Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Over het Bestuur van het Onderwijs, in betrekking tot eene aanstaande Wetgeving. Te Zutphen, bij W.C. Wansleven. 1829. In gr. 8vo. 42 Bl. f :-60.

Bij de opening van de zittingen der Staten-generaal voor dit jaar heeft onze geëerbiedigde Koning den 19 October j.l. hoop gegeven, dat op eene grondwettige wijze eene wet op het openbaar Onderwijs zou worden voorgedragen aan de Edelmogenden, ten einde met gemeen overleg meerdere vastheid te geven aan de milde beginselen, naar welke, met opzigt tot dat gewigtig onderwerp, moet gehandeld worden. In de beraadslagingen over die wet zullen wij wel den naklank nog hooren der menigvuldige petitiën; maar te gelijk zal ook blijken, wie over dit onderwerp slechts wil schreeuwen, en wie de zoo noodige vastheid aan dit openbaar Onderwijs verlangt bij te zetten.

In al de petitiën, en verdere stukken over dit belangrijk onderwerp, in en buiten de vergadering der Staten-generaal gegeven, heeft men dit Onderwijs meer op zich zelf beschouwd, dan wel in verband met Art. 226 der Grondwet voor het Koningrijk der Nederlanden. Wij zullen dit Artikel hier woordelijk afschrijven, omdat wij, bij de beoordeeling van het onderhavige stukje, op hetzelve vooral zullen dienen te letten. ‘Het openbaar Onderwijs is een aanhoudend voorwerp van de zorg der Regering. De Koning doet van den staat der hooge, middelbare en lage Scholen, jaarlijks, aan de Staten-generaal een uitvoerig verslag geven.’

De ongenoemde Schrijver van dit vlugschrift keurt, bl. 1-9, af de wankelende maatregelen van Koning en Minister nopens het openbaar Onderwijs. Doch deze man vergeet, dat Art. 226 der Grondwet in het geheel niet bepaalt, waarnaar

[p. 670]

zich de zorg der Regering omtrent het Onderwijs schikken moet. De Schoolwet van 1806 en de voorloopige Instructie van 1821 voor het Zuidelijk gedeelte des Rijks zijn van geene grondwettige verpligting voor hen, die met de Grondwet schermen, om geene wet na te komen. Bijaldien Art. 226 der Grondwet de Schoolwet van 1806 tot grondslag had aangenomen, op welken de zorg der Regering voor het Onderwijs was gebouwd, zou bij de aanneming dier Wet door Notabelen alles een grondwettig aanzien hebben verkregen. De wetten voor het Noordelijk gedeelte des Rijks, vóór de vereeniging in kracht, hebben voor het Zuidelijk gedeelte geen verbindend gezag. Het Concordaat brengt hier ook zwarigheden te weeg. Alles, wat Koning en Minister hebben verrigt, dient, om, op eene grondwettige wijze, datgene tot vastheid te brengen, wat om verschillende redenen nu op losse schroeven stond. Alles moet nu zeker worden, en het volk, door de Afgevaardigden ter Staten-generaal vertegenwoordigd, heeft nu ook stem. Wij gelooven, dat, zelfs zonder de veelal oneerbiedige verzoeken der Heeren Petitionarissen en Comp., eene organieke wet op het openbaar Onderwijs van eenen Koning te wachten was geweest, die onze Koning niet zijn wilde zonder Grondwet.

Het overige van dit boekje is bestemd ter beoordeeling van De la direction exclusive de l'instruction publique dans les Paysbas, considerée comme une des prerogatives de la couronne. Dit werkje, onlangs in 's Gravenhage en te Amsterdam uitgekomen, kennen wij niet. Want wie neemt de moeite, en doet de kosten, om alle hersen-? - nu ja, hersenvruchten te koopen en te lezen, over het openbaar Onderwijs uitgekraamd? Op den titel af blijkt reeds de apostolieke of liever vleijers-afkomst van dit nietig stukje. De minste voorregten in het bestuur des lands kent Nederland, zelfs de Koning niet aan de kroon toe zonder Grondwet. Wat onze man nu tegen dit geschrift, bl 10-26, gepast en ongepast gezegd heeft, zal niemand van ons met regt vergen, mede te deelen of te beoordeelen.

Van bl. 29 deelt nu onze Schrijver zijne denkbeelden mede over dit aangelegen onderwerp. ‘Ik zal eerst (bl. 29) de gronden, op welke de regering uit haren aard, en van wege het regt, door haar aan de leden van den staat verschuldigd, gehouden is, om voor het onderwijs werkzaam te zijn, kortelijk onder één overzigt brengen. Uit die gron-

[p. 671]

den zal ik vervolgens de strekking, deelen en grenzen dezer werkzaamheid schetsgewijs afleiden.’ Dit alles geschiedt dan door onzen man op zijne wijze. Minder neemt hij in acht, wat de Grondwet reeds voorschrijft, dan hetgeen hem als zoodanig geschikt en gepast voorkomt. Wij willen in geene bijzonderheden treden; maar het eigenlijk vraagpunt blijft onaangeroerd, en de Grondwet wordt grootendeels of liever geheel voorbijgezien. Dit is wat wij hoofdzakelijk ook op dit stukje hebben te zeggen. Hooger, middelbaar en lager Onderwijs wordt, door den geest van Art. 226 der Grondwet, aan de zorg der Regering onderworpen. Hiervan wil onze man veel afknibbelen. Of beperkt hij niet te veel de grenzen, binnen welke zich de Staatsmagt in haar op- of toezigt over het Onderwijs moet opsluiten? Hij geeft, als maatregelen door de Staatsmagt te nemen, op: 1^o. de Examens. Moeten deze den Schoolopzieners al of niet ontnomen worden? Dit zegt hij niet. 2^o ‘Autorisatie voor alle instelling van het onderwijs door leden van den staat te stichten moet van de regering worden gevraagd, met openlegging van de bepaalde takken van onderwijs, die men bedoelt, en van het geheele plan des gestichts.’ Hierbij kunnen de Jezuiten wèl varen, indien hun ad maiorem gloriam Dei hen ontslaan kan van het gevaar, om achterhaald te worden op de wijze, hoe zij die takken van onderwijs behandelen en hun medegedeeld plan volgen. 3^o. Toezigt. Hoe verre nu dit toezigt reikt, wordt niet bepaald. Het moet ten naastenbij, zoo als ons blijkt, een toezigt zijn, als plaats heeft met de nieuw vervaardigde Stoommachines. Hier had men, als voor de hoofdzaak, meerder licht gewacht, dan gegeven wordt. Ons bevalt niet die misselijke benaming Staatsmagt. De Grondwet spreekt van de Regering; dat is: de Koning, met gemeen overleg der Staten-generaal. Wat de Koning, als zoodanig, verrigten moet bij het onderwijs, meldt dan ook het 226 Art. afzonderlijk. Zulk eene Regering doet voor geene despotieke maatregelen vreezen. Helder denkt onze man niet. Als bewijs kan de titel van zijn boekje reeds dienen. Transeat!

Wij zien de voor te dragen wet met vele belangstelling te gemoet, en wenschen den leden der Staten-generaal de noodige wijsheid en bezadigdheid toe, om, in hunne beraadslagingen over die wet, geene partij, maar alleen het gemeenschappelijk vaderland te dienen. Zoo zullen de schreeuwers

[p. 672]

tot zwijgen gebragt, en de stillen in den lande, meest overal de beste burgers en onderdanen, gerustgesteld worden. Dat geve God!