Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

[p. 435]

A. Adriani, Predikant te Dokkum, Bijdragen tot zijne Opheldering van eenige Bijbelplaatsen. Te Hoorn, bij J. Vermande. 1829. In gr. 8vo. IV en 98 bl. f :-80.

Adriani heeft, zoo als men weet, eene Opheldering uitgegeven van eenige Bijbelplaatsen. Deze is door een' anderen Recensent in de Letteroefeningen des vorigen jaars beoordeeld. Vooral ten opzigte van Joh. XIX:5 en Hand. VIII:26 is 's mans gevoelen weêrsproken door van willes, in diens Verzameling van Bijdragen, in vereeniging met wijlen den waardigen krom uitgegeven. Reeds in de Godgeleerde Bijdragen, II, 4, had adriani zijn gevoelen, zoo als dit heette, geregtvaardigd; maar tot 's mans spijt ‘had de Redaktie van dat Tijdschrift zijn stukje, vóór het te plaatsen, aan den Heer van willes gezonden, en nu volgde er, in dat zelfde nommer, een wederantwoord van denzelven.’ Voor een groot gedeelte zijn deze Bijdragen tegen van willes gerigt; terwijl het overige schijnt te moeten dienen, om er een stukje van te maken, dat op zichzelve staan en gaan kan; waartoe dan ook dienstig is, dat alles, wat adriani en van willes in de Godgeleerde Bijdragen geschreven hebben, hier wederom letterlijk wordt nagedrukt. Zelfs de drukfouten worden overgenomen. Zoo getrouw schrijft adriani alles af. Bl. 23. oude plaatsen voor beide, zoo als op het einde der Godgeleerde Bijdragen verbeterd is. Bl. 56. voorzien, lees verzien. Op deze had hij gegronder aanmerkingen kunnen maken, dan op het het plaatsen der Hebreeuwsche woorden (zie bl. 70); want ziet men de bedoelde plaats in de Godgeleerde Bijdragen na, (bl. 627) dan denkt men eer aan zetter en corrector, die het Hebreeuwsch, in het geschrevene door van willes voorkomende, op het einde en het begin der regels vonden, en door verkeerde plaatsing juist

[p. 436]

toonden, dat van willes goed heeft geschreven. Door zulk eene lompe fout den Schrijver toe te kennen, toont men, dat het plaatsen van een vredelievend motto nog niet antwoorden is sine ira et studio. Indien wij antikritieken, en wel, zoo als hier, zoo menigvuldig herhaald, wilden beoordeelen, zouden wij nutteloos ruimte verliezen voor hetgeen van meer algemeen belang is. Alleen zeggen wij er dit van, dat adriani te veel zijne gevoeligheid laat blijken; (een gevolg van zijne eenmaal te stellig gedane uitspraak in eene zaak, in welke hij op weinig bijval mogt rekenen) dat hij zijne uitlegkunde bezwaarlijk tegen die van van willes zal kunnen handhaven; en dat hij emdelijk, met den opzettelijken toeleg om zijn gevoelen door te drijven, veel omhaalt, dat niets bewijst, en van hetgeen iets bewijzen kan bijna niets. Dixi. Dit geldt Joh. XIX:5, bl. 18-52. Hand. VIII:26, bl. 53-73. Joh. VII:17, bl. 78-83; zoo ook hetgeen, bl 83-85, over den Discipel, dien Jezus lief had, voorkomt. Hierover moge van willes, indien hij verkiest, zich verantwoorden. Naar ons oordeel zal hij zijn gevoelen, dat adriani bestrijdt, gemakkelijk kunnen volhouden.

Als Recensent dezer Bijdragen hebben wij hier weinig uit te regten. Na aftrek der bladzijden, aan de wederlegging van van willes besteed, heeft men weinig in dit boekje te wachten.

Over Matth. III:13-17, uitvoerig behandeld Opheldering enz. bl. 9-28, komt hier, bl. 1-3, iets voor, hetwelk wij, als zijnde eene antikritiek, niet beoordeelen.

