Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Nagelatene Gedenkschriften eener Kloosterlinge, na haar overlijden gevonden in hare bid-cel. Door J. Hagen. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn. 1829. In gr. 8vo. X en 195 bl. f 1-80.

Het Voorberigt (niet X, maar slechts IV bladz. beslaande) is niet van den jeugdigen Schrijver, maar van diens bejaarden vriend j.e. de witte, welke reden vond, om deze zijne aanbeveling voor de Gedenkschriften, waarin de Kloosterlinge hare lotgevallen in de wereld verhaalt, te doen plaatsen. Wij kennen geen' van beide personen, en kunnen dus te onpartijdiger oordeelen over het werk van den Heer hagen. De steller des Voorberigts zegt, dat het de vrucht van een jeugdig, zich pas ontwikkelend genie is, dat aanmoe-

[p. 506]

diging en toelichting verdient. Naar deszelfs meening zal men, moge Neêrlands jongelingschap op den duur aanmoediging erlangen, weldra uit hunne pennen voortbrengselen van letterkundig vernuft zich zien ontwikkelen, welke met die der uitheemsche(n) niet alleen zullen mogen wedijveren, maar (en wel voornamelijk uit hoofde van de rijkheid onzer moedertaal) dezelve in smaak, waarachtig gevoel en natuurlijke wending overtreffen. Zoo gunstig nu kunnen wij niet denken over dit voortbrengsel van jeugdig vernuft. De geschiedenis, die het onderwerp van dezen roman uitmaakt, wordt ondersteld, voorgevallen te zijn ten tijde der Kruistogten - gevolgelijk in de Middeleeuwen, - en de hoofdpersoon, olivia, spreekt bl. 16 van hendrik VIII en diens huwelijk met anna van boulijn (anna bolein), ofschoon bl. 4 reeds was verzekerd, dat olivia in 1510 overleden is. Zoodanige verwaarloozing van tijdsorde vermindert de waarschijnlijkheid der verdichting, en verzwakt hierdoor den indruk van het geheel. Eene andere aanmerking betreft den toon, waarop hier en daar van de geestelijkheid wordt gesproken. In die tijden zou de jeugd niet alzoo zich uitlaten over het oppermagtig gebied der priesters, - een gebied, dat te geduchter is, omdat het door den heiligen panselijke(n) stoel en door de Christen-vorsten, welke in de kruisvaarten der ridderschappen naar het heilige graf deel nemen, beschermd wordt. Dit kenmerkt geenszins den geest dier eeuw, althans in de Oostenrijksche Staten niet, waar de Schrijver zijne personen plaatst. Voorts komt niet genoeg uit, wat hoofddoel zijn moet. Olivia, te Weenen geboren en opgevoed, verliest vroeg haren vader, een' edelman en stafofficier in dienst des Keizers. Uit hoofde van bekrompene omstandigheden werd zij met hare moeder opgenomen door een' priester, die tot hare familie behoorde, op een dorp, vier uren van de hoofdstad gelegen. Deze geestelijke, zegt olivia, bl. 7, was een zeer braaf grijsaard van ongeveer zeventig jaren, doch zoodanig verkleefd aan zijne bijzondere vooroordeelen van heiligheid en onfeilbaarheid zijner kerk, dat hij mijne moeder schier dagelijks aanzocht, om mij tot het kloosterleven op te leiden en mij den geestelijken sluijer te doen aannemen. Wij vragen, of er eenige waarschijnlijkheid is, dat in het laatst der vijftiende eeuw eene jonge jufvrouw, in hare kerk opgevoed, op die wijze kan gesproken hebben? Ook hoorde men toen zoo niet van dweepzucht

[p. 507]

der priesters gewagen, als in dit boek gedaan wordt. Nu, olivia had maar in 't geheel geen' zin in het kloosterleven. Naauwelijks vijftien jaren oud, knoopte zij in de kerk betrekkingen aan met den achttienjarigen zoon van den Dorpssecretaris, en ontvlugtte eerlang met dezen in stilte. Na het te boven komen van onderscheidene wederwaardigheden, gelukte het aan de jonge lieden, de toestemming der moeder, en eindelijk ook die van den ouden pastoor, tot het huwelijk te bekomen. Het huiselijk geluk, dat een' tijdlang volkomen scheen, werd vervolgens gestoord door ongeoorloofde neiging, die zij tusschen haren man en eene bij hen inwonende nicht ontdekte. Daarop gaat hij mede ter kruisvaart (tegen het einde der vijftiende eeuw!) naar het Heilige Land, en keert gewond terug. De beide echtgenooten zijn verzoend, en de nicht trouwt aan een' anderen kruisvaarder. Nu zoude hun leven weder gelukkig zijn; maar olivia ziet haren man, na langdurig lijden, door den dood van hare zijde wegnemen, en daarop begeeft zij zich in het klooster.

