Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1831

Leerrede ter gedachtenisviering der grootmoedige zelfopoffering van J.C.J. van Speyk, door R. de Klover, Lutersch Predikant te Breda. Te Rotterdam, bij A.F.H. Smit. 1831. In gr. 8vo. IV en 28 bl. f : - 40.

De ontzettende daad des Luitenants van speyk moge niet gelijk beoordeeld worden door allen, verschillend zal ook wel het oordeel over deze preek zijn. Met regt mag men vragen, of onderwerpen van dezen aard behandeld moeten worden ter plaatse, waar men zamenkomt tot onderlinge stichting. Van speyk heeft eene groote daad verrigt - dit lijdt geenen twijfel, en zoodanig bestaan vereischt veel sterkte van geest. De gevolgen zijn zekerlijk ook heilzaam, welligt veel meer, dan wij nu nog denken: ontzag werd den vijand ingeboezemd, en bij hen, die voor de goede zaak strijden, geestdrift opgewekt. Ds. de klover treedt als lofredenaar op, en stemt terstond in zijne inleiding den toon vrij hoog. Men oordeele over dezen aanhef: ‘Bij dien naam (van speyk) vergeet gij immers alle geleden verliezen alle, nog zoo ongelukkig uitgevallen krijgsverrigtingen in het muitend

[p. 341]

België, alle geledene smarten en grieven, alle bange vooruitzigten zelfs in de toekomst (dat God evenwel verhoede!); maar alles, alles vergeet gij, en zoudt dat, stervende, vergeten, wierde u dan de naam van van speyk slechts toegelispeld? Hoe verruimt het hart op dien naam! hoe verkwikt en gezaligd voelt het zich, hoe baadt het in den reinsten wellust, wanneer het slechts voelen en deelen mag in het kloek en edel bedrijf, door hem, voor den onbezwalkten roem der Vaderlandsche vlag, gepleegd! Zijn naam is voor het verbrijzeld hart, als een verfrisschende dauwdrop voor het verschroeide kruid; die naam-alléén moet helden scheppen, het Vaderland redden, den Koning beschermen, of niets ter wereld is daartoe in staat, en Oud-Nederland rijp voor den ondergang! Doch neen!....... Van hier, kleingeestige bedillers, koude en gevoellooze toeschouwers, en vooral dezulken, welken die daad met ijzing en afschuw vervult; van hier, onedelen! van hier bastaardteelt, wien het bloed nu niet pijlsnel rondruischt in de aderen: want wij vereeuwigen den grootsten held, den edelsten mensch, den besten Christen!’ In deze woorden meent Rec. overdrijving op te merken, welke nergens minder, dan op den predikstoel, voegt. Tot verschooning kan men echter aanmerken, dat de Eerw. de klover zoo veel nader bij het tooneel des oproers woont, en misschien met krijgslieden gedurig in aanraking komt. Hetgene ons omringt, heeft ligt invloed op den loop onzer gedachten. In de eerste oogenblikken der opgewondene geestdrift wikt en weegt men niet zoo naauwkeurig de uitdrukkingen van het warm en levendig gevoel. Onder het lezen maakte Rec. onderscheidene bedenkingen, die het echter niet noodig is hier mede te deelen.

Na de zwellende inleiding volgt het voorgebed, dat kort is, en dan de tekst, Rigteren XVI:30^a: Mijne ziel sterve met de Filistijnen! De Prediker deed eene gepaste keuze, zoo er over die zaak gepredikt moest worden. Grootmoedige zelfopoffering voor het Vaderland beschouwt hij hier als punt van vergelijking tus-

[p. 342]

schen simson en van speyk. Om den laatsten voor te stellen als het verhevenst en vereerens-waardigst toonbeeld der onvervalste voorvaderlijke deugden, schetst hij I. den kloeken Zeeheld, 1. in zijne onbegrensde Koningsen Vaderlandsliefde; 2. in zijne liefde en eerbied voor de menschheid; 3. in zijn heilig pligtgevoel, en 4. in zijne grootmoedige zelfopoffering. Wat onder No. 1 gezegd wordt, komt zakelijk hierop neder, dat van speyk, ouderloos zijnde, den Koning zijnen vader en het Vaderland zijne moeder noemde, en dat hij zich, tevens met het Dagonsgespuis, (de uitdrukking past kwalijk op den predikstoel) voor zijne ouders opofferde, eer en roem van Koning en Vaderland op de schitterendste wijze reddende. Zijne liefde en eerbied voor de menschheid bestaan hierin, dat hij aan zijne manschap eenen wenk gaf, om te vlugten. Bij het vermelden van zijn heilig pligtgevoel wordt te regt aangemerkt, dat de daad is verrigt in jeugdigen leeftijd, door een' persoon, wien het verschiet zoo vrolijk en eerevol begon toe te lagchen, wien nog zoo vele lauweren te behalen, zoo vele onderscheidingsteekenen des Roems en der Eere weg te dragen stonden. Vervolgens worden, II, door de klover, ten besluite, eenige wenken gegeven. Drie punten komen hier voor: 1. God is het, die ons, in de zelfopoffering van van speyk, te onzer opwekking en aanmoediging, een aanschouwelijk bewijs heeft willen geven van der Vaderen heldenmoed en ongelooflijke geestdrift voor de goede zaak; 2. het tweede voorwerp, dat ons, naast God, het meest ter harte moet gaan, is onze geëerbiedigde, met kinderzin-beminde Vader-vorst, en ons dierbaar Vaderland; en dan 3. op iets hoogers, dat alles overtreft, en wel op eene vergeldende eeuwigheid moet de aandacht gevestigd worden.

Alhoewel Rec. geenszins onder die genen behoort, welke de daad des jeugdigen Helds miskennen, meent hij echter, dat het onderwerp niet geschikt is voor den predikstoel, en, zoo er over gepredikt moest worden, zoude hij en een' anderen toon en een dieper ingrijpen

[p. 343]

in de zaak verlangen. Alle oorlog strijdt tegen echt-Christelijke beginselen; doch in de gegevene omstandigheden kan er veel tot verdediging van het stoutmoedig bedrijf gezegd worden. En stemt men de geoorloofdheid toe, dan is de opoffering eene edele en groote daad, die bewondering verdient. Had een van speyk aan het hoofd onzer krijgsmagt in Brussel gestaan, welligt ware het oproer in den beginne gedempt geworden. Ook daar ontbrak het bij de manschap niet aan geestdrift voor Koning en Vaderland; maar nog is het een raadsel, waarom die dapperen hunnen moed zoo weinig hebben mogen betoonen.