Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Proeve van bevrediging der oude godgeleerde en staatkundige geschillen, welke herlevendigd zijn geworden door onderscheidene, sinds eenigen tijd in het licht verschenen geschriften, door Jonkh^r. Frans Beelaerts van Blokland, Raadsheer in het Hoog Geregtshof, zitting houdende in 's Gravenhage. In 's Gravenhage, bij S. de Visser. 1829. In gr. 8vo. X en 92 bl. f 1-:

[p. 401]

De Heer beelaerts van blokland, Broeder van den waardigen Vertegenwoordiger, die, in onze hooge Vergadering, met zoo veel klem en waardigheid, 's lands ware belangen, met Noord-Nederlandsche bezadigdheid, tegen de woedende uitvallen der Priester-liberalen verdedigt, tracht ons hier tegen eene andere soort van twistzoekers, de Ultra-Calvinistische partij, te waarschuwen. Wij kunnen niet ontkennen, dat wij wel gewenscht hadden, dat dit boekje iets vroeger in het licht ware verschenen. Alsdan zou niet alleen de naam des Schrijvers, maar zouden ook de wezenlijke verdiensten van het stukje, en de kalme, bedaard redenerende toon, die daarin heerscht, veel goeds hebben kunnen stichten. Thans hebben alle weldenkenden hunne krachten in ruime mate noodig, om tegen de Hydra van het Papismus, die zich in de gedaante van den Genius der Vrijheid tracht te vermommen, te worstelen; en men mag zich daarom gelukwenschen, dat de zoo even genoemde twist voor eenen tijd rust, zonder dat er van de zijde der aanvallers geschriften uitkomen, die eene verdediging noodzakelijk maken. Met dat al, het oogmerk des Heeren beelaerts is loffelijk, en de geest, die zich in zijn werkje openbaart, uitmuntend. Hij vindt het inzonderheid vreemd, dat men zoo goedsmoeds, ongetergd, zonder eenige aanleiding, er toe gekomen is, om de oude geschillen, die onze uitmuntende Koning zoo gaarne (althans wat het hatelijke daarvan betreft) in de vergetelheid begraven zou zien, weder op te delven. Het is dus wel te verwachten, dat hij over die geschriften niet gunstig zal oordeelen. Nogtans heeft dit geenen invloed op zijne beoordeeling der Schrijvers, die hij in hunne waarde laat, en zich zelfs met lof omtrent den Heer da costa (bl. 7) uitlaat. Het is vooral het werk van laatstgenoemden, 't welk hem stof tot aanmerking geeft; hij legt zich bijzonder toe, om de onschuld van oldenbarneveldt daaruit te doen blijken, dat hij slechts om een twijfelachtig gevoelen van Staatsregt (de Souvereiniteit der Staten van Holland) is ter dood gebragt; een gevoelen nogtans, 't welk na de afzwering van filips, althans na den dood van willem I, algemeen was aangenomen, en waarop de aanstelling van maurits als Stadhouder zelve berustte, die ten spijt van den algemeenen Landvoogd leicester had plaats gehad. De Heer beelaerts heeft dit zeer goed uiteengezet; maar wij moeten hem, bij

[p. 402]

gelegenheid der handelingen over het Bestand, eenen kleinen misslag doen opmerken, waartoe men trouwens zeer ligt kan vervallen, zie bl. 12.) Het komt daar voor, alsof maurits misnoegd geweest is op oldenbarneveldt, omdat hij in 't algemeen tot vrede met Spauje ried, en men betuigt daarover zijne verwondering. Dit is echter niet volkomen naauwkeurig. Maurits was welgezind om een' hechten en duurzamen vrede met Spanje te sluiten, en daarom ontving hij ook spinola en de overige Spaansche Gezanten buiten den Hage zoo vriendelijk, ('t welk dus niet na de sluiting van het Bestand gebeurde, zoo als het hier op bl. 17 voorkomt.) Zoo er door maurits een klap gegeven is, (om de zaak bij den naam te noemen) was het niet omdat hij eindelijk zijn zegel aan de onderhandelingen tot een Bestand gehecht heeft, maar omdat hij den Vrede begeerde, dien de Vries geheel van de hand wees. Naderhand, toen de onderhandelingen tot eenen vasten Vrede waren afgebroken, stemde hij ten sterkste tegen het Bestand, hetwelk hij begreep, dat in twaalf jaren de Natie ontzenuwen, hare geestdrift zou doen verslappen, en hare krijgshastige houding doen verdwijnen, terwijl Spanje elders overvloedig gelegenheid had, om zijne benden te oefenen. (Zie onder anderen kluit, en tijdeman, bl. 397 des VIIIsten Deels der Nieuwe Mnemosyne.)

Vooral ergert den Heer beelaerts (met reden) de bitterheid, waarmede zich da costa tegen de witt uitlaat. Hij wederlegt dien aanval met kracht van redenen, en betuigt zijn verlangen, dat aan johan de witt een standbeeld mogt opgerigt worden Na da costa worden de werkjes van stolker en zijn' tegenschrijver van der kemp kortelijk doorgeloopen, waarin onze Schrijver het, wat de daadzaak der beweerde genegenheid van maurits voor de Remonstranten betreft, meer met van der kemp dan met stolker eens schijnt. Doch, wel te verstaan, alleen wat de daadzaak betreft: de schoone redeneringen van den man, die Christelijke vrijheid eene vervloekte vrijgeesterij noemt, konden natuurlijk bij een' man als den Heer beelaerts niet dan verontwaardiging wekken.

Ten slotte wordt nog het boekje over het Liberalismus van den Baron van zuylen van nyevelt naar behooren geschat, waarin men zeggen durft, dat de algemeenmaking en openstelling voor allen van hetgeen, naar Goddelijke en menschelijke wetten, slechts aan sommigen wordt toegewezen,

[p. 403]

