Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

De IJstroom van Joannes Antonides, met ophelderende kritische, philologische en historische Aanteekeningen van P.G. Witsen Geysbeex. Te Amsterdam, bij Gebroeders Diederichs. 1828. In kl. 8vo. 249 Bl. Met Portret en Titelvignet. f 1-25.

De roem van antonides, als vindingrijk, krachtig en verheven Dichter, is genoeg gevestigd, om eene vernieuwde en gemakkelijker uitgave van zijn heerlijkst en uitgebreidst dichtstuk, de IJstroom, als een welkom geschenk voor ons Publiek, dat zich met verschen ijver op de lezing en beoefening onzer oude Zangers toelegt, te beschouwen. Het was daarom geheel onnoodig, in eene vlugtige Voorrede den Leerling boven den Meester, of, gelijk zij zichzelven onderling noemden, den Zoon boven den Vader, antonides boven vondel, onregtvaardigerwijze te verheffen, en den eersten de hoofdplaats op onzen Helikon te willen toewijzen, dien de laatste, ten spijt der oppervlakkige kritiek van witsen geysbeek, wel altijd zal blijven behouden. Zeker was antonides een waarachtig dichterlijk genie, rijk aan fantasie en vernuft, stout, krachtig en verheven; maar hij vond den weg reeds door vondel gebaand, dien deze bijna alleen moest effenen en begaanbaar maken. Vondel was niets aan zijne voorgangers, antonides oneindig veel aan vondel verpligt; en de gebreken, welke men bij den Schepper en Vader onzer Poëzij zoo geweldig breed uitmeet, vindt men waarlijk in geene geringere mate bij dezen zijnen gelukkigsten navolger. Platheid en gemeenheid, valsch vernuft

[p. 594]

en gezwollenheid, ja zelfs bombast, vindt men, ook zonder lantaarn, gemakkelijk in den IJstroom; en wij zouden het ge rust durven aannemen, om tegen de zonden van vondel, in elk dezer hoofdsoorten, altijd grootere van antonides over te stellen. Maar desniettegenstaande moet ieder beminnaar onzer letterkunde en van echte poëzij hem lezen en beoefenen, gelijk hij het vondel doen moet; want beiden verkregen door schoonheden van den eersten rang als 't ware het regt om dikwijls te zondigen, zonder dat zij daardoor den eernaam van Hoofddichters kunnen verliezen.

Eene welingerigte beoordeelende uitgave van den IJstroom was misschien het geschiktste handboek voor jeugdige Dichters, dat er konde vervaardigd worden. Dit dichtstuk levert de overvloedigste gelegenheid op tot het aanwijzen en ontleden der grootste schoonheden, zoo wel als tot het aantoonen en gispen der grosste gebreken. Onze taal schittert in hetzelve in den heldersten luister van hare schilderachtigheid, kracht en stoutheid; maar valt in hetzelve ook enkele malen tot eene laagte, welke witsen geysbeek (die nog al van krachtuitdrukkingen houdt) beleefdelijk met den naam van Janhagelpoëzij bestempelt. Men zoude zich echter bedriegen, indien men geloosde, dat deze behoefte door de tegenwoordige uitgave vervuld, en dit doel door dezelve bereikt was Hoe weidsch deze aanteekeningen op den titel ook met barbaarsche namen worden opgehemeld, zij bepalen zich, voor verre het grootste gedeelte, tot plaatsbeschrijvende en geschiedkundige ophelderingen, die buiten kijf haar nut hebben, maar met welker omslag wij de beoordeelende en taalknndige aanmerkingen meer in verhouding wenschten. En waarom niet in een kort kritisch overzigt, dat de geschiktste inleiding zoude geweest zijn, het plan, of, wil men liever deze benaming, den aanleg van dit Stroomdicht beschouwd; de dichterlijkheid van het geheel, en de kunstige manier, op welke sommige heerlijke partijen ingeweven en vastgehecht zijn, geprezen; maar tevens sommige monstreuze uitwassen berispt, en vele onpassende invlechtselen (hors d'oeuvres) ten toon gesteld? De Heer geysbeek moge zich ten onregte verbeelden, deze taak op eene voldoende wijze, in zijn bekend Biographisch Woordenboek, te hebben volvoerd; het zou ten minste nuttig geweest zijn, hier een kort, maar zaakrijk uittreksel daaruit te hebben overgenomen, dat, met weglating van hetgene daar slechts tot bladvulling

