Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

De Slag op de Zuiderzee in 1573, of de twee Stuurlieden, geschiedkundig vaderlandsch Tooneelspel. Door W.H. Warnsinck, Bz.Te Amsterdam, bij M. Westerman en Zoon en C. van Hulst. 1831. In kl. 8vo. 70 Bl. ƒ :-50.

Uit driederlei oogpunt behoort dit Tooneelspel beschouwd te worden; namelijk in deszelfs vorm, manier, en inhoud.

Over den vorm heeft de Heer warnsinck in zijn voorafgaand Berigt gehandeld. Hij verklaart daarin, de Alexandrijnen, wegens hunnen deftigen en bevalligen gang, zeer geschikt te vinden voor het hooge Treur- en Blijspel; doch meent, dat andere tooneelmatige kunstvoortbrengselen veelal gelukkiger in eenige andere maat behandeld worden. Zoo heeft de Heer van lennep, in zijne zinnebeeldige voorstelling De Roem van twintig Eeuwen, het sprekend gedeelte in korte verzen bewerkt, die overeenstemden met den Lyrischen gang van het stuk; en zoo levert de Heer warnsinck ons een vaderlandsch Tooneelspel in rijmelooze vijfvoetige Jamben, voor zoo ver de gemeenzame zamenspraak betreft. Het rijm wordt alleen gebezigd, waar de rede meer klimt, of men een gezegde meer wil doen klinken; wijders ook bij eene meer lyrische alleenspraak, gelijk in de drie Trochaïsche coupletjes, waar het stuk mede begint, in de tienregelige vijfvoetigen bij het slot van het eerste bedrijf, en eindelijk in de vaderlandsche liederen, te midden en aan het einde van het stuk.

Wegens de oneindige buigzaamheid der Alexandrijnen, althans voor hem, die, door afwisseling der kadansen en rusten, en door nu eens de regels ineen te laten loopen, doch dezelve straks weêr met de maten gelijkvloeijend te doen afloopen, die verssoort genoegzaam weet te kneden en te beheerschen; wegens die oneindige buigzaamheid der Alexan-

[p. 364]

drijnen in onze taal, schijnen zij ons voor bijna alle soort van zamenspraak geschikt, en het onderhavige stuk zou, door de behandeling in Alexandrijnen, in geval eener goede versificatie, niets hebben geleden. Maar ook de vijfvoetige Jamben zijn voor de zamenspraak even geschikt, echter niet alleen in de gemeenzame, maar ook in de deftige zamenspraak. In de Treurspelen van shakespeare, schiller en göthe zijn ze ons gansch niet ongevallig, en in het Engelsch en Hoogduitsch verdienen ze stellig de voorkeur boven de Alexandrijnen. Wij hebben er dus niets tegen, dat de Heer warnsinck zich van de bij Engelschen en Duitschers nationale versmaat bediend heeft. Alleenlijk wenschten wij, dat hij de vijfvoetige Jamben, even als de Engelschen en Duitschers, gebezigd had, wat rust en versbouw betreft. Onze rijmende vijfvoetigen zijn, even als de Fransche, slechts Alexandrijnen, waarvan de twee eerste grepen zijn weggelaten; zij hebben dus nimmer de rust te midden van den derden voet of achter de vijfde greep, omdat de vierde voet der Alexandrijnen de derde wordt der vijfvoetigen, en de zevende greep der Alexandrijnen de vijfde der vijfvoetigen; op welke plaats nimmer de rust mag invallen. Doch de vijfvoetigen der Engelschen en Duitschers zijn veeleer Jambische Trimeters, waarvan niet de eerste, maar integendeel de laatste voet is afgenomen. Zij beminnen dus, even als de Grieksche en Latijnsche Trimeters, de caesura penthemimeris, die wel in onze, zich naar alles vlijende, Alexandrijnen menigvuldig voorkomt, doch in onze gewone vijfvoetigen, om de boven aangewezene reden, in eene caesura triëmimeris verandert. Wil men nu de Engelschen, Duitschers en anderen (b.v. Italianen, Spanjaarden, Portugezen) volgen, dan behoort men den afgeknotten Jambicus Trimeter aan te nemen, en wel nu en dan bij de vierde of de zesde greep, maar doorgaans bij de vijfde, en dus midden in den derden voet te rusten, gelijk pope reeds aanbeval, en shakespeare, schiller, göthe en anderen gewoon zijn. Ook mengt men dan, onregelmatig, slepende onder staande regels, en doet de verzen telkens in elkander loopen. Alzoo verkrijgt men een gelukkig gekadanseerd proza, dat den toon van het dagelijksch gesprek nabij komt; doch door meer zangerige rolling en bijgebragt rijm laat men de godentaal der poëzij weder klinken, wanneer de rede zich verheft, of bij een krachtig slot. Op bl. 16 vonden wij een' Alexandrijn:

[p. 365]

 

‘Kon ik slechts hopen! - maar te krachtig is de vrees.’

