. 398]

Heer d'engelbronner thans slechts in het navolgen van eenige woorden, phrasen, woordplaatsing, en zoo wat meer van die uiterlijkheden. Maar de geest van cicero, de beschaafdheid, eene meer wezenlijke gelijkheid, zoo als in muretus, ernesti, ruhnkenius en wyttenbach was, van deze is de Heer d'engelbronner nog verre verwijderd.

Wij noemden, boven, den vorm van dit betoog zeer onbehagelijk. De Schrijver zal bij cicero wel gelezen, of uit het voorbeeld van cicero zelven opgemerkt hebben, dat de stijl en houding van eene verhandeling zeer veel verschilt van den stijl en de houding eener redevoering. Dan verschilt nog de eene redevoering veel van de andere, en het onderwerp zelve geeft aan de taal en uitdrukkingen eene verschillende wending. Cicero sprak anders voor archias, anders, om maar iets te noemen, voor c. rabirius. De Latijnsche redevoeringen in onze dagen zijn meestal van eenen wetenschappelijken inhoud. Wanneer nu iemand in zoodanige redevoering die kracht en dat vuur wil navolgen, welke cicero b.v. in zijne Philippicae ten toon spreidt, dan is dat een bewijs, dat die redenaar den waren zin niet heeft, om cicero op de regte manier na te volgen en geen' goeden smaak bezit. De verhandeling van d'engelbronner schijnt oorspronkelijk gediend te hebben, of gediend te moeten hebben, voor eene redevoering. Onder anderen schijnt dit ook daaruit te blijken, dat de Schrijver de woorden A.A. (toehoorders) overal veranderd heeft in H.L. (lezers) en bl. 8 A.A., zonder daaraan te denken, heeft laten staan. Maar, zelfs als redevoering beschouwd, heeft het sluk dit hoofdgebrek, dat het op eenen toon gestemd is, welke voor het onderwerp veel te hoog kiinkt. Wij konden ons dikwijls niet onthouden van lagchen, en zeiden tot onszelven: dat is dan wel fluctus in simpulo! Één voorbeeld zij genoeg: op bl. XVII zegt de Schrijver: ‘Intusschen verzoek ik u op het ernstigste, Lezers, dat gij niet denkt, dat het mij zoo maar in de gedachte gekomen is om voor Sophist te spelen. Want indien eene of andere antalcidas ons vroeg, of er dan iemand van eene zoo krankzinnige en hopelooze ziel is, die het nut, de voortreffelijkheid en waardigheid der Latijnsche taal niet wil erkennen, dan zal ik dit slechts ten antwoord geven, dat het ook de letteren aan geene monsters ontbreekt.’ (Monstrum, dit zij voor den lezer, die geen Latijn verstaat, ge-

[p. 399]

zegd, beteekent iets, hetwelk geheel onnatuurlijk, ijselijk is.) Dat is voorwaar niet Ciceroniaansch, al is het ook gezegd met Ciceroniaansche woorden en woordplaatsing. Allerminst Ciceroniaansch is verder de geheele geest van het vertoog, in eenen toon, welke zekere meesterachtige trotschheid, onbeschaafdheid en winderigheid ademt. Ook ontmoet men hier en daar lange en duistere volzinnen, welke men eerder aan overhaasting dan aan onkunde moet toeschrijven. Bl. X. ‘nec aliud de se scribi recusavit,’ verstaan wij niet: de Schrijver zegt het tegendeel van hetgeen hij moest zeggen. Bl. XVI maakt hij den Graaf van nieupoort een compliment, en vergelijkt hem bij den ouden cato, ‘qui se nex literas attigit, easque ita perdidicit.’ D'engelbronner weet wel, als hij zich bedenkt, dat attigit hier zeer verkeerd gezegd is. Wij gelooven ook, dat liber ephemeris niet goed is, en zouden niet schrijven habeo auctores ut Facciolati, maar Facciolatum.

Wij hebben ons vrij lang opgehouden met deze verhandeling, en zullen ons gelukkig rekenen, als de Heer d'engelbronner, die zoo goeden aanleg heeft, met deze aanmerkingen zijn voordeel doet. Over de Explanatio, of de verklaring van deze fragmenten van cicero, zullen wij niet veel zeggen. Dezelve is van tweederlei aard. De taalkundige aanmerkingen betreffen nu en dan de Ortographie, maar voornamelijk de Latiniteit, en de nieuwere Latinisten worden er dikwijls wegens eene of andere minder Latijnsche uitdrukking scherp berispt. De regtsgeleerde aanmerkingen zijn somtijds in verhandelingen ontaard; zelfs is achter het geheele werk eene Digressio de Romanorum politia gevoegd, beslaande meer dan zestig bladzijden, en zaken behelzende, welke men overal kan lezen.