Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

[p. 61]

De dichterlijk wijsgeerige Geest der Grieken, blijkbaar in hunne Taal en Fabelleer, door A.G. van Cappelle, Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doct. Conrector der Latijnsche Scholen te Amsterdam. Te Amsterdam, bij de Gebr. Diederichs. 1828. In gr. 8vo. 240 Bl. f 2-20

De Derde Klasse van het Koninklijk Nederlandsche Instituut schreef, in 1825, als prijsvraag uit: Een onderzoek, hoe de wijsgeerige geest der Grieken uit hunne taal en fabelen kennelijk zij; om daaruit op te maken, in hoe ver de beoefening der Grieksche taal en fabelkunde tot echte wijsgeerte kan opleiden. De tegenwoordige verhandeling van den Heer van cappelle, broeder des onlangs overleden' Hoogleeraars, was het eenig ingekomen antwoord op deze vraag; en, schoon het oordeel der Klasse omtrent dit stuk op zichzelve niet ongunstig was, zoo was het zulks echter ten opzigte (d.i. als beantwoording) der voorgestelde vraag. Dit oordeel komt ons allezins juist voor. En de volgende opgaaf van den algemeenen inhoud en het beloop des boeks zal ligt onze lezers tot dezelfde overtuiging brengen.

Na eene inleiding over de eenheid en verscheidenheid in alle voortbrengselen der natuur, toegepast op werelddeelen en derzelver bewoners, vooral Azië en Europa, door de Grieken, wegens hunne ligging enz., als band en overgang vereenigd, komt de Schrijver, in Afd. I, op de taal der grieken. H. 1. Oorsprong der Grieksche Taal. H. 2. Vorm en zamenstelling der Grieksche woorden. Verscheidenheid der dialekten. H. 3. Schriften. Homerus. Plato. - Afd. II. De fabelleer der grieken. H. 1. Algemeene Beschouwing. H. 2. Tijden vóór homerus. H. 3. Invloed van homerus en hesiodus. H. 4. Veranderingen en wijzigingen van volgende tijden. H. 5. Verschil van karakter in de

[p. 62]

Grieksche en Oostersche Godsdienstbegrippen. H. 6. Bepaling en behandeling der Grieksche Mythologie. H. 7. Mythe van prometheus. Afd. III. Over den invloed der beoefening van grieksche taal-en fabelkunde op echte wijsgeerte. H. 1. Hoofdvereischten en kenmerken der echte Wijsgeerte. H. 2. Gunslige invloed der beoefening van Grieksche Taal- en Fabelkunde op echte Wijsgeerte. H. 3. Ongenoegzaamheid. Algemeene aanmerkingen. Overzigt.

Het loopt, meenen wij, dadelijk in het oog, dat hier vele belangrijke zaken behandeld worden, wel geschikt om eene niet min belangrijke slotsom op te leveren; maar ook dezulken, die met het bedoelde oogmerk niet in zoo naauw verband staan: waaruit dan ligt het besluit voortvloeit, dat het wezenlijk bedoelde niet zoo uitvoerig en grondig zal zijn in het licht gesteld, als men wel zoude wenschen.

Doch, wij hebben eigenlijk met de vraag van het Instituut niets te doen. De titel zelf van het boek geeft ons eenigermate een' nieuwen maatstaf of standpunt aan, daar het over den dichterlijk wijsgeerigen geest der Grieken handelt; welk midden tusschen, of vereeniging van, Oostersch en Westersch de Schrijver dan ook gedurig aanwijst en behandelt. En inderdaad hij doet dit, in de reeds vermelde Hoofdstukken, op eene wijze, die van zijne geleerdheid, goed oordeel en vooral gematigdheid blijken draagt. Deze gematigdheid vinden wij met name bij de beschouwing der fabelkunde, waar de Heer van cappelle een, zoo het ons voorkomt, verstandig midden houdt tusschen hen, die hier enkel geschiedenis, hen, die er groote natuurkundige geheimen, en hen, die er louter spel der verbeelding zoeken; zoo als ook in andere zaken, hieraan verbonden.

Op enkele plaatsen komt ons echter zijn gestelde min juist voor; b.v.H. 2. bl. 41. lezen wij: ‘De uitdrukking der gedachten door woorden ontstaat uit de behoefte tot mededeeling aan anderen, en is uit haren aard tweeledig, te weten: 1^o. het onderwerp, waarvan men

