Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Leerrede ter gedachtenis van den Wel-Eerw. zeer Gel. Heer P. Brouwrr, Pz.,in leven Emeritus-Predikant der Hervormden te Blya en Hogebeintum; door R. Posthumus,Predikant der Hervormden te Waaxens en Brantgum. Met eenige Aanmerkingen en Bijlagen. Te Leeuwarden, bij J.W. Brouwer. 1831. In gr. 8vo. VIII en 129 bl. ƒ 1-25.

Het is jammer, dat de Weleerw. posthumus, wiens goede bedoelingen geenszins te miskennen zijn, door zonderlingheid zich schijnt te willen onderscheiden. Rec. doet gaarne hulde aan 's mans rondborstigheid en gezond oordeel, maar kan echter zijne manier en scherpheid van uitdrukking niet goedkeuren. Noodeloos stelt hij op deze wijze zich bloot aan miskenning en verkeerde beoordeeling. Het Voorberigt aan den vrijdenkenden en waarheidlievenden Lezer doet al terstond zien, dat posthumus zijn' eigen weg bewandelt; en men zoude hem dit willen betwisten? Hij had dus niet zoo vele woorden op papier behoeven te zetten, om te bewijzen, dat het hem vrijstond, deze preek uit te geven, en eenen man van verdraagzame en liberale beginsels in den geest des Evangelies voor het oog van het publijk te schetzen. Waartoe dan die uitval tegen eene eeuw, die, volgens zijn zeggen, zich zelf de verdraagzame, de liberale en de weldadige noemt? De D^s. van Waaxens en Brantgum verzekert voorts, dat hij, vijand eener heerschende Kerk, even weinig vleier en aanbidder van een heerschenden tijdgeest is, om het even, of die maatschappijen, of Synoden, beziele en besture. Wat doet dit hier? Een heerschende Kerk bestaat in ons Vaderland reeds sedert vele jaren niet meer; en zoo een goede, Christelijke geest de algemeen heer-

[p. 148]

schende wierd, zou immers ook posthumus gaarne denzelven huldigen, en dit kunnen doen, zonder juist vleijer of aanbidder te zijn. Verder betuigt zijn Weleerw., in welken zin hij rechtzinnig, verdraagzaam en liberaal meent te zijn, maar brengt, naar het oordeel van Rec., hier niet zeer gelukkig het voorbeeld van onzen Heer bij. Eindelijk komt in het Voorberigt nog een kleine trek voor, waaraan men den man eenigermate leert kennen. Hij schrijft: Ik heb in mijn eigen werk ook mijne eigene spelling hier gevolgd; niet omdat ik daar zoo groten prijs op stelle om juist die en zoovele letters te bezigen, maar omdat ik meende hiertoe vrijheid te hebben. Nu, dat mag men vrijheidszucht noemen!

Op den titel van Leerrede, waarvoor misschien beter het woord Lijkrede of Gedachtenisrede zou passen, wil Rec. geene aanmerking maken. Hij, die voor eene Christelijke Gemeente optreedt, om de nagedachtenis van eenen afgestorvenen godsdienstig te vieren, neemt eene moeijelijke taak op zich. Dit erkent posthumus in de Voorafspraak, maar betuigt tevens, het te doen op eigen verzoek des overledenen, hem nog voor zijn afsterven (!) gedaan; en dus niet ongeroepen, niet door eigen verwaande indringing, of met lakenswaardige bedoelingen. Vreemd klinkt daar verder het volgende: Mijn vriend, uw leeraar, behoorde in het geheel niet tot die dagelijksche menschen en leeraars, wier gehele levensloop in deze weinige woorden bevat is: ‘Zij leefden, namen vrouwen, stierven.’......Verwacht geheel niet van mij, dat ik hier de verachtelijke rol enes vleiers of splinterkijkers, zal spelen. - De tekst (Hebr. XIII: 7) is niet ongewoon, maar wel de Inleiding, waarin posthumus uitweidt over de rol, door de geestelijken gespeeld, en hevig uitvaart tegen de stichters van de heerschappij des bijgeloofs, wier min of meer handige, of wel onhandige, apen, volgens zijn zeggen, rusten naar verdienste in de vergetelheid, waaruit niemand hen weder zal willen te voorschijn halen. Wel, man! waarom laat gij ze dan ook maar

