Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Jan Jakob Hess, Antistes der Kerk te Zurich, voorgesteld in eenige omtrekken van zijn leven en werkzaamheid, door zijnen Ambtsopvolger G. Gessner. Te Leiden, bij de Wed. D. du Saar. 1830. In gr. 8vo. VI en 162 bl. f 1-40.
Dr. Frans Volkmar Reinhard, voormaals eerste Hofprediker van den Keurvorst van Saxen, enz. Geschetst naar zijn Leven en Geschriften. Uit het Hoogduitsch vertaald, met eenige Aanteekeningen, door D. IJzenbeek, Predikant bij de Doopsge

[p. 664]

zinden te Alkmaar. Te Amsterdam, bij W. Brave, Jun. 1830. In gr. 8vo. VIII en 166 bl. f 1-40.

Wij voegen beide deze werkjes bijeen, om de gelijkheid van derzelver doel, de herinnering namelijk aan twee mannen, wegens hunnen letterkundigen arbeid en karakter ook in ons vaderland zeer hoog geacht. Het Leven van Jezus van den eersten en reinhard's Christelijke Zedeleer, benevens zoo vele andere voortreffelijke werken van beiden, zijn bij ons beschaafd godsdienstig publiek in aller handen, en dragen bij den onbevooroordeelden zoo zeer de verdiende goedkeuring weg, dat zij onze aanprijzing niet behoeven. Alles, wat dienen kan, om ons beide deze mannen, ten aanzien van hunne werkzaamheden, levensomstandigheden en voortreffelijke eigenschappen van geest en hart, meer te leeren kennen, is in allen deele onze opmerkzaamheid waardig.

De Eerw. gessner, reeds vroeger bekend als Levensbeschrijver van zijnen beroemden Schoonvader j.c. lavater, was door eene veeljarige kennis en hartelijke vriendschapsbetrekking met hess allezins bevoegd en in staat, om dezen in zijn leven en werkzaamheid voor te stellen. (Wie de schrijver is van het geschrift over reinhard is ons onbekend. Evenwel bezit het boek inwendige blijken, dat de opsteller met reinhard in persoon bekend is geweest.) Gessner heeft zijne voorstelling van hess op de volgende wijze verdeeld: Jaren, in welke hess gevormd werd. Hess als Schrijver. Hess als Onderzoeker des Bijbels. Hess als Prediker. Hess als Antistes. Hess als Voorstander der Bijbelverspreiding. De Vriend. De Vriend der Jeugd. Leeringen van hess tot een beoefenend gebruik maken van de Bijbelsche Geschiedenis. Hess en zijne Echtgenoote. Hess in zijne betrekkingen. De bescheidenheid. Hess en zijne vlijt. Zijne geheimhouding en standvastigheid. Vriendschappelijke liefde. De viering van het Eeuwfeest der Kerk-

[p. 665]

hervorming. De laatste levensjaren. Levenseinde. Eenige afzonderlijke woorden en verklaringen van hess.

Wij wenschten, dat eene soortgelijke verdeeling der zaken gebezigd ware in het geschrift over reinhard. Het bestaat uit één doorloopend geheel, in hetwelk reinhard wordt geschetst in zijne onderscheidene gewigtige betrekkingen, als Akademieleeraar, Schrijver en welsprekend Kanselredenaar, als Mensch en Christen, en hier en daar ook eenige berigten worden gegeven betreffende zijne uitwendige levensomstandigheden.

Geen van beide deze werkjes maakt aanspraak op den naam van geregelde levensschets. Gessner laat met voordacht het vervaardigen van eene levensgeschiedenis over aan bloedverwanten van hess, die in het bezit zijn van de daartoe vereischte bouwstoffen; en hetgeen van dien aard voorkomt in het werkje over reinhard is occasioneel, hier en daar tusschen andere berigten verspreid. De stijl is in dat van gessner duidelijk, ofschoon, naar ons oordeel, wat wijdloopig, en daardoor dikwijls minder aangenaam voor den lezer. Tot staving van deze aanmerking voeren wij hier het begin aan van het stuk, getiteld: Hess en zijne vlijt: ‘Men behoeft slechts eenmaal de hoofdwerken van hess gelezen te hebben, om in hem den hoofdtrek te erkennen, waarnaar het opschrift van deze afdeeling ons het oog doet rigten; inderdaad, hij arbeidde altoos met eene geheel uitstekende vlijt. Wanneer het ook waar is, dat er wel mannen gevonden worden, die door de gemakkelijkheid, waarmede zij arbeiden, door de vaardigheid, waarmede zij daarbij, men zou wel mogen zeggen, alles aan zich weten te onderwerpen, boven hem verheven zijn, weinigen echter zullen hem evenaren in onvermoeide vlijt. Het was hem schier niet mogelijk, hier of daar slechts vlugtig eene bezigheid af te doen, of eenig werk te maken zonder uitstekende naauwkeurigheid; zelfs wanneer het blootelijk ondergeschikte en bijkomende zaken waren, ja zelfs alleenlijk briefjes van minder aangelegenheid, welke hij te schrijven had.’

[p. 666]

De bijgevoegde aanmerkingen van den Vertaler zijn zeer doelmatig, soms tot noodige teregtwijzing van den Schrijver, soms ook tot toelichting van het voorgestelde.

De Vertaler van het werkje over reinhard klaagt, dat het oorspronkelijke over het geheel stroef is. Meestal is het hem, naar ons oordeel, gelukt, door verkorting en omzetting der zinnen, het werk in een' bevalliger en duidelijker stijl over te brengen. Het is inderdaad niet gemakkelijk geweest, het duistere op te helderen, hetwelk in het oorspronkelijke veroorzaakt werd door het zonderlinge der uitdrukking, door toespelingen op gebruiken en gewoonten in Duitschland, en door onbestemde aanhaling uit de schriften der Ouden. Soms echter heeft de Vertaler wel eens opgehelderd, hetgeen wij gelooven, dat voor den beschaafden lezer zoo zeer geene opheldering behoefde; bij voorbeeld, wie homerus en demosthenes geweest zijn, en de bespottelijke noot, bl. 3, wegens de aanbeijen en derzelver pijnelijke smarten! - Op andere plaatsen ontvangt men wel eens te weinig; onder anderen, waar de naam van blessig voorkomt, zegt de Vertaler in zijne noot, bl. 107: ‘Den naam van dezen Geleerde vind ik in de Duitsche Woordenboeken niet vermeld. - Hij moet eene Verhandeling over de Practische Zielenleer en over de Onsterfelijkheid hebben geschreven, welke door reinhard in zijne Moral meermalen wordt aangehaald.’ Recensent vindt in zijne aanteekeningen betreffende dezen Geleerde het volgende: ‘D. johan lorenz blessig, in het jaar 1816, omstreeks 70 jaren oud, te Straatsburg overleden als Professor in de Godgeleerdheid aan het Protestantsch Seminarium, heeft van het jaar 1770 tot in het jaar 1816 in de Latijnsche, Fransche en Hoogduitsche talen ongeveer 80 werken van grooteren of kleineren omvang in druk uitgegeven.’ De werken, door den Vertaler bedoeld, zijn: Zur praktischen Seelenlehre bey den Tode eines meiner Zuhörer, 1784; Durch Jesum Christum wird uns Glück in alle Ewigkeit, 1788; en: Scheiden und Wiederfinden im Unsterblichkeits-Lande,

[p. 667]

1801. Zijnen grootsten roem heeft blessig vooral in Frankrijk behaald, als welsprekend redenaar, door zijn Discours prononcé par ordre du Magistrat à l'occasion de la translation du corps de Mr. le Maréchal de Saxe dans l'eglise de St. Thomas, le 20 Aout 1777. Vooral is, met betrekking tot reinhard, allerbelangrijkst blessig's Notice sur M. reinhardt, avec quelques reflexions sur l'esprit du Protestantisme, gevoegd achter De l'influence de la religion protestante sur les relations de la vie civile et domestique, Sermon prononcé par M. reinhardt, trad. de l'allem. Straatsburg, bey könig, 1808.

Maar, om op de thans door ons aangekondigde werkjes terug te komen: beide behelzen aangaande de mannen, aan wier gedachtenis zij zijn toegewijd, zoodanige berigten, als ons dezen uit verschillende oogpunten kunnen leeren kennen, voldoen alzoo aan derzelver bestemming, en de Eerw. Vertalers hebben zich door derzelver overbrenging in onze taal aanspraak verworven op de aanmoediging van ons publiek.