Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Geschiedenis der Nederlanders buiten Europa, of verhaal van de togten, ontdekkingen, oorlogen, veroveringen en inrigtingen der Nederlanders in Azië, Afrika, Amerika en Australië: van het laatste der zestiende Eeuw tot op dezen tijd. Door N.G. van Kampen.Iste Deel. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1831. In gr. 8vo. VIII en 460 bl. ƒ 4-50.

Zoo er eenig onderwerp is, ten aanzien van hetwelk men zich verwonderen moet, dat niet reeds vroeger eene bekwame pen hetzelve op eene waardige wijze en in deszelfs geheelen omvang heeft behandeld, het is voorzeker de Geschiedenis onzer Koloniën in Oost- en West-Indië. Welk ander onderwerp toch was inniger verbonden met de Geschiedenis van ons Vaderland, of leverde zulk eene heerlijke bijdrage op van Hollands roem? Nog zien wij, bij den oppervlakkigsten blik op de wereldkaart, elken hoek der aarde met Hollandsche namen bedekt, welke de naijver der vreemdelingen niet geheel heeft kunnen uitwisschen; nog dragen wij geheu-

[p. 163]

genis van de onnoemelijke schatten, die het Oosten genurende twee Eeuwen op Nederland heeft uitgestort; nog beschouwen wij den roem, door onze Voorvaderen ter zee behaald, als de schitterendste parel hunner eerkroon: en toch, waar was het klassieke werk te zoeken, waarin de geheugenis van hetgeen Nederland zoo zeer verheerlijkt voor den naneef bewaard werd? De onleesbare folianten van valentijn, de meestal dorre Levensbeschrijvingen der Gouverneurs-Generaal door dubois, de oorspronkelijke dagboeken der vroegste grondleggers van onzen handel in Oost-Indië, de Voyagiën van wouter schouten, en eenige weinige geschriften van dien aard meer, - ziet daar al het voornaamste, 't welk door Nederlanders over de Geschiedenis onzer Oost-Indische bezittingen geschreven was; terwijl ten aanzien der West-Indiën het droog en langdradig werk, van de laet en het min bekende Latijnsche van caspar barlaeus genoegzaam de eenige bronnen waren, in dit opzigt in onze Letterkunde voorhanden. Vele dezer werken waren, wij erkennen dit, onschatbaar, als verzamelingen van uitmuntende bouwstoffen; doch het waren dan ook slechts bouwstoffen, en tot nog toe had de meesterhand ontbroken, die het verspreide verzamelen, het onzuivere schiften, en uit den ruwen hoop een regelmatig en schoon gebouw optrekken zoude.

Het was weder onze van kampen die het eerst hiervoor het ijs brak. Niet gewoon voor den omvang van eenig onderwerp terug te deinzen, schijnt hij bij voorkeur zulke stoffen te bearbeiden, welke alleen een veelomvattende blik in derzelver geheel kan overzien. De Geschiedschrijver der Fransche Heerschappij in Europa, der Kruistogten, van Griekenland, en van zoo vele andere uitgebreide onderwerpen, had zijne Landgenooten in 't bijzonder reeds verpligt met de bewerking eener beknopte Geschiedenis der Letteren en Wetenschappen in de Nederlanden; eener beknopte algemeene Geschiedenis van het Koningrijk der Nederlanden, en eener

[p. 164]

Karakterkunde der Vaderlandsche Geschiedenis: hij rekende zijnen arbeid te dien aanzien eerst door deze Geschiedenis der Nederlanders buiten Europa voltooid te hebben. Ook hier breidde hij dus het gezigtpunt nog aanmerkelijk uit, daar hij zich niet bepaalt tot onze Oost- en West-Indische Koloniën, maar nu ook Australië, de Kaap de Goede Hoop, de Goudkust, en waar ooit, buiten Europa, de Nederlandsche vlag gewaaid heeft, hun aandeel in dit werk zullen erlangen.

