Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

Reizen door Rusland, Siberië, Polen, Oostenrijk, Saksen, Pruissen, enz. ondernomen door James Holman, Lid der Koninklijke Maatschappij, enz. enz. gedurende des Schrijvers volkomene blindheid. Waarin een Verslag van zijne vervoering als Staatsgevangene uit het oostelijk gedeelte van Siberië. Uit het Engelsch vertaald. Met Platen. In twee Deelen. Iste Deel. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1829. In gr. 8vo. XXIV en 368 bl. f 3-90.

Reizen, gedaan door eenen man, die juist dat zintuig mist, hetwelk men, niet ten onregte, voor den reiziger het onontbeerlijkste van alle zintuigen oordeelt! Kan derzelver beschrijving genoegzaam belangrijk zijn? Wat kan men hier anders verwachten, dan het verhaal van verdrietelijkheden,

[p. 306]

teleurstellingen, ontberingen en ongemakken, aan welke de reiziger was blootgesteld, welker mededeeling, ja wel, het medelijden kan opwekken, maar hetwelk, gedurende een geheel boekdeel volgehouden, verveelt, en al ligt den klager zal doen te gemoet voeren: ‘Arme man! wat deedt gij op reis, of in de koû? waarom bleeft gij niet te huis?’ Ziedaar hetgeen wij onszelven vroegen op het enkele lezen van den titel van dit werk. Dus niet zeer goed gehumeurd, dat wij, ex officio, ons de lezing moesten getroosten, keerden wij het titelblad om, en verwonderden ons over de gerustheid, met welke de vertaler zijne voorrede aanvangt: ‘Goede wijn heeft geen krans noodig,’ en verhaalt, dat dit werk in Engeland, Frankrijk en Duitschland met de meeste graagte ontvangen en gelezen, en door de beste beoordeelende tijdschriften met den hoogsten lof aangekondigd is. Zonder door dit aanprijzend voorberigt nog tot gunstiger verwachting gestemd te zijn, vingen wij de lezing aan, en - wij moeten het bekennen - wij hebben dit deel met genoegen gelezen; het heeft onze verwachting overtroffen. Zonderling moge de lust om te reizen schijnen in eenen man, die geheel blind is, de schrijver verdedigt zich over denzelven op deze wijze: ‘Door den wil des Almagtigen uitgesloten van alle gemeenschap met de zigtbare wereld, is de behoefte van plaatsverwisseling voor hem een zintuig geworden, als het ware ter vergoeding van het ontbrekende, daar de opvolging en afwisseling van voorwerpen de ledige ruimte in zijne verbeelding aanvult, welke het gemis van het gezigt anders noodwendig in dezelve zoude veroorzaken. Het moge niet gemakkelijk vallen, met juistheid den aard der aandoeningen te verklaren, welke op deze wijze geboren worden; doch men beseft intusschen ligt, dat hierdoor eene reeks van belangrijke gewaarwordingen ontstaat, welke, in verband gebragt met de kennis, die men te voren van landen, volken en voorwerpen verkregen heeft, en waarmede men thans meer onmiddellijk in aanraking wordt gebragt, de ziel op eene levendige wijze bezig houdt. Doch dit is nog niet alles. Het nieuwe, dat zich gedurig voordoet met betrekking tot de zeden en gewoonten der volken, die men bezoekt; de voorvallen, die men op de reis ontmoet, en welke dikwijls eene bijzondere belangrijkheid verkrijgen, door den bijzonderen toestand, waarin men zich zelf bevindt; de verscheidenheid der berigten, die men

[p. 307]

inzamelt, en de waarlijk romantische geest, die ons bezielt, om alle voorkomende zwarigheden te overwinnen, - alles loopt te zamen, om de omdolingen van den blinden reiziger eene bijna tooverachtige belangrijkheid bij te zetten.’

