Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Historische Verhandelingen, van Mr. p. simons. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1830. In gr. 8vo. VIII en 197 bl. ƒ 2-20.

Onder dezen eenvoudigen titel geeft de Heer Mr. p. simons een zestal Voorlezingen en Verhandelingen in het licht, waarin de volgende onderwerpen worden behandeld:

I.	Plan voor de bewerking der algemeene Nederlandsche Geschiedenis.
II.	Het voormalig Gemeenebest der Nederlanden, geschetst in de laatste helft der XVIIde Eeuw, als bewaarder der burgerlijke en godsdienstige vrijheid en handhaver van het evenwigt in Europa.
III.	Over de Engelsche Omwenteling van den jare 1649, en haren invloed op het overig Europa in het algemeen en op ons Vaderland in het bijzonder.
IV.	Verhandeling over den invloed van Koloniën op het Moederland.

[p. 22]

V.	Over de Historische zekerheid.
VI.	Over de gevolgen, die de verheffing van willem III tot Koning van Engeland voor de Nederlanden gehad heeft.

Deze stukken, welke vroeger reeds voor het grootste gedeelte in het Mengelwerk van den Recensent ook der Recensenten zijn opgenomen, zijn, in ons oog althans, van zeer verschillende waarde.

N^o. 1 bevat, in zeer weinige bladzijden, een luchtig ontworpen Plan voor de bewerking der algemeene Nederlandsche Geschiedenis. De Schrijver stelt, even als scheltema, voor, om de Geschiedenis met karel den V te beginnen; ten zij men, zegt hij, met karel den stouten zou willen aanvangen, hetgeen ook veel voor zich heeft. Hij zelf erkent in de Voorrede, dat hij, na de Verhandelingen, tot hetzelfde einde geschreven en door Z.M. met goud bekroond, gelezen te hebben, dit stuk met schroom in het licht geeft. Die hetzelve leest en met de andere voortreffelijke Verhandelingen vergelijkt, zal dezen schroom billijken, maar misschien van oordeel zijn, dat dezelve den Schrijver wel van de uitgave had mogen terughouden.

N^o. 2 behandelt een zeer belangrijk onderwerp, bijna te veel omvattend en te rijk, om in het kort bestek eener Voorlezing behoorlijk uiteengezet te worden. Ons liet de lezing onvoldaan, en wij vroegen ons af, of zelfs in de gegevene tijdruimte niet iets meer had kunnen gezegd worden, wanneer de Schrijver, met weglating van bijomstandigheden en vroegere gebeurtenissen, welke minder ter zake schijnen te doen, zijn onderwerp meer uit algemeene oogpunten, die helder en krachtig in 't licht gesteld waren, behandeld had.

Veel beter voldeed ons de Verhandeling over de Engelsche Omwenteling van 1649, waarin de aard en de gevolgen dier Omwenteling, vooral met betrekking tot ons Vaderland, in een helder daglicht geplaatst worden. Hier was, dunkt ons, de Schrijver volkomen op zijne plaats, en dit belangrijk stuk komt ons voor, een der beste en meest uitgewerkte van dezen bundel te zijn.

[p. 23]

N^o. 4 bevat, in 28 zeer ruim gedrukte bladzijden, eene Verhandeling over den invloed van Koloniën op het Moederland. Weder een al te onafzienbaar veld! Wat kan men hier anders verwachten, dan eene hoogst oppervlakkige behandeling, waarin het min bekende naauwelijks plaats vinden kan? Als Voorlezing, waartoe dit stuk, blijkens den inhoud, gediend heeft, moge het met genoegen aangehoord zijn, dit betwijfelen wij geenszins; maar voor de uitgave was het zeker min geschikt.

Dit laatste zal wel niemand beweren, ten aanzien der twee volgende stukken. Dat over de Historische zekerheid laat zich met het grootste genoegen lezen en herlezen: het geeft ruime stof tot nadenken over dit gewigtig punt, waarmede de Geschiedenis staat of valt. Ofschoon ook hier grootere volledigheid wenschelijk geweest ware, en vooral de uitmuntende Verhandeling van ernesti de Fide Historicâ den Schrijver menig treffend oogpunt had kunnen opleveren, erkennen wij echter volmondig, dat hier veel fraais geleverd is. Vooral belangrijk is de opgave der uiteenloopende berigten van ooggetuigen, omtrent het aandeel van desaix en kellerman aan de overwinning bij Marengo. Bij zoo veel goeds smartte het ons, op bl. 140 de bewering te vinden, ‘dat wagenaar met een ambt bekleed was aan de Secretarij van Amsterdam, en dus onder den invloed der Amsterdamsche Burgemeesteren schreef.’ Is het den Schrijver dan onbekend, dat wagenaar eerst in het laatst van 1760 dat ambt verkreeg, nadat in 1759 de twee laatste Deelen der Vaderlandsche Historie in het licht verschenen waren? Zie zijn Leven, bl. 62, 65 en 66.

Ook de laatste Verhandeling, over de gevolgen der Omwenteling van 1688, lazen wij met groot genoegen. Zij strekt om aan te toonen, dat, hoe schijnbaar heilrijk de verheffing van willem den III op den Engelschen troon voor Nederland zijn moest, zij echter in de gevolgen voor onze belangen hoogst nadeelig is geweest: vooreerst, wijl zij ons in de langdurige en

[p. 24]

kostbare oorlogen met Frankrijk wikkelde, uit welke onze tegenwoordige ontzettende staatsschuld voor een goed gedeelte gesproten is; maar vooral, wijl de buitensporige hoogte onzer toenmalige Landmagt het verwaarloozen onzer Marine ten gevolge had, die tijdens willem's verheffing tot Koning van Engeland haar hoogste toppunt had bereikt, maar wier verval juist van dien tijd af dagteekent. Deze belangrijke daadzaken worden fraai ontwikkeld en bondig uiteengezet.

Deze Verhandelingen, voornamelijk de 3de, 5de en 6de, leveren het onbetwistbaar bewijs op, en van des Schrijvers wijsgeerigen blik, en van zijne belezenheid in de nieuwere Geschiedenis. Het onvolledige, 't welk de onpartijdigheid ons noodzaakte in sommige dezer stukken op te merken, is, naar ons inzien, alleen te wijten aan den te grooten omvang der gekozene onderwerpen. Niet alle onderwerpen zijn voor Voorlezingen geschikt; maar ook die, welke er voor geschikt zijn, moeten, zoo zij een te groot veld ter beschouwing aanbieden, alleen uit een zóó bepaald oogpunt behandeld worden, dat er evenredigheid bestaat tusschen de te verhandelen stof en de gegevene tijdruimte. Dit laatste heeft, dunkt ons, de Schrijver te veel uit het oog verloren. Als Voorlezingen beschouwd, en dus ad audiendum, deed er dit misschien minder toe; maar iets anders wordt het, wanneer men die Voorlezingen in het licht geeft, en dus aan den bedaarden toets van een geletterd Publiek onderwerpt.