En hiermede genoeg over den vorm! Wat de manier betreft: De expositie schijnt ons aanvankelijk gelukkig, doch duurt te lang. Welk eene vreeselijk lange alleenspraak! De episode van het kanarievogeltje is ons te sentimenteel en te veel een hors d'oeuvre, daar de dood van dat vogeltje in geen verband staat met den gelegden knoop, voor zoo ver hier een knoop gelegd is geworden. Indien de alleenspraak aan het slot van het eerste bedrijf de helft korter ware, zou het stuk er bij winnen. Ook in de zamenspraken blijft één persoon, inzonderheid voor een Tooneelspel, dat den gewonen spreektoon nabootst, somwijlen te lang aan het woord. Het slot van het tweede bedrijf is heerlijk, en moet eene verbazende uitwerking op het tooneel doen. De ontknooping, of liever de uitkomst, in het derde bedrijf, is almede goed geslaagd. Het daarop volgende slot, met dat koor van matrozen, de solo's en het duet, (al is dat alles slechts-op de wijze vivat Oranje, hoezee!) moet om het nationale, en het algemeen tafereel om het indrukwekkende, regt bevallen hebben. Schoon wij dus de manier van bewerking niet onberispelijk achten, valt er ook in dit opzigt veel meer te prijzen dan te laken; en onze aanmerkingen zijn minder op de bewerking zelve, dan wel op die bewerking van een nationaal stukje, in verband beschouwd met den smaak van het publiek, dat steeds handeling en leven wil zien. Om die eigene reden loopen wij zoo hoog met het slot van het tweede en derde bedrijf.

De inhoud, eindelijk, is eenvoudig. De jeugdige maria bemint een' braven, doch natuurlijk niet zeer gegoeden schippersgast, willem floriszoon genaamd. Haar vader zoekt haar aan den rijken, doch lafhartigen pieter janszoon, stuurman aan boord van het Admiraalschip van cornelis dirkszoon, te koppelen. Hare moeder, suzanna bak, bepleit vooreerst vruchteloos de zaak van maria bij haren echtgenoot wouter van der goes. Intusschen zijn beide vrijers op de Noord-Hollandsche vloot, tijdens den slag op de Zuiderzee tegen bossu. Janszoon, het eerste teruggekeerd, snoest op zijne daden, doch vindt weinig geloos bij maria. Deze verneemt van haren oom, Kapitein bak, met hoe veel moeds een jongeling de Admiraalsvlag van bossu veroverd had; maar welke jongeling het was, had hij niet kunnen zien.

[p. 366]

In echte en toch dichterlijke, maar altijd natuurlijk blijvende zeemanstaal, zoekt hij maria te bemoedigen. Eindelijk stappen de vlotelingen met hunne krijgsgevangenen aan wal. De Graaf van bossu, in rusting, doch zonder geweer, gaat aan de linkerhand van maria's geliefden willem floriszoon, dragende de groote vlag van het veroverd galjoen de Inquisitie: want hij was die dappere jongeling geweest. Maria ziet het, valt in zwijm, en wordt weggeleid. Intusschen duurt de optogt voort, en de Hollanders zingen een vaderlandsch lied, op de wijze: Wilhelmus van Nassouwen. In het derde bedrijf komt de waarheid in alles uit. De snoever janszoon had zich als een lafaard gedragen. Floriszoon is stuurman in zijne plaats geworden. Met toestemming der ouders verbindt de Admiraal dirkszoon zelf floriszoon met maria. Kapitein bak verschijnt weder op het tooneel met de scheepsmuzikanten en matrozen, de eersten met muzijkinstrumenten, de laatsten met Nederlandsche en Oranje-vlaggen. Zij plaatsen zich in eene bevallige groep. Kapitein bak noodigt de vriendenschaar tot zingen uit, en nu begint het Koor van Matrozen. Algemeen tafereel. Floriszoon en maria staan door eene trophee van vlaggen omgeven. De gordijn valt.

Wij verheugen ons, dat Commissarissen van den Stads-Schouwburg te Amsterdam het hun aangeboden handschrift hebben goedgekeurd en aangenomen.