Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Montesquieu en Chesterfield, of Fransch vernuft en Engelsch verstand.

De President montesquieu en Lord chesterfield troffen elkander op eene reis in Italië aan. Beide mannen waren juist geschikt, om spoedig aan te sluiten. Zij hadden dus weldra eene naauwere verbindtenis gemaakt. Onder weg viel het gesprek op de voordeelen, die het eene volk boven het andere genoot. De Lord stemde den President toe, dat de Franschen meer vernuft bezitten, dan de Engelschen; maar beweerde, dat zij minder praktisch verstand badden. De President kon dit niet ontkennen; doch meende, dat deze twee eigenschappen geenszins te vergelijken waren. De beide reizigers bevonden zich te Venetië. De President was zeer bezig, ging overal heen, bezigtigde alles, vraagde, praatte, en schreef des avonds zijne waarnemingen op. Hij was eens twee of drie uren te huis geweest en zat aan zijnen gewonen arbeid, wanneer zich een onbekend persoon liet aanmelden. Het was een slecht gekleed Franschman, die hem dus aansprak: ‘Mijnheer, ik ben een landsman van u. Sedert twintig jaren houd ik mij hier op; maar mijn hart hangt nog altijd aan de Franschen, en ik voelde mij steeds gelukkig, wanneer nu en dan de gelegenheid voorkwam, om iemand eene dienst te kunnen bewijzen, gelijk dit met u thans het geval is. Hier te lande mag men alles doen, maar niet met staatzaken zich moeijen. Één onvoorzigtig woord tegen de Regering kost het hoofd, en gij hebt er reeds meer dan duizend u laten ontvallen. De Staats-

[p. 94]

inquisitoren letten op uwe gangen; men loert op u; men sluipt u overal na; men geeft er acht op, wat gij doet; men houdt zich overtuigd, dat gij schrijft. Ik weet vrij zeker, dat gij - misschien heden, misschien morgen - een bezoek te wachten hebt. Bedenk u wel, Mijnheer! of gij werkelijk iets geschreven hebt, en vergeet niet, dat een enkele regel, dien men verkeerd uitlegt, u het leven zou kunnen kosten. Verder heb ik u niets te zeggen. Ik heb de eer, mij aan te bevelen. Als éénig loon voor de dienst, welke ik voor niet geheel onbelangrijk houd, verlang ik dit van u, dat gij, zoo wij toevallig elkander ontmoeten, mij niet zult kennen, en dat gij, zoo gij misschien u niet meer met de vlugt kunt redden, maar gegrepen mogt worden, mij niet zult noemen.’ Met deze woorden verdween de man, en liet den President montesquieu in de uiterste verwarring. Het eerste, wat hij deed, was, dat hij naar zijne schrijftafel ging, de papieren nam en op het vuur wierp. Naauwelijks was dit geschied, en had hij eenige orders uitgevaardigd, toen Lord chesterfield in huis kwam. Het moest wel in het oog vallen, dat zijn vriend zich in een' verschrikkelijken angst bevond. Hij vroeg dus, wat er toch gebeurd was. De President vertelde hem, hoedanig bezoek hij had gehad - dat hij zijne papieren verbrand, en bevel gegeven had, om een huurrijtuig tegen des morgens drie ure in gereedheid te hebben, dewijl hij voornemens was, zonder verwijl eene plaats te verlaten, waar een oogenblik langer of korter zoo verschrikkelijke gevolgen voor hem zou kunnen hebben. Lord chesterfield hoorde hem koelzinnig aan, en zeide: ‘Dat is nu goed, Mijnheer de President! maar houd u toch een oogenblik bedaard. Laat ons eerst eens rustig en zonder overijling spreken over uw geval.’ - ‘Gij zijt niet bij zinnen,’ antwoordde montesquieu; ‘hoe zou mijn hoofd rustig zijn, daar het slechts aan een' draad hangt?’ - ‘Maar wie is de man, die zoo edelmoedig zich aan het grootste gevaar blootstelt, om u te redden? Dat komt mij eenigzins bedenkelijk voor. Na zoo vele jaren zou hij nog zoo geheel Franschman blijven! Met allen eerbied voor uwen landaard, ik twijfel daaraan zeer. De vaderlandsliefde drijft niet ligt iemand tot zoo gevaarlijke stappen, althans niet ter liefde van eenen onbekenden. Of is de man misschien een uwer oude bekenden?’ - ‘Neen.’ - ‘Hij was slecht gekleed?’ - ‘Ja, zeer slecht.’ - Heeft hij van u eenig geld gevraagd, eene

