Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Levensberigten van Arjen Roelofs Roelofs, in leven Broeder der Orde van den Nederlandschen Leeuw en Landbouwer te Hyum, door W. van Peyma, Lid van den Raad der Grietenije en Landbouwer te Ternaard. Te Franeker, bij G. IJpma. 1829. In gr. 8vo. VIII en 159 bl. f 1-80.

Bij alle gelijkheid in de hoofdtrekken is er tevens wonder-

[p. 675]

bare verscheidenheid van aanleg onder de menschen. Met de beste hulpmiddelen maken eenigen bezwaarlijk vorderingen in kunst of wetenschap; anderen daarentegen, van onderwijs verstoken of slechts weinig geholpen, vormen zich zelve, en openbaren een vermogen, dat verbaast. Zoodanig een buitengewoon vernuft was arjen roelofs, in den boerenstand geboren en opgevoed, maar door eigene oefening kunstenaar en geleerde, en in onderscheidene vakken ongemeen bekwaam geworden. Niet alleen arjen roelofs, maar ook deszelfs broeders, pieter en albert, toonden van jongs af en geheel hun leven door eene sterke zucht voor wetenschap. Omstreeks het midden der vorige eeuw geboren, hadden zij op de gewone school van een klein dorpje in Friesland onderwijs ontvangen, zoo als het werd gegeven in die dagen. De omstandigheden hunner ouders waren van dien aard, dat zij, reeds in zeer jonge jaren, van den vroegen morgen tot den laten avond, hunnen vader in het waarnemen der boerderij moesten helpen. Zoodanige werkzaamheden schijnen niet bijzonder geschikt te zijn, om ontwikkeling der edeler geestvermogens te bevorderen, wanneer namelijk het vroeger onderwijs den lust tot oefening niet reeds heeft opgewakkerd. Dat men heden ten dage bij eenigen der landlieden, met name ook bij eigenlijk gezegde boeren, in Friesland en Groningerland vooral, eene ruimere mate van kundigheden aantreft, is derhalve minder te verwonderen. De gebroeders roelofs hadden langen tijd geene andere hulpmiddelen, dan eenige boeken, kaarten en eigenhandige geschriften, door eenen grootvader hun nagelaten, en op sterrekunde betrekking hebbende. Die geringe nalatenschap schijnt bij hen het eerst den lust tot onderzoek opgewekt te hebben. Na den dood hunnes vaders, in 1790 overleden, zagen de drie broeders hunne werkzaamheden nog vermeerderd, daar zij van dien tijd af de verzorging der boerderij geheel op zich moesten nemen. Dit deed hen echter niet vertragen in hunne wetenschappelijke navorschingen. Liever wilden zij dag en nacht werken. Onder den handen-arbeid hielden zij hunnen geest dikwerf bezig met reken- of meetkundige voorstellen, en meermalen offerden zij een goed gedeelte van de nachtrust op, om sterre- of natuurkundige waarnemingen te doen, of eenig kunststuk te bewerken. Aan uitspanningen of vermaken buitenshuis dachten zij weinig. Alleen de Leeuwarder kermis, gelijk de Levensbeschrijver zegt, werd jaar-

[p. 676]

lijks trouw door hen bezocht, doch voornamelijk met oogmerk, om aldaar iets merkwaardigs te zien - ook om hunne kunstvoortbrengsels, als verrekijkers, mikroskopen, enz. met gelijksoortige van andere kunstenaars te vergelijken, en zich de nieuwe uitvindingen ten nutte te maken. Ofschoon nu alle drie broeders uitmunteden, arjen, die ook de langstlevende was, heeft echter de grootste vorderingen gemaakt. Hij vooral bragt het zijne toe ter vorming van andere liefhebbers en kunstenaars, als rienks, hommema, eekhoff enz. Doch, hetgene meer zegt, ook als mensch en Christen was hij een voorbeeld van naauwgezette waarneming zijns tijdelijken beroeps, van eenvoudigheid in leefwijze, van vriendelijkheid en beminnelijke nederigheid in den omgang, alsmede van hartelijke deelneming en dienstvaardigheid, waar hij ten nutte van anderen kon werken.

