Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Verschillende Reizen en Lotgevallen van S. Roorda van Eysinga,in leven Predikant en Schoolopziener te Batavia, enz.; mitsgaders die van deszelfs Zoon p.p. roorda van eysinga, voormaals belast met het Departement van Inlandsche Zaken op Java, thans, als Secretaris der Residentie Bantam, met verlof in Nederland. Uitgegeven door laatstgemelden. IIde Deel. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1831. In gr. 8vo. 408 bl. ƒ 4-20.

Hebben wij het genoegen gehad, het eerste Deel, of liever den eersten, in twee deelen gesplitsten, Band der Reizen en Lotgevallen van den Weleerw. roorda van eysinga met lof te kunnen aankondigen; ook deze tweede Band, of (gelijk de titel zegt) dit tweede Deel, verdient geene mindere goedkeuring. Daar het dagverhaal der reis van Batavia naar Makassar en de Moluksche eilanden op den eigen' onderhoudenden toon alhier wordt voortgezet, zoo is alles, van den aanvang tot het einde, levendig en belangwekkend. Men ziet hier, hoe willekeurig de Nederlandsche Ambtenaren wel eens de inlanders behandelden, en hoe welkom de Gouverneur-Generaal Baron van der capellen was,

[p. 205]

van wien men de beste verwachtingen koesterde, en die ook dadelijk een aantal misbruiken en harde verordeningen afschafte. Tegen den nietswaardigen Zendeling buttenaar, in het vorige Deel, steekt hier de Predikant en Zendeling tevens, broeder kam, ofschoon hij wat al te goed en toegevend is, voordeelig af. Dat een Predikant en Schoolopziener berigt geeft van den toestand van kerken en scholen, is natuurlijk. Men verwacht niet anders: doch de wijze, waarop dit geschiedt, is nergens dor en vervelend. Van des Schrijvers heldere denkwijs zijn ook hier weder blijken in overvloed, b.v. bl. 27. Na vermeld te hebben, dat hij te Makassar somwijlen op de biljart speelde, gaat hij aldus voort: ‘Ik hoop niet, dat een zwaarmoedige Collega zich zal ergeren, wanneer een Leeraar de keu in zijne handen neemt. Och, goede broeder! bedenk toch, dat in Holland eene gezonde wandeling u genoegzame beweging kan verschaffen; dat brave Predikanten in Amsterdam zich in eene kolfbaan onschuldig verademen; en, zal nu een bal van ivoor meer zondig zijn, dan een met leder overtrokken? Of men over groen laken, of over den grond speelt, zal ook evenmin onderscheid maken, als het slaan met eene kolf en het stooten met eene keu? - Voor kolven is het hier te warm, en misgun ons dan eene biljart niet, waarbij oefening plaats heeft, en dat nog spoedig afmat. Misbruik kan er in beide gevallen, ja! in elk spel plaats hebben, dat geef ik toe; maar in Holland zoo wel als hier: en daarvoor wil een braaf Predikant zich immers overal wachten?’

Wij onthouden ons, uit plaatsgebrek, van verdere mededeelingen, en gaan thans liever over tot de reizen en lotgevallen van 's mans Zoon, den Heer p.p. roorda van eysinga, behelzende ontmoetingen en opmerkingen in Frankrijk, Rio de Janeiro, Batavia, over geheel Java, Sumatra en Bangka, mitsgaders rapporten over Siam, Bali, Cochinchina, Borneo Proper (waarom niet: het eigenlijk Borneo?) en de nog

[p. 206]

weinig bekende Lampongs; van al hetwelk hier echter nog slechts gevonden worden de ontmoetingen in Frankrijk, te Rio de Janeiro en op een gedeelte van Java, benevens eene staathuishoudkundige beschrijving van de Residentie Buitenzorg. Het overige zal dán eerst volgen, wanneer dit tweede Deel bij het lezend publiek met dezelfde graagte, als het eerste, zal ontvangen zijn: en dit meent Recensent althans wel te mogen verwachten.

Uit het Mengelwerk van een ander Tijdschrift heeft het Publiek reeds, geheel of grootendeels, des Schrijvers verhaal van den flag bij Waterloo en zijne ontmoetingen in Frankrijk leeren kennen. Bonaparte's leger komt ons voor te zwart te zijn afgeschilderd. Immers het vervoeren van vrouwen, het plunderen van steden en verwoesten van tempels, kan men aan de krijgsmagt van napoleon niet als onderscheidend kenmerk te laste leggen; en dat doet toch de Schrijver, bl. 189. Op bl. 216 had de Heer van eysinga bij de woorden: ‘Het was even alsof diwaconta met argalia streed,’ wel eene ophelderende aanteekening mogen voegen. De Indische Mythologie, Godenleer en Geschiedenis, zijn aan de meesten zijner lezeren onbekend. - Ook is de correctie somwijlen niet juist. Als zinstorende drukfeilen kunnen wij b.v. aanwijzen bl. 328, reg. 9, breedoverig voor breedvoerig, en bl. 402, reg. 17, afgeschuurd voor afgescheurd.

Met blijkbare waarheidsliefde, en toch bevallig, kort en krachtig, deelt de Schrijver zijne ontmoetingen mede op zee, te Rio Janeiro, en in Indië. De beschrijving der Residentie Buitenzorg is een stuk van blijvend belang, en getuigt zoo wel van veelomvattende kunde als van ijverig onderzoek.

Ten besluite onzer aanprijzende beoordeeling, schrijven wij het volgende hier af uit bl. 288. Het is eene anecdote gelijk er weinig zijn, koddig namelijk en tevens waar. ‘Men had reeds zoo veel over de linie gesproken, dat menigeen begeerig werd dezelve te zien. De Luitenant huis hield den 6 Aug. stellig staande, dat

[p. 207]

wij den 7den de linie zouden passéren, en raadde ieder der reisgenooten, alsdan vroegtijdig op te staan, ten einde de linie duidelijk (dadelijk?) te kunnen zien. Den 7den waren sommige heeren vroeger op dan naar gewoonte, en tuurden onophoudelijk naar den gezigteinder, om toch eenmaal die linie te zien. “Met het bloote oog is zulks zeer moeijelijk,” zeide de heer huis, doch als de heeren van dezen kijker gelieven gebruik te maken, dan zal zulks gemakkelijk zijn.” Een der nieuwsgierigen nam gretig den kijker, welke door den heer huis zoodanig werd gedraaid, dat een haartje, hetwelk voor het onderste glas was gespannen, juist horizontaal lag: “Zie nu wél toe,” riep hij. En de nieuwsgierige domoor schreeuwde overluid: “De linie! de linie!” Nu schaterde elk van lagchen, en de onnoozele begreep er de reden niet van.’

Wij verlangen naar het vervolg van dit lezenswaardige werk.