Naar ons oordeel is het den schrijver gelukt, veel van het aangename van deze zijne gewaarwordingen aan den lezer mede te deelen, en daardoor zijn verhaal belangrijk en onderhoudend te maken. Eerst vinden wij hier het verhaal der zeereis van Londen naar Kroonstad, en verder naar St. Petersburg; vervolgens het verblijf van den reiziger aldaar, betwelk belangrijk is door de vele en rijke bronnen tot het bekend worden met al het opmerkelijke, welke den schrijver ten dienste stonden. Hij werd door zijne aanbevelingen in de aanzienlijkste kringen ingeleid, en had omgang met de voornaamste inwoners van deze hoofdstad. Dezen betoonden de grootste deelneming in den ongelukkigen toestand van den blinden reiziger, en zochten hem het gemis van het gebruik zijner oogen, zoo veel mogelijk, door de naauwkeurigste aanwijzingen te vergoeden. Na een verblijf van acht maanden in St. Petersburg vertrekt de Heer holman naar Moskow, en geeft breedvoerig berigt van de wijze, op welke bij reist, en van de voornaamste plaatsen, door welke zijn weg hem leidt. Drie maanden vertoeft hij in Moskow, en geeft de slotsom van zijne opmerkingen over deze stad, even als hij van St. Petersburg gedaan heeft. Na een overzigt over het Russische volk in het algemeen te hebben gegeven, in eene schets der onderscheidene klassen, karakter, zeden en gewoonten der Russen, vervolgt de schrijver het verhaal van zijne reis door Rusland naar Siberië, en wij verlaten hem in dit deel te Kazan.

Er is zoo veel reeds over Rusland in het algemeen, en over deszelfs hoofdsteden St. Petersburg en Moskow in het bijzonder, ook in onze taal, geschreven, dat het ons overbodig toeschijnt, de den schrijver voorgekomene en door hem beschrevene zaken en personen op te noemen. Te meer achten wij dit overbodig, omdat het niet zoo zeer nieuwe, elders nog niet beschrevene zaken zijn, welke dit werk belangrijk maken, als de wijze, op welke de reiziger dezelve beschrijft, en de levendige, gedurig afwisselende stijl, met welke hij zijne ontmoetingen verhaalt. Op eene enkele plaats, waar de schrijver, sprekende over Ruslands koophandel, wat te partijdig Engelschman is, wordt hij door den kundigen

[p. 308]

vertaler te regt gewezen. De bijzonderheid, dat de Russen zich in sommige opzigten, in het gebruik van spijzen, onderwerpen aan de Mozaïsche wet, is ons nieuw, en wij zouden ze nader gestaafd wenschen, om het er voor te houden, dat holman hierin goed onderrigt was.

Zonderling is de, volgens den schrijver, in Rusland heerschende gewoonte, om den gestorvenen, bij zijne begrafenis, het navolgende paspoort geschreven in de hand te steken: ‘Wij ondergeteekenden verklaren bij dezen, dat de houder dezes zich altoos zoodanig gedragen en op zoodanige wijze onder ons geleefd heeft, als het een goed Christen, belijdende de Grieksche godsdienst, betaamt. En schoon bij somtijds zonden moge gepleegd hebben, heeft hij dezelve allen opregtelijk gebiecht, en aflaat van dezelve bekomen; en hij heeft het heilig Sakrament gebruikt, ter vergeving zijner zonden; dat hij God en zijne heiligen vereerd heeft; dat hij zijne gebeden niet heeft verzuimd, en heeft gevast op de uren en dagen, door de kerk voorgeschreven; dat hij zich altijd jegens mij, die zijn biechtvader geweest ben, zoodanig heeft gedragen, dat ik geene reden heb om mij over hem te beklagen, of hem de vergeving zijner zonden te weigeren. Ten oorkonde waarvan wij aan hem hebben willen afgeven dit getuigschrift, ten einde st. petrus, op het lezen deszelven, hem de opening der poorten des eeuwigen levens niet zoude weigeren.’ Ofschoon wij ook deze bijzonderheid voor rekening van den schrijver laten, meenen wij hem den lof te moeten toekennen, dien cicero gaf aan den blinden democritus: Het witte en het zwarte kon hij niet onderscheiden, maar wel het goede en het kwade, het eerlijke en het schandelijke, het billijke en het onbillijke, het nuttige en het onnuttige, het groote en het kleine; zonder het verschil der kleuren was het hem mogelijk gelukkig te leven, maar niet zonder de kennis der dingen. Wij wenschen dan ook dit boek in veler handen, als een merkwaardig bewijs, dat het den menschelijken geest mogelijk is, over de grootste hinderpalen te zegepralen, en dat de mensch in den ongunstigsten toestand nogtans zijnen rang als redelijk wezen loffelijk kan handhaven.