Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Konstantinopel en Turkije; door C. Macfarlane. II Deelen. Uit het Engelsch vertaald. Met Platen. Te Amsterdam, bij G.J.A. Beijerinck. 1830. In gr. 8vo. XII en 378, X en 364 bl. f 7-65.

Tegenover den titel van dit werk vindt men nog eenen anderen, waarbij hetzelve wordt voorgedragen, als ‘een vervolg op r. walsh, Reis naar Konstantinopel.’ Het gunstig onthaal, aan laatstgemelde Reis te beurt gevallen, moedigde den Vertaler daarvan aan, om ook die van den Heer macfarlane in onze moedertaal over te brengen. En niet geheel zonder reden. In de eerstgenoemde toch vindt men eene beschrijving van het Europesche, in deze van het Aziatische Turkije; terwijl beider Schrijvers, over Konstantinopel breedvoerig zijnde, wederkeerig dienen kunnen tot aanvulling of bevestiging van elkanders berigten.

De Heer macfarlane, die, gelijk uit het slot van zijn werk blijkt, reeds eenige jaren door Europa gereisd had, bezocht in 1827 en 1828 het Turksche Rijk. In Augustus van het eerstgemelde jaar kwam hij te Smyrna, vertoefde daar eenen geruimen tijd, deed eenige uitstappen naar de naburige eilanden en dorpen, reisde toen over Bergamo (het oude Pergamus) naar Magnesië, en keerde over Sardes naar Smyrna terug. Van daar begaf hij zich in Mei 1828 te scheep naar Konstantinopel, waar hij tot in October verbleef, wanneer hij ter zee de t'huisreis aannam.

Het eerste Deel van dit werk bevat een zeer uitgebreid berigt omtrent Smyrna, en wel voornamelijk met betrekking tot de zeer gemengde bevolking dier stad, de zeden en gewoonten der Turken, Grieken, Joden,

[p. 397]

Franken enz., en den staat der zamenleving aldaar. Hierin is ongetwijfeld veel belangrijks; doch misschien is het wat te lang gerekt, en hier en daar te veel met kleinigheden opgevuld. Ons kwam dit althans zoo voor, en in zeker opzigt verheugden wij ons, toen de Schrijver weder op reis ging. Omtrent het eiland Scio, de stad Erythrea, het meer afgelegen Bergamo en Magnesië vindt men in dit Deel inderdaad belangrijke berigten.

Het tweede Deel behelst het vervolg van dezen uitstap. De Schrijver geleidt ons door de bouwvallen van Sardes, weleer de hoofdstad van Lydië en de zetel van cresus. Wij vergezelden hem daar met belangstelling en vermaak. Doch het verwonderde ons eenigzins, hem weder naar Smyrna, en van daar, zonder verder in Klein-Azië door te dringen, naar Konstantinopel te zien vertrekken. Niet dat wij dit in den Schrijver berispen; hij was meester, om zijne reis korter of langer uit te strekken; maar wijl de Vertaler in zijn Voorberigt spreekt van het groot gedeelte van Klein-Azië, 't welk in deze Reis beschreven wordt. Wanneer men op eene goede kaart den kring naziet, waarin de opgemelde plaatsen gelegen zijn, zoude men onwillekeurig aan eene drukfeil denken, en meenen, dat hier klein gedeelte moest gelezen worden, indien men zich niet op aannemelijke gronden overtuigd hield, dat dit de bedoeling des Vertalers niet geweest is.

Hoe dit zij, wij landen met den Schrijver te Konstantinopel, en hetgeen hij van daar mededeelt, is in ons oog verreweg het belangrijkste van dit werk. Niet dat wij hier eene omstandige beschrijving van openbare en bijzondere gebouwen, oude overblijfsels, gedenkteekenen, inrigtingen of iets dergelijks te wachten hebben. Integendeel, zoo weinig vindt men hieromtrent, dat de Schrijver zelf in het laatste Hoofdstuk erkent, dat hij, ‘alvorens Konstantinopel te verlaten, toch een enkel woord van de stad en hare omstreken zeggen moet,’ (bl. 316.) Hij zegt er dan ook iets van, doch geheel uit de hoogte, te weten van den trans des torens van Galata, die hem een uitmuntend Panorama der geheele stad opleverde; terwijl hij voor het overige de schraalheid zijner berigten omtrent het plaatselijke vrij kunstig verbergt, door eene vergelijking te maken tusschen de ligging van Napels en Konstantinopel. Doch daarentegen vinden wij in dit Deel hoogstopmerkelijke berigten omtrent den thans regerenden

