Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Mijn laatste vriend.

(Uit het Fransch.)

't Is mij gelukt, de geneesheeren te logenstraffen, die beweren, dat het zamenstel der dieren hun het genot van het spraakvermogen ontzegt. Dat die geleerden, tot staving dier bewering, vrij een aantal bewijzen bijbrengen, ontleend van het maaksel der luchtpijp en des kakebeens bij de beesten; dat de wijsgeeren aan wezens, onderworpen aan schier alle onze wetten, vrij eene ziel, verstand, redenering enz. ontnemen: ik wil hen laten praten, maar vorder tevens, zoo zij al niet naar mij willen luisteren, dat zij, op mijne beurt, mij laten keuvelen.

Der wereld moede, een' afkeer gevoelende van derzelver gewaande vermaken, besloot ik ten laatste, geheel afgescheiden te leven van mijns gelijken, en betrok alzoo eene eenzame landelijke woning, welker toegang voor elk menschelijk wezen gesloten bleef. Dáár onderscheidde ik, te midden der gedierten, met welke ik mijne eenzaamheid vervrolijkte, het aardigste Ezeltje, dat zich met oogen zien laat: de uitdruk-

[p. 614]

king van zijn gelaat, zijne naïve vrolijkheid, de vriendschap, welke hij mij betoonde, alles werkte zamen, om mij hem lief te doen krijgen, en weldra werd hij mijn begunstigde medgezel. Hoe jammer, riep ik uit op zekeren tijd, dat zijn blik zich met meer dan gewone welsprekendheid op mij vestigde; hoe jammer, dat dit wezen mijne minzame toespraak niet dan door balken en liefkozingen kan beantwoorden! Hoe gaarne zoude ik met hem praten! - Terstond werd ik, met behulp mijner ligt ontvlamde verbeelding, zoo warm op dit punt, dat ik zwoer, niet te zullen rusten, voordat ik geslaagd ware, dit mij zoo belangrijk geworden beest te doen spreken.

Inderdaad was mij de volvoering eener zoo verwonderlijke taak voorbehouden: mijne zorgen, nasporingen, proeven en geduld werden met het gelukkigst gevolg bekroond; en, na veel tijds besteed te hebben aan het volmaken zijner taal, sprak het Ezeltje in het einde beter Fransch, dan vele hedendaagsche schrijvers. Ik zal mijne lezers niet lastig vallen met het vermelden van de middelen, door mij gebezigd, om tot deze dusverre ongehoorde daadzaak te geraken; maar mij vergenoegen met hun het gevolg derzelve mede te deelen.

De vatbaarheid mijns geliefden kweekelings grensde aan het wonderbare; zijne vorderingen waren alzoo verbazend, en dusdanig werd weldra de kracht zijner bewijsredenen, dat meer dan een onzer redekundigen buiten staat zou geweest zijn, dezelve te wederleggen. Nooit zal ik den vriendschappelijken redetwist vergeten, dien wij te zamen voerden op een' schoonen herfstavond, terwijl wij gezeten waren onder een' digten eikenboom. Mijn lieve Ezel, zeide ik tot hem, zeg mij eens, hoe het bijkome, dat de menschen zich zóó zeer omtrent uwe natuur misgrepen hebben, dat zij aan uw geslacht de verstandelijke hoedanigheden ontzeggen, op wier bezit zij zelve zoo fier zijn. - Wat zal ik zeggen? antwoordde hij, de schouders optrekkende; uwe natuurkundigen en geleerden zijn alleen in staat, om over de oppervlakte der dingen te oordeelen; zij verbeelden zich, alles te doorgronden, wat vreemd is aan hun wezen, terwijl zij, zichzelven onderzoekende, omtrent hunne eigene natuur niet dan twijfelingen koesteren, welke zij hun best doen, aan huns gelijken op te dringen, als erkende waarheden. Nooit, dat ik weet, is het hun ingevallen, ons gewaarwordingen te weigeren; vermaak en smart hebben wij, naar hunne erkentenis, met u