Ter opheldering van hetgeen adriani vroeger geschreven had, bl. 29-34, volgt in deze Bijdragen, bl. 3-17, een betoog, dat toorn ongeoorloofd is. Maar zou dit wel in den geest des Bijbels zijn gedacht, daar toch ook aan God toorn wordt toegekend, en marcus verhaalt, dat jezus de Pharizeërs met toorn rondom aanzag, H. III:5? Al de uitzonderingen, door adriani gemaakt bl. 10 volg., bewijzen niets. Toorn

[p. 437]

is geene ondeugd; maar de mensch, in toorn ontvlamd, gaat ligt te ver. Het omne nimi un nocet geldt ook hier. Het gevoelen van Prof. heringa, (Tiental Leerredenen ter aanprijzing van Christelijke Deugden, bl. 180 volg) zoo schoon ontwikkeld, en zekerlijk beter, dan het gevoelen van adriani hier, betoogd, zal na deze Bijdrage niet behoeven ingetrokken te worden.

Luk. X:18. Aangaande deze plaats heeft adriani, Opheldering, bl. 169, slechts zijne gedachten opgegeven, zonder dat men kon opmaken, of hij leest: als een bliksem uit den hemel, vallen, of: als een bliksem, uit den hemel vallen. Het eerste gevoelen kiest hij hier. Zekerlijk vernuftig, indien de oorspronkelijke taal des Bijbels de Nederlandsche ware. Maar of het Grieksch deze opvatting begunstigt, kan, indien hij wil, de groote Graecus van adriani uitmaken. De dogmatische redenering van adriani mogen uitlegkundigen niet laten gelden. Het Grieksche taaleigen zal, gelooft Recensent, 's mans opvatting niet gemakkelijk verdragen.

Op bl. 85 komt nu voor eene opheldering van Exod. XVII:15, 16. Hier vindt men dus iets, waarvan hij vroeger niets had gezegd. Vooral het 16de vers heeft veel moeijelijks, hetwelk groote Oosterlingen zelfs door oordeelkundige gissing hebben zoeken weg te ruimen. Adriani heldert dit vers ook uit het vorige op, en is van gedachte, dat ‘mozes, nadat hij het altaar had opgerigt, op des heuvels hoogte op hetzelve heeft gewezen en toen gezegd: dewijl er nu een gedenkteeken is op diezelfde plaats, waar de Heere zich zoo magtig en genadig heeft geopenbaard, zoo is Israël verpligt, tot eer des Allerhoogsten, daaraan steeds te gedenken, en dat met daden te toonen, door tegen amalek te strijden van geslachte tot geslachte, tot dat die geheele natie is uitgeroeid en verdelgd.’ Deze gedachte, osschoon ons gevoelen anders is, verdient nadere overweging. Indien men dit gevoelen nader overweegt, wenschen wij adriani bezadigdheid toe, om ook tegenspraak te kunnen lijden.

[p. 438]

Het laatste stukje handelt over Luk. XVII:7-10, van welke plaats adriani vroeger niet had gerept. Het is een uittreksel uit eene Leerrede, waarmede hij zijnen ambtgenoot te Dokkum bevestigd had. Voornamelijk wordt hier opgehelderd het woord ἀχρεῖος, niet onnut, maar gering. Uit de bekendmaking der gedane bevestiging in de Boekzaal bleek reeds, dat adriani de gewone opvatting niet verkoos. Doch die ἀχρεῖοι, dienstknechten, maken daar eene wonderlijke vertooning. Intusschen gelooven wij, dat adriani te veel op 2 Sam. VI:22 bouwt, waar dit woord eveneens voorkomt. Onnut drukt wel de eigenlijke beteekenis des woords niet uit. Onvoordeelig is beter dan het gewone, en ook te kiezen boven het geringe van adriani. Onprofijtelijke slaven zijn slaven van geringere soort, omdat zij letterlijk de bevelen des Meesters volgen, zonder eenig nut door dienstvaardigheid en bekwaamheid uit zichzelven aan te brengen. Zulke slaven, die ἀχρεῖοι zijn, bezitten daarom ook geringe waarde; maar ἀχρεῖος beteekent daarom nog niet gering. Muggezifterij, zegt misschien adriani; maar die het verband alleen raadpleegt, en het grammatikale daaraan opoffert, moet dan ook voor het hem voorgeworpene kemelzwelgerij, in uitlegkundigen zin, vreezen.

Dit is alles, wat adriani geeft. Neen; hij geeft nog op, hoe men de Evangeliën bij rubrieken lezen moet, ten minste hoe hij dezelve leest. Goed; maar ook dit kon gemist worden. Hiermede stappen wij af van dit geschrift, betuigende op geene antikritiek van zijne hand te zullen antwoorden. Men heeft nooit gedaan, indien men tegensprekers altijd op alles moet antwoorden. Punctum.