Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Gedachten van Jan de Schreeuwer over het Hooger Onderwijs. (Eene kleine bijdrage en weêrklank tot en op het veelvuldig geschrijf over dat onderwerp in de nieuwspapieren van onzen tegenwoordigen tijd.)

Aliquando cum risu quodam contraria dicuntur iis, quae intelligi volunt.

quinctilianus.

Te Groningen, bij J. Oomkens. 1828. In gr. 8vo. IV en 42 bl. f :-50.

Hetgeen thans aan de orde van den dag is, veelvuldig gesprek en geschreeuw over het openbaar Onderwijs, heeft nog door de Aanspraak des Konings in belangstelling gewonnen. ‘Terwijl dan’ (Voorberigt, bl. III.) ‘de geheele wereld, geroepen of ongeroepen, tegenwoordig hare wijsheid over het hooger Onderwijs uitkraamt, schoon het intusschen misschien’ (misschien?.... zeer zeker) ‘het verstandigst ware, het goedvinden van zijne Majesteit den Koning en van Hoogst-Deszelfs raadslieden bedaard af te wachten, kan het ook aan jan de schreeuwer, een' Heer uit eene zeer bekende familie, niet euvel geduid worden, dat hij een woordje mede praat.’ Hanc veniam damus. Het verlof geeft men dien Heer te gemakkelijker, hoe minder hij in het openbaar schreeuwt. Hierdoor zijn wij dan in staat gesteld, om te hooren de gedachten? (ja gedachten, hardop gedacht) van vele Schreeuwers. Het doet niets ter zaak, of schreeuwer hier cognomen of agnomen is. Ook zulken, die buitendien lange namen hebben, bezitten met onzen jan groote gelijkheid, ook daarin, dat schreeuwer, vooral ten opzigte van hooger Onderwijs, nomen et omen is. Jan dan, die de adviezen van furiosus heethoofd zoo min verdragen kan, als de bezadigde tegenspraak van moderatus, is wijs genoeg, om zich zelfs niet op de Societeit, dat anders geliefde worstelperk van alle hardop denkende

[p. 673]

hervormers, te laten hooren, maar in zijne eenzaamheid (wie alleen is, heeft altijd gelijk, zegt het spreekwoord) zijne stem uit te brengen, zoodat hij zich heesch praat en naar adem hijgt. De man zegt het zelf, bl. 41. Bl. 13 zegt hij: ‘Thans echter, beminde Lezer!’ - Waarom niet Hoorder? Want de Schreeuwers praten altijd zoo hard, dat de geheele buurt er van gewaagt. Doch waarom zou hij dit ook zelf te kennen geven? Wat al de Schreeuwers niet zijn, is onze jan, gul en opregt, bij al zijn geschreeuw. - ‘nu ik alleen op mijne kamer zit, en geen gevaar loop, dat eenig oud, bezadigd Heer mij tegen zal spreken, wil ik mijne gedachten’ - Daarvoor houdt iedere Schreeuwer toch altijd zijne blaaskakerij. - ‘ten aanzien van eenige hoofdpunten, die ik in de Akademiën en het hooger Onderwijs veranderd wenschte, u mededeelen, vertrouwende, dat gij mijne wijsheid en scherpzinnigheid in dezen niet genoeg zult kunnen bewonderen.’

Het groot- en klein-Schreeuwers-gild, dat nu meer dan ooit in bloei is, en weinig voor afschaffing vreest, telt vele leden. Kent men men van dat gild slechts één lid, dan weet men ook, van wat veren al die vogels zijn. Aan onzen jan, die, naar het oordeel dier Gildebroeders, zekerlijk wat al te gul is, hebben wij het te danken, dat wij nu weten, dat bij deze lieden al dat geschreeuw weinig hoop op wol geeft. Wij hebben geen lust, al dat geschreeuw aan te hooren. Hooren, en misschien ook zien, zou daarbij ons vergaan. Alleen het slot deelen wij mede, omdat onze jan, wegens heeschheid, eenige toontjes lager schreeuwt, en daardoor onze gehoorvliezen minder bestormt. Na zijne gegronde vrees te kennen gegeven te hebben wegens het gelukken zijner hervormingsplannen, gaat hij (bl. 41, 42) dus voort: ‘Hetgeen echter heden niet gelukken wil, gelukt wel eens morgen. Kortom, en mijn persoon en mijne neven, bloedverwanten of vrienden, klaas bemoeial, pieter voorbarig, kornelis veranderziek, jasper penningvriend, nebucadnezar verwaand, louwtje de vitter, arend nijdig, joris bekrompen, gerritdom, david schreeuwleelijk (eene vervaarlijke stem!) zullen zoo lang tieren en rumoeren, tot dat onze haan koning kraait. Wij zullen gedachtig zijn aan het Latijnsche spreukje, dat ik mij uit mijn schooltijd nog herinner:

[p. 674]

Gutta cavat lapidem, non vi, sed saepe cadendo,

welks tweeden regel een neefje van mij aldus heeft veranderd:

Sic nos vincemus, non vi, sed saepe loquendo;

zijnde, ten dienste van hen, die geen Latijn verstaan, zoo goed mogelijk, door datzelfde Oomzeggertje aldus in het Neêrduitsch overgezet:

Slechts langzaam, niet in eens, hoolt drupplend water steenen,
Zoo zal herhaald gesnap de zege ons slechts verleenen.’

Men ziet uit dit slot van jan, dat dezelfde Gildebroeders, bij hunnen confrater bekend, wel verschillende namen dragen, maar dat bij hen allen nomen ook omen is.

De geestige Schrijver van dit stukje heeft wèl gedaan, dat hij zijnen held heeft laten uitpraten. Dat gebeurt weinig in gemeenzaam gesprek. De tongen dier Schreeuwers verbieden dit wel, al hebben de hoorders, bij eene ruime mate van geduld, ook gehoorvliezen, welke dit geschreeuw kunnen uithouden. Nu jan heeft uitgepraat, ziet men, dat het hardste geschreeuw dáár plaats heeft, waar kennis en de deugdelijkheid der zaak het minste gehalte hebben. Men kan het aan jan, en aan de overigen, die zich uit dat gild hebben laten zien, hooren, dat de gedachten, of hetgeen Schreeuwers daarvoor uitventen, meer een voortbrengsel zijn der longen, dan der hersenen.

Ten nutte van zwaarmoedigen, die zich door dit geestige stukje niet volkomen laten geruststellen, herinneren wij, dat onze Regering niet hardhoorende is, zoodat het grootste geschreeuw bij haar alleen of bij voorkeur ingang vindt. Zij luistert, en luistert bij voorkeur scherp, naar de zachte en meer bescheidene taal van op dit punt beter onderrigten. En de Schreeuwers - om het even, of zij al dan niet somtijds wat lager toonen aanslaan, en dan ook meer aandacht vinden en verdienen - brengen ook bij onze Regering het spreekwoord te binnen: veel geschreeuw, weinig wol.