[p. 95]

kleinigheid misschien, voor zijne waarschuwing?’ - ‘Waarlijk niet, geen cent.’ - ‘Dat is nog opmerkelijker. Doch van waar weet hij alle die dingen, welke hij u gezegd heeft?’ - ‘Ja, dat weet ik niet .... misschien wel van de Inquisitie-meesters zelve.’ - Ik behoef u niet te zeggen, dat deze Raad de geheimste van de wereld is; hoe zou hij toch denzelven kunnen naderen?’ - ‘Zou hij misschien een verspieder in hunne dienst zijn?’ - ‘Wel, waarom niet! Men zou eenen vreemdeling tot spion maken; en deze spion zou zich in lompen kleeden bij een verachtelijk handwerk, dat genoeg moet opbrengen, om er goed van te leven; en deze spion zou zijne meesters verraden, op halve kans van gewurgd te worden, wanneer men u opligt en gij hem aangeeft, of wanneer gij de vlugt neemt, en op hem de verdenking valt, dat gij door hem gewaarschuwd zijt geworden! Dat alles is ongerijmd, lieve vriend!’ - ‘Maar, wat kan het dan zijn?’ - ‘Ik zin hier reeds op; maar er wil mij nog niets invallen.’

Nadat zij beide eenigen tijd allerlei gissingen geopperd hadden, terwijl montesquieu er bij bleef, dat hij, om zeker te gaan, met den meestmogelijken spoed het land wilde ruimen, wreef chesterfield, onder het heen en weder gaan, zich peinzend het voorhoofd; en nu, alsof hem eenslags eene schrandere gedachte inviel, bleef hij staan, en zeide: ‘President! daar valt mij iets in. Hoe ware het ... wanneer misschien de man ...’ - ‘Nu? de man ...’ - ‘Wanneer de man .... Ja, dat kon wel zijn, en het is zoo; ik twijfel er niet meer aan.’ - ‘Nu, wie is dan de man? Zoo gij het weet, zeg het mij schielijk.’ - ‘Of ik het weet? o Ja, ik geloof, dat ik het thans weet ... Hoe, wanneer de man gezonden ware door iemand, die ....’ - ‘Heb toch de goedheid, en pijnig mij niet langer!’ - ‘Een persoon, die menigmaal ondeugend is .... een zekere Lord chesterfield .... hij zou u gaarne door een proefondervindelijk bewijs begrijpelijk hebben willen maken, dat één lood praktisch menschenverstand meer waard is, dan honderd pond vernuft, dewijl met praktisch verstand....’ - ‘Ha, verfoeijelijk mensch!’ riep de President, ‘wat hebt gij mij daar eene pots gespeeld! En mijne manuscripten ..... mijne manuscripten zijn verbrand!’

De President kon den Lord deze pots niet vergeven. Hij bleef bij zijn voornemen en reed nog des nachts weg, zon-

[p. 96]

der van zijnen reisgenoot afscheid te nemen. Welligt zoude een ander gezegd hebben: ‘Lieve vriend! gij hebt bewezen, dat er in Engeland mannen zijn, die vernuft hebben; welligt vinde ik eens gelegenheid, om u te bewijzen, dat er in Frankrijk ook mannen zijn, die verstand bezitten.’