[p. 63]

spreekt (subjectum), en 2^o. hetgeen van dit onderwerp gezegd wordt (praedicatum). Naamwoord en werkwoord zijn alzoo de hoofddeelen eener rede in iedere taal. Zij staan tot elkander in dezelfde verhouding, als stof en eigenschap, werktuig en kracht, ligchaam en geest, of welke andere vergelijking men hier de voorkeur wil geven. Doch even als de eigenschap eener stof door het onderling verband der deelen wordt gekenmerkt; gelijk de kracht van het werktuig door eene middenoorzaak, (bij voorbeeld de hand, het water, de lucht of iets dergelijks,) wordt uitgeoefend; of even als de werking der levenskracht in het ligchaam zich door middel der zenuwen en pezen [spieren] openbaart, zoo wordt ook tot de aaneenschakeling eener rede de hulp der koppelwoorden vereischt, om een verstaanbaar geheel uit te maken.’ - Recensent verklaart, dat dit voor hem geen verstaanbaar geheel is. Aan de waarheid wil hij niet twijfelen; maar zij is, in weerwil van al de gegevene ophelderingen, te zeer ingewikkeld, om door hem en zijns gelijken begrepen te worden. De zon verwarmt; ziedaar een zeer verstaanbaar geheel, zonder koppelwoord. De zon verwarmt mij; ziedaar er iets bijgevoegd, dat geen koppelwoord is, maar het werkwoord eenigermate tot een koppelwoord maakt. Geldt niet, hetgeen de Schrijver zegt, meer van het bijvoegelijke naam- dan wel van het werkwoord? Is dit laatste niet met meer regt eene zamenstelling uit het bijvoegelijke en het koppelwoord te achten? De zon verwarmt, voor: is verwarmende.

Om niet te uitvoerig te worden, zullen wij ons voorts bij eene of twee algemeene aanmerkingen bepalen. Schoon namelijk het opschrift eenigzins veranderd en bekort is, de verhandeling is echter dezelfde, dat is, eene proeve ter beantwoording der voorgestelde vraag, gebleven. En het betoog van den invloed der beoefening enz. had dus op het wijsgeerige der taal- en fabelkunde, en wel uitsluitenderwijze, moeten gevestigd zijn, niet op den rijkdom der Grieksche letterkunde en geschiedenis. Hier komt het stuk ons voor, eene zwakke zijde te hebben.

[p. 64]

Eene andere weten wij haast niet, of wij ze den Schrijver, den opgevers der vraag (sit venia!) of der zaak zelve moeten wijten. Wat is wijsgeerte? Wat is echte wijsgeerte? Toen nog geen vak als wetenschap beoesend werd, toen enkele bevoorregte stervelingen zich op eene grondiger kennis, hetzij der dingen in het algemeen, hetzij van de ware menschelijke belangen, begonnen toe te leggen, ontvingen deze den naam van wijzen, dien zijzelve daarna, zeer te regt, in wijsgeeren, liefhebbers, naspoorders en najagers der wijsheid, dat is, der ware wetenschap, veranderden. Welhaast ontstonden er stelsels, zamenstellen der begrippen en denkbeelden van bepaalde wijsgeeren, die nu den naam van Platonische, Aristotelische, Stoïsche, Epicurische wijsgeerte aannamen. Welke van die allen de echte zij, is nog niet uitgemaakt; maar elk op zichzelve was een overzigt van alle, althans van die kundigheden, welke de stichter als de eerste en voornaamste voor den mensch beschouwde. In later tijd is deze zaak veranderd. Wij hebben Godgeleerde, Regtsgeleerde, Geneeskundige (de geheele kennis van het menschelijk ligchaam enz. enz. bevattende) stelsels. Met welke te zamen de wijsgeerte voorheen het geheele veld der wetenschap aan onze Hoogescholen deelde: tot nu- vóór eenigen tijd tweederlei wijsgeerte, eene natuurlijke en eene beschouwende, de laatste met de letteren vereenigd, het getal der zoogenaamde faculteiten op vijf bragt. Dit alles in aanmerking genomen zijnde, zouden wij gemeend hebben, de blijkbare bedoeling des Instituuts duidelijker te zullen uitdrukken door eene wijsgeerige denkwijze, en althans achten, dat de Schrijver dan dit gedeelte beknopter en juister zou hebben bewerkt. Hij vooral, die met de nieuwere stelsels van wijsgeerte bekend is, en derzelver scherpe onderscheidingen en diep geputte, schoon dan ook niet altijd heldere, denkbeelden kent, stoot zich ligt aan de losse trekken, met welke de echte wijsgeerte hier eenigzins ex tripode geschetst wordt.

Dit alles echter strekke geenszins, om de kunde, den goeden smaak, het oordeel en de vlijt des Schrijvers eenig-

[p. 65]

zins te kort te doen. Wij vonden in de behandeling en in den stijl vele, zeer vele overeenkomst met die van zijnen zaligen Broeder; en wij houden ons overtuigd, dat hij dit, zoo als het is, voor eene ware lofspraak houdt. Ga hij voort, dat uitnemend voetspoor drukkende, ons met meer vruchten zijner geleerde overdenking en welversnedene penne te begunstigen!