[p. 615]

gemeen. Wat is dus ongerijmder, dan ons verstand en denkvermogen te ontzeggen, daar zij verkondigen, dat het de gewaarwordingen zijn, die de denkbeelden opwekken? Ik weet, dat zij door het onbepaalde woord instinct de beweegoorzaak aanduiden, welke ons doet handelen; maar ik maak mij sterk, om, onder vier oogen, een' uwer geleerden te bewijzen, dat alles bij den mensch instinct is. - Ondertusschen, viel ik hem in de rede, zult gij mij toestemmen, dat uw geslacht zich nooit tot de hoogte van het onze zal verheffen in het stuk van kunsten en wetenschappen. - Kunsten en wetenschappen! hernam hij met een' verachtenden glimlach; gij bedriegt u grovelijk, bijaldien gij onze verwaarloozing in dezen aan iets anders toeschrijft, dan aan eene wijsgeerige onverschilligheid. Wat betreft de schilderkunst: waartoe zou ons de schets of het portret van ons gelijken dienen, terwijl wij de oorspronkelijken voor oogen hebben? Is het daarenboven niet oneindig aangenamer, zijne blikken te laten weiden in de levende bekoorlijkheden eener schoone, dan dezelve te vestigen op een onbezield mengsel van kleuren? Spreekt gij van muzijk: wat dwaasheid zou het voor ons zijn, onzen tijd te verkwisten in het voortbrengen, door middel van instrumenten, van toonen, welke nooit kunnen halen bij die, welke wij aan de Natuur verschuldigd zijn! En erkent gij zelf niet, dat de menschelijke stem het schoonste instrument is? Wel nu, wij zijn het op dit punt met u eens: wij beschouwen onze stem als de liefelijkste harmonie; maar wij blijven onszelven meer gelijk, naardien wij de instrumenten verwerpen. Ongetwijfeld hebt gij dáárom van de danskunst gezwegen, dewijl zij inderdaad de zotste is van alle uwe kunsten. En wat zal ik zeggen van uwe wetenschappen? Is de geneeskunde onfeilbaar? Helaas! Sterven er niet duizendmaal meer wezens van uwe soort aan ziekten, dan van de mijne? Hebben uwe ontdekkingen in de natuuren scheikunde u gelukkiger gemaakt? Verre vandaar! Gij hebt aan dezelve slechts nieuwe twijfelingen en nieuwe behoesten te danken. Hetzelfde kan men zeggen van alle de wetenschappelijke hersenschimmen, welke u bezig houden, en van welke gij zoo veel ophefs maakt. - Maar, mijn lieve Ezel, wij hebben een wetboek van zedekunde..... - Fraaije zedekunde inderdaad! Wanneer ik uw geslacht gadesla, weet ik zelf niet, of het gevoel van verontwaardiging dan van medelijden bij mij de overhand heeft. Gij zijt lekker

[p. 616]

en gulzig, wij zijn sober en matig; gij zijt hoovaardig, wij versmaden de kinderachtige onderscheiding van rang en stand; gij zijt gierig, wij verachten een metaal, zóó nutteloos, dat de Natuur zelve het voorzigtiglijk in de ingewanden der aarde hield bedolven; gij verbeestelijkt u in den schoot der losbandigheid en jaagt schandelijke vermaken na, terwijl wij, wanneer wij onze hulde aan de schoonheid brengen, alleen aan eene natuurlijke aandrift gehoorzamen, die niets ongeoorloofds of onbetamelijks met zich brengt. Misschien zult gij, overtuigd van de nietigheid der voorregten, op welke gij u verheft, de schrijfkunst, het uitsluitend eigendom van den mensch, ons hoog aanrekenen. Wel, wie zou ons beletten de pen op te vatten, zoo wij daarvan de nutteloosheid niet hadden ingezien? Inderdaad, de waarheid is één; elk draagt haar in zijnen boezem, en uwe geschriften krielen van drogredenen, wonderspreuken en dwalingen, die in het einde bij u de schrijfkunst onmisbaar hebben gemaakt, om de ketterijen te wederleggen, die sommigen uwer ter bane hebben gebragt. Waartoe heeft de Natuur ons het geheugen geschonken, indien niet om de herinnering te bewaren van hetgene wij noodig hebben te weten; en, dit zoo zijnde, waartoe dienen dan de boeken? Ik voorspel het u, dus voer mijn wijsgeerige Ezel voort, wanneer de mensch zal gekomen zijn tot het toppunt der kennisse, waartoe het hem gegeven is op te stijgen; wanneer hij de zwakheid en het misbruik der studiën zal hebben ingezien, welke zijnen geest en zijn oordeel bederven, alsdan zal hij alle die schitterende beuzelarijen verzaken, en zich van lieverlede verheffen tot den staat der rede, der wijsheid, der Natuur in 't kort, in welken wij leven, en van welken hij zich nimmer had behooren te verwijderen.

Deze laatste woorden, op den toon en in de houding der geestverrukking uitgesproken, maakten op mij eenen indruk, dien ik niet in staat ben te uiten. Helaas! het was het laatste onderhoud, 't welk ik met mijnen eenigen, oordeelkundigen, diepdenkenden vriend had: eenige dagen daarna was hij niet meer.