Het eerste Deel van dit werk wordt geopend door eene allezins gepaste Inleiding, waarvan het eerste gedeelte (bl. 1-26) den vroegsten Koophandel en Zeevaart der Nederlanders behandelt, en het laatste (bl. 26-43) gewijd is aan de beginselen van onzen Handel op Oost-Indië. Deze geheele Inleiding is, in ons oog, meesterlijk zamengesteld.

In het eerste Hoofdstuk van het eerste Boek begint de eigenlijke geschiedenis van de vroegsle reistogten der Nederlanders naar en hunner eerste vestiging in Oost-Indië; het loopt van 1594-1610, en is getiteld: Van de eerste vaart naar de Indiën tot op de oprigting der O.I. Maatschappij. (bl. 43-127.)

Het tweede Hoofdstnk loopt van de oprigting der O.I. Compagnie tot op de stichting van Batavia. 1610-1619. (bl. 127-259.)

Het derde of laatste Hoofdstuk, waarmede dit Deel besloten wordt, voert tot opschrift: Van de oprigting der West-Indische Maatschappij in 1621 tot op den dood van van diemen en het vertrek van Graaf joan maurits uit Brazilië in 1645. (bl. 260-460.)

Dit boekdeel geeft ons dus de Geschiedenis onzer Koloniën in Oost-Indië tot 1619 en van die in West-Indië tot 1645. Niemand, die hetzelve gelezen heeft, zal, vertrouwen wij, ons tegenspreken, wanneer wij beweren, dat tot dusverre over deze stof nog niet alzoo geschreven was. De bewerking is, in ons oog, de stof waardig: overal dezelfde duidelijkheid en sierlijke historische stijl; dezelfde omzigtige keus van zaken, zonder

[p. 165]

dat de noodige volledigheid uit het oog verloren wordt; dezelfde onpartijdige behandeling van landgenoot en vreemdeling, van vriend en vijand. Wanneer het werk op dezelfde wijze voltooid wordt als het begonnen is, zal de Heer van kampen, zoo wij ons niet bedriegen, zijn Vaderland met een klassiek werk beschonken hebben, 't welk leven zal, zoo lang de Nederlander in den roem zijner Voorvaderen belang stelt.

Onder de lezing van dit voortreffelijk boekdeel hebben wij een paar kleinigheden opgemerkt, welke wij ter loops aanstippen:

Bl. 47. Jacob valk, Thesaurier, en christoffel roeltius, Raadpensionaris van Zeeland. Lees: valcke en roels.

Bl. 116-118 spreekt de Schrijver van het gezantschap, 't welk de Koning van Atsjien of Achem, op Sumatra, naar Prins maurits zond, en zegt: ‘Te Middelburg aan land gekomen, overleed de voornaamste Gezant.’ Hier had bijgevoegd kunnen worden, dat Bewindhebberen der Oost-Indische Compagnie hem aldaar een gedenkteeken hebben opgerigt, waarvan het opschrift bij van meteren, bl. 480 (uitg. van 1636) en bij sweertius, Delicioe Orbis Christiani, p. 742, (Colonioe, 1625. 8^o.) is bewaard. Verg. meerman's aanteekeningen op de groot's Parall. Rerumpubl. I. 166-169, en collot d'escury, Holl. Roem, IIde D. bl. 187.

Bl. 183. ‘Met verwondering zagen de Eilanders hier (te Bantam) voor het eerst (in 1611) Hollandsche vrouwen, waarvan both er 36 had medegebragt.’ Eenige aardige bijzonderheden hieromtrent vindt men bij baudartius, IIde D. XVde B. bl. 174.

Bl. 231. ‘De Nederlanders bekomen door eenen Vlieger van Bantam de tijding van den roof.’ Waarom hier niet liever, door een' Renbode? Vliegen toch is te paard rijden, gelijk men uit cats en anderen weet.

Wij verlangen naar het tweede Deel, 't welk wij vernemen, dat de pers bereids verlaten heeft; niet twijfelende, of het zal aan de verwachting, waartoe het eerste ons regt geest, ten volle beantwoorden.