[p. 595]

dient, zeker den prijs van deze uitgave niet zoude bezwaard hebben. Doch niet alleen dit gemis is een gebrek; maar op hoe vele plaatsen zoekt men niet te vergeefs eene passende aanmerking, die het echte schoone beter doet gevoelen, of het schijnschoone in zijne naaktheid daarstelt! Om onder velen slechts eene enkele op te geven, waar is de teregtwijzing bij

Trojes ongevallen

Gesneuvelt op het lijk van haer gesloopte wallen. (Bl. 21.)

of: Daer .................
De marmorsteen, zoo lang verborgen voor de zon
In 's aertrijx ader, nu geraekt aen 't suizebollen,
Van over zee en zant d'IJboorden langs kwam rollen (Bl. 35.)

waar zij toch daarom te meer te pas kwam, omdat er meer dan gewone oefening toe behoort, om hier bij de eerste lezing de oorzaak van het gebrekkige te vinden. Ook het taalkundig gedeelte is zeer schraal behandeld; men vindt aanmerkingen, waar ze geheel noodeloos zijn, en woorden, als sakerdaen, bl. 34, akerkloot, mammiering, kardeel, moskuil, bl. 49, behipt, bl 187, zusterkracht, bl. 216, jadders, bl. 238, gaat men voorbij, even alsof het dagelijksche bekenden waren; bij slagbed, schrangen, ronde kim, rantsoen in den scheepsbouw, bl. 241, kaaien, bl. 256, ja zelfs bij geheel onverstaanbare regels, in welke waarschijnlijk van oudsher eenige misstelling plaats greep, zwijgt men geheel. Wij ondertusschen erkennen gaarne, onder anderen, niet te begrijpen het gezegde op bl. 248:

Indien hem de eenzaemheid verveelt,

't Zal hem in zooveel keur op geene vrienden steken,
Bereit op zijn verzoek, om mede grond te breken.

Heel hoog loopen wij dus in geenen deele met deze vernieuwde uitgave, welke daarom te minder aanbevelenswaardig is, dewijl vooral het eerste Boek van drukfouten wemelt. Diegene, welke, als geheel zinstorende, ons noodzaakten eene oude uitgave in de hand te nemen, mogen hier tot waarschuwing aangeteekend worden:

Bl. 5 r. 6 hun	voor	uw.
Bl. 6 r. 5 mogh	-	magh.
Bl. - - - in	-	en.

[p. 596]

Bl. 8 r. 2 arm	voor	naem.
Bl. 9 r. 2 steigen	-	steigren.
Bl. 13 r. 2 groeijend	-	groeiende.
Bl. 16 r. 5 nieuwe	-	nieuwer.
Bl. 20 r. 5 uitgelaten ze.
Bl. 28 l.r. Stroomgodin	-	Stroomgezin.
Bl. 34 r. 4 zullen	-	willen.
Bl. 36 r. 9 zanden	-	randen.
Bl. - r. 12 Egyptischen	-	Egiptschen.
Bl. 38 r. 13 zijn	-	haer.
Bl. - r. 14 hij	-	zij.
Bl. 39 r. 5 wilde	-	wreede.
Bl. 45 r. 3 lantstorm	-	nachtstorm.
Bl. 57 r. 5 geheel vergeten:

De wind verstrekt de zweep, die 't sneller jaegt of zachter.

Hier vinden wij eene hoofdzonde; deze strekke ons tot eindpaal; in het vervolg is het ook zóó erg niet.