[p. 149]

niet in rust? En waartoe al dat gescherm?...Het was enkel te doen, om, gelijk men het noemt, eenen aanloop te nemen en op het onderwerp te komen: Daar waren ook goede voorgangers, en onder die weinige, onder die uitnemende, waardig om dankbaar gedacht en nagevolgd te worden, behoort gewis ook de overledene p. brouwer, p.z. De Prediker geeft de verdeeling zijner Gedachtenisrede aldus op: ‘Eerst zeg ik u iets van zijne afkomst en levenslot: Dan spreek ik over hem als mensch: Daarop als leeraar: En eindelijk als geleerde.’ Veel, zeer veel goeds wordt er in onderscheidene opzigten van D^s. p. brouwer gezegd, en Rec. gelooft het gaarne, dat D^s. posthumus naar waarheid zoo gunstig over zijn' overleden' vriend kon spreken; doch, naar zijn oordeel, is (om nu van vorm en taal en stijl niet te gewagen) een hoofdgebrek in dit stuk, dat er geenszins die zachte, stille, liefderijke, gematigde, echt Christelijke geest in heerscht, welken men in kanselarbeid als hoofdvereischte moet aanmerken.

De Aanmerkingen en Bijlagen, 84 bladz. beslaande en van verschillenden inhoud, zijn deels meer, deels minder belangrijk, en dienen ter opheldering of nadere bevestiging van eenige gezegden in de preek. Aan Rec. beviel inzonderheid Aanm. 8. over het Patriotisme van 1795. Mannen, als p. brouwer, pz., wilden het goede, en zullen onder elken vorm van bestuur medewerken ten goede, dewijl het hun niet om namen of leuzen, maar om de zaak der menschheid te doen is. Aanm. 7. moge ten deele gegrond zijn; die scherpe toon past niet. In Aanm. 11. bemerkt men den liefhebber van Vriesche taal en oudheden. Een zoogenaamde knottedoek wordt daar beschreven, het omschrift medegedeeld, en over het gebruik het noodige gezegd.

De beide Bijlagen zijn stukken, die wel bewaard verdienen te blijven. Wat echter van de scheiding der Doopsgezinden van het Lam en de Zon en van die der Lutherschen van het Oude en Nieuwe Licht, alsmede van de vereeniging der Doopsgezinden en Remonstranten te

[p. 150]

Dokkum gezegd wordt, bewijst in geenen deele, dat de meerderheid der Leden van eene kerkelijke Gemeente, van belijdenis veranderende, regtens aanspraak op alle de Kerkgoederen zoude hebben en die aan de minderheid mogen ontnemen. D^s. brouwer schijnt omtrent het gebeurde te Amsterdam niet wel onderrigt geweest te zijn. Niet de meerderheid bleef aldaar in bezit; maar de misnoegden, die zich afzonderden, moesten de gemeenschappelijk bezetene goederen aan de blijvende Leden der oude Gemeente overlaten. Dus vervalt de daarop gebouwde redenering in Bijlage II.

Zoo de Heer posthumus nut wil stichten, waaraan men geenszins mag twijfelen, raadt Rec. hem, de gematigdheid meer in acht te nemen. Door overdrijving of ontijdigen ijver kan men eene goede zaak benadeelen. Beter is het, stil en vertrouwend voort te werken in den zachtmoedigen geest des Christendoms. Andere Recensenten hebben zich ongunstig uitgelaten over vroeger geschrijf van den D^s. van Waaxens (Letteroeff. No. VII en X voor 1831); steller dezes houdt het daarvoor, dat de man, bij goede meening, zich wat sterk uitdrukt, en hierdoor aanleiding geeft, dat men hem kwalijk verstaat of ongunstig beoordeelt.