Doch deze Levensberigten zijn niet vatbaar voor een doorloopend uittreksel. Men koope en leze het boekje. Wat roelofs al gedaan heeft, zullen liefhebbers daaruit ontwaren, en dan den wensch niet kunnen onderdrukken, dat uit de veelvuldige nagelatene papieren nog meer door den druk gemeen gemaakt worde. Die zijn immers in goede handen. W. van peyma, vriend des overledenen en insgelijks landbouwer van bedrijf, vroeger reeds gunstig bekend geworden door zijne Verhandeling over de beste wijze van aanleggen van Zeedijken en de hervorming derzelve, bijzonder met betrekking tot die der Provincie Vriesland, in 1827 te Franeker uitgegeven, - een man, zelf niet onbedreven in natuur- en sterrekunde, - hebbe dank voor de bezorging der uitgave. Zijn kunstelooze stijl, gelijk hij zelf dien met bescheidenheid noemt, is zoodanig, dat men hem met genoegen kan lezen. Moge hier of daar eenige onnaauwkeurigheid (b.v. bl. 129. nieuwsgierigheid, volgens Friesch taaleigen, in den zin van weetgierigheid) of mindere vloeibaarheid op te merken zijn, bevoegde beoordeelaars zullen niet vergeten, dat de Schrijver geene geleerde opvoeding genoot, en dat de aard des onderwerps ook weleens zekere moeijelijkheid in de uitdrukking medebragt, daar namelijk, waar dingen, die op hoogere wetenschappen betrekking hebben, vermeld moesten worden. Het vers van den jeugdigen eekhoff, hoewel onder zijne eerstelingen behoorende, is der nagedachtenisse van roelofs waardig, en verdient, naar ons oordeel, de plaats, die aan hetzelve werd ingeruimd. Tot bewijs en proef schrijven wij de volgende regelen af:

[p. 677]

 

Neen! nooit vergeet ik u, o onwaardeerbre stonden!

 

Die, als een oogwenk, in zijn bijzijn steeds verzwonden;

 

Wanneer zijn gulden mond een schat van lessen bood,

 

En wijsheids vruchtbre taal van zijne lippen vloot:

 

Dan leidde hij mijn oog naar 's hemels heldre bogen,

 

En hield mij, jongeling, verbaasd en opgetogen

 

Van zoo veel Godlijk schoon: - dan werd ik diep geroerd

 

En, duizlend van 't tooneel, als aan mij zelv' ontvoerd.

Gaarne deelen wij uit het werk zelve nog dit volgende mede, waaruit eenigermate zoo wel het karakter of de denkwijze van arjen roelofs, als de hoedanigheid des stijls van zijnen Levensbeschrijver moge blijken: Bij deze nederige gedachten van eigen bekwaamheid en vermogen, bij den diepen eerbied voor den Schepper, die hem het aanzijn gegeven had, bezat hij eene innerlijke dankbaarheid en vergenoegdheid. Zelfs toen de lasten van den ouderdom hem meer en meer drukten, kon zijn opgeruimd gemoedsgestel hem geenszins begeven. Meermalen zeide hij: Het eenige, waarover ik mij zoude kunnen beklagen, zoude mijne (mijn) gebrekkige gang moeten zijn; maar ik bedenk, welke voorregten ik bezit, dat mij vooral nog geen mijner zintuigen ontbreekt; want hoewel ik mijn gezigt met eenen bril ondersteunen moet, zoo ben ik met dit eenvoudig ding ook wederom volkomen geholpen, en ik verheug mij zoo zeer, als altijd; ik gevoel de ruimste stof tot dankbaarheid. Ik vermaak mij daarenboven nog dagelijks hier in mijne kamer, waar ik op mijne manier nog wat zit te studeren, en zoo breng ik tegenwoordig mijne dagen door. Ik ben vergenoegd, en wat wil ik meer?

Het voorbeeld der roelofsen, gelijk ook van menig ander nog levend landbouwer, bewijst, dat verstandelijke ontwikkeling, verlichting, beschaving, zeer wel gepaard kan gaan met vlijtige waarneming van het boerenbedrijf. Onkundigen, die aan schijn zich vergapen, zullen ligter van den landbouw walgen en uit hunnen kring zich begeven, dan lieden, welke een' door wetenschappen veredelden smaak hebben, en gewoon zijn, de grootheid des Scheppers in het geschapene op te merken, waartoe zij dagelijks bij de werkzaamheden van hun beroep zoo schoone gelegenheid vinden. Roelofs, die, in meer dan één vak, mannen van naam evenaarde, zoo niet overtrof, was en bleef boer - een ervaren en bekwaam landbouwer. De orde, netheid, schoonheid,

[p. 678]

waaraan hij zich in zijne wetenschappelijke oefeningen gewend had, waren in zijn bedrijf overal op te merken. In kleeding en leefwijze hield hij zich aan het eenvoudige. Bij lieden, die van kunst of wetenschap onkundig waren, zoude hij nimmer eenig gesprek over onderwerpen, die hunne bevatting te boven gingen, aanvangen. Dan sprak roelofs over dagelijksche onderwerpen, en trachtte dus geenszins ten ontijde te schitteren met zijne kundigheden. Nederigheid is een kenmerk van ware wijsheid.