Zoodanig is hoofdzakelijk het beloop des verhaals, dat bij naauwkeuriger bewerking zeker in belangrijkheid gewonnen zou hebben. Zoo de jeugdige vriend des Heeren de witte weder de pen mogt opvatten, make hij minder haast met de uitgave, en legge de voortbrengselen van zijn vernuft eerst eenigen tijd ter zijde; welligt zal hij zelf bij latere inzage gebreken opmerken. De personen zijn over het geheel te hedendaagsch, en behooren niet eigenlijk in de vijftiende of zestiende eeuw - want hieromtrent, gelijk reeds is aangemerkt, heerscht eene zonderlinge verwarring: de Schrijver zegt, dat olivia in 1510 is overleden; volgens bl. 192 bragt zij, na den dood hares mans, vele jaren in het klooster door, en op bl. 125 spreekt zij, in den eersten tijd van haar huwelijk, reeds van de zestiende eeuw, als waarin zij leefde. Hoe kan dat zijn? Eén slecht karakter komt in dezen roman voor; de overigen, schoon niet vrij van gebreken, zijn in den grond goed. Met genoegen merken wij dit op bij den jeugdigen Schrijver. Maar de personen zijn te alledaagsch en te weinigbeduidend, om veel belangstelling te wekken. Wanneer echtgenooten elkander zoo rein beminnen, als karel en olivia hier voorgesteld worden, zal er niet ligt dusdanige reden tot verwijdering kunnen ontstaan. Hoe kon olivia - de verlatene - in haren treurigen toe-

[p. 508]

stand hare nicht geluk wenschen met het herstel harer gezondheid, en er dan spotachtig bijvoegen: Nu moest een andere karel dan de mijne u zien, eulalia! dan zou hij u gewis de gedachten aan het klooster spoedig doen vergeten? - Is het waarschijnlijk, dat eene treurende, die besloten had, binnen korten tijd zelve in het klooster te gaan, zoo zoude spreken? En wil de Schrijver het kloosterleven aanprijzen, of er tegen waarschuwen? Dit zou twijfelachtig kunnen schijnen, alzoo met geringachting daarvan wordt gesproken, en evenwel eulalia, olivia en hare moeder daartoe zoo ligt besluiten. Wat voorts de taal aangaat, ja, schoon en rijk is onze moedertaal, dit erkennen wij met den Schrijver des Voorberigts, maar zouden juist hierom wenschen, dat op het werkje van zijnen jongen vriend te dezen niet zoo bijster veel ware aan te merken. Zeker is het eene drukfout, wanneer men in dit Voorberigt zelve leest van eene les - denwelke ons - aantoonde. De eerste volzin der Nagelatene Gedenkschriften is letterlijk deze: Mijn naam is olivia, en ben geboren te Weenen. Voorts teekenden wij onder het lezen aan: den hevigsten angst, dat u niets anders dan behoeften te wachten staat; lag ik mij te bed; aangezien ik geene vermogens (geen vermogen) noch vrienden bezat; ingewortelde bedreigingen (hoedanig zijn die?); een jongen (jong) landman; om des kerks wille; hij, die mij bemindt; nakend (naakt); over deze(n) keer van denkbeelden; lag zij haar werk neder; mijn haat verloor allengs die koelheid (wat moet dit beteekenen?); uw bijzijn vermoort(dt) mij; eenen mannelijke traan glinsterde, enz. enz. Onvolledig of verward zijn ook vele volzinnen. Wij zouden wel meer kunnen aanmerken, doch hebben misschien te lang reeds met dit geschrift ons opgehouden. Wij willen den jeugdigen Schrijver niet geheel ontmoedigen, maar op gebreken opmerkzaam maken, ten einde de goedkeuring zijns bejaarden vriends hem niet te hoog bij de voortbrengselen van zijn letterkundig vernuft doe opzien. Trouwens, de Heer de witte verklaart zelf: Mijne jaren zijn te hoog geklommen, dan dat ik mij zoude kunnen vleijen, dien letterroem (door Neêrlands jongelingschap te behalen), in zijnen vollen luister, te beleven; doch eene jongere nakomelingschap zal daarop gewis roem kunnen dragen! - Nu, het zij zoo!

Boekbesch. No. X. bl. 430. moet het Sapienti sat geheel van het Recept afgescheiden gelezen worden.