Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

[p. 404]

Ernst en Luim, door Mr. P.S. Schull, Advokaat te Dordrecht, enz. Ernst wil getemperd zijn. Hooft. Te Dordrecht, bij Blussé en van Braam. 1829. In gr. 8vo. XIV, 211 Bl. f 1-80.

De dagbladschrijver, die dit bundeltje Genootschappelijke voorlezingen en bijdragen als eene gunstige uitzondering op deze soort van gedrukte schriften wil doen voorkomen, doet zeker den Heeren van der palm, stuart, van cappelle, de onderscheidene Magazijnen, onzen fokke enz. enz. groot onregt. Misschien beweert men te regt, dat het beste, wat onze Letterkunde, in onderscheidene vakken, sedert eenige tientallen jaren heeft opgeleverd, in verhandelingen, hetzij dan bekroonde of voorgelezene, bestaat. Het gaat ons trouwens in dit, als in andere opzigten: als eene Mogendheid van den tweeden rang, zijn wij tot groote ondernemingen niet in staat; dit konden wij, van wederzijden, slechts, toen de Latijnsche Taal en de Oceaan heel Europa voor ons openstelden. Ondertusschen houden wij dezen Ernst en Luim voor een geschenk, dat de dankbaarheid van het Publiek verdient, en ons in den Heer schull een kundig, schrander, geestig en weldenkend man leert kennen. Het minst hebben wij voor ons met die zijner stukken op, welke het veld der bespiegelende wijsgeerte diepst intreden, zoo als de eerste, over de Verbeeldingskracht, en de vierde, over den Moed. Meer behagen ons de derde, over den stijl des Natuurbeschrijvers, en de laatste, over de beoordeeling van de voortbrengselen van den menschelijken geest. De tweede, over den Vorm, en de zevende, over den Profijter, bewijzen, dat de Schrijver voor het luimige inderdaad wèl berekend is, en, met name in het parodiéren van oude fabelen, somtijds voor fokke niet onderdoet. De stukjes, over het doorluchtig Huis van Arkel en den Marteldood van anna van hoven, nemen wij gaarne voor hetgeen de Schrijver ze acht, en rekenen ze der plaatsinge geenszins onwaardig.

Ziedaar ons gevoelen eenvoudig daar neêrgesteld. Maar, daarmede is onze bevoegdheid, als der zake genoegzaam kundig en enkel waarheid bedoelende, nog niet bewezen. Welaan, pogen wij ten minste, niet zoo zeer aan den Schrijver, als wel aan het Publiek, die naar 's mans voorstelling de regtbank uitmaakt, terwijl wij slechts pleitbezorgers zijn, eenig bewijs voor ons oordeel te geven.

[p. 405]

In de eerste verhandeling bepaalt hij de Verbeeldingskracht aldus: ‘Zij is dat (het) vermogen onzer ziel, om denkbeelden te vormen en te wijzigen, zonder dat dezelve, in de wezenlijkheid (,) voor ons elders, buiten onze verbeelding (,) bestaan, en ook om denkbeelden, welker wezenlijkheid buiten onze verbeelding bestaat, zaam te voegen, uit te werken, te vervormen en te schikken. De Verbeeldingskracht is onderscheiden van het geheugen.... Duidelijker grens tusschen beide deze vermogens is mij voorgekomen de bepaling, dat het geheugen eene herinnering is van waarlijk gebeurde, bestaande en aanschouwelijke zaken, terwijl de verbeelding ..... ook onderwerpen zich voorstelt, welke niet aanwezig zijn,’ enz. Wie toch vindt hier die naauwkeurigheid van uitdrukking en duidelijke voordragt der zake, welke zoodanig onderwerp vordert? Wie ziet er niet eene zekere verlegenheid, om Geheugen en Verbeelding behoorlijk te onderscheiden? De verbeelding vormt geene denkbeelden; zij herroept en wijzigt alleen de voorstellingen, door de ervaring aan de hand gegeven, en wordt door het eerste vermogen grondslag van het geheugen, door het laatste der dichtende fantaisie.

Den Moed bepaalt de Schrijver, als het wêl kennen, wêl berekenen en wèl bezigen onzer natuurlijke en zedelijke krachten in de maatschappij. Het is dus onzin, wanneer men, met salomo, den regtvaardige moedig noemt als een jonge leeuw. Om dit te zijn, moet men in de maatschappij leven, zijne krachten, natuurlijk door onderzoek, wèl kennen, en, alvorens men dezelve aanwendt, nog eenmaal naauwkeurig berekenen.

Wij zeggen dit geenszins om den Heer schull belagchelijk te maken, (niets zou gewaagder zijn, dan met zulken geestigen Schrijver dergelijk een' kampstrijd aan te vangen) maar alleen om ons oordeel te regtvaardigen, dat zijn Ed. meer voor de historische wetenschap, in den uitgebreidsten zin dezes woords, dan voor de bespiegelende, of die daar na aan grenzen, is berekend. Ook wagen wij het, hierbij de algemeene aanmerking te voegen, dat eenige meerdere naauwkeurigheid, ten aanzien der vergelijkingen zelve, voor zoo ver het der losheid niet hinderde, nog wel kon worden aangeprezen. Zelfs in den stijl, gelijk in den druk, missen wij de gewenschte zuiverheid. Bl. 121 b.v. lezen wij van den raadsheer jan de witt.

[p. 406]

En nu ook de gunstige zijde wat meer zullende in het licht stellen, wilden wij niet stilstaan bij de bewijzen van 's mans kennis en oordeel, in het stuk over de Natuurbeschrijving ten toon gespreid, noch bij zijne verlichte en bezadigde denkwijze, in de allerlaatste verhandeling, maar ons tevreden houden met eene kleine aanhaling; dan, zoo moeijelijk viel de keus, (welke ons, onder anderen, belette, aan de parodiën te denken) dat wij, bij het uitkippen van iets uit den Profijter, daarvan ten laatste moesten afzien; ook dit stukje, dat zich, behalve het komieke, ook door andere eigenschappen aanbeveelt, gelijk het gansche werkje, onzen Lezeren aanbevelende.