[p. 398]

Sultan mahmoud, zijne geschiedenis en karakter, de vernietiging der Janitsaren, de hervorming der krijgsmagt, de geregelde benden van alle wapenen, welke de Sultan oprigt, of althans tracht op te rigten. Dit en nog zeer veel, 't welk daarmede in verband staat, maakt den hoofdinhoud van dit tweede Deel uit, en is inderdaad even aangenaam als leerzaam. Wij herinneren ons niet, ergens hieromtrent zulke volledige en grondige berigten te hebben aangetroffen.

Vraagt men nu, waarom de Schrijver, zich zoo zeer met het geschiedkundige bezig houdende, het plaatselijke zoo zeer heeft veronachtzaamd, dan is de oplossing gelegen in den wankelen staat zijner gezondheid. Reeds toen hij Smyrna verliet, was hij zeer ongesteld. Voor eene poos herstelde hij; maar hij stortte te Konstantinopel weder in, moest zijne verdere plannen laten varen, en vertrok nog niet geheel hersteld zijnde (bl. 345). Dit levert voor den Schrijver eene alles afdoende verschooning op, doch, hoezeer buiten zijne schuld, het vermindert de waarde van zijn werk.

Hetgeen ons in deze Reis bij aanhoudendheid hinderde, is de verregaande partijdigheid des Schrijvers, waarover de Vertaler zelf hem meer dan eens berispt en teregtgewezen heeft. Wij laten in het midden, of de hevige beschuldigingen, welke de Schrijver tegen fabvier en anderen inbrengt, al dan niet van grond ontbloot zijn; maar hetgeen in het Bijvoegsel A, (IIde D. bl. 354 en volg.) 't welk eene uit de Fransche vertaling ontleende verdediging van dien Officier inhoudt, gezegd wordt, is letterlijk op den Schrijver toepasselijk: ‘De Vaderlandsliefde der Engelschen heeft hare slechte zijde. Vreemde verdiensten worden door hen niet naar waarde geschat, maar onregtvaaadig belasterd. Het schijnt, dat alle deugden, alle talenten uit hun eiland afkomstig zijn, en men zoude zeggen, dat de bekwaamheid en de roem van anderen een roof zijn aan Engeland gepleegd.’ - Bijzonder tegen de Russen en Franschen straalt alomme zijne partijdigheid door. Zelfs de Ministers en Ambassadeurs van sommige Europesche Mogendheden worden hier en daar op eene zoo jammerlijke wijze ten toon gesteld, dat men inderdaad moeite heeft den Schrijver te gelooven. Wij bedoelen hier bijzonder hetgeen op bl. 254 en verv. van het tweede Deel voorkomt omtrent zekeren Baron van -, Afgezant van eene der kleine Noordsche Mogendheden; zoo ook het op bl. 150 voorkomende. Wij herinneren ons niet, dat de Schrij-

[p. 399]

ver éénen vreemdeling prijst, behalve den Nederlandschen Ambassadeur, den Baron van zuylen, en deszelfs Gemalin. Aan dezen wordt op bl. 100 en 151 onbekrompen lof gegeven. ‘Het allerlaatst,’ zegt de Schrijver, ‘noem ik den uitmuntenden Afgezant van het Hof der Nederlanden en Mevrouw zijne Echtgenoot, die even uitmuntend en beminnelijk in den omgang is als hij. In hun gezelschap vond ik mij gelukkig; maar ik kon toch niet elken avond in hetzelfde huis doorbrengen.’ - In den mond van eenen Engelschman, en wel van eenen Engelschman als de Heer macfarlane, is dit eene ongehoorde lofspraak!

Over het algemeen erkennen wij, dat dit werk veel belangrijks inhoudt, doch twijfelen, of de wensch des Vertalers zal vervuld worden, ‘dat hetzelve naast de Reis van walsh eene plaats zal vinden onder die boeken, aan welke men eene blijvende waarde toekent.’ - Aan hem heeft het intusschen niet ontbroken.

De Vertaling is blijkbaar in zeer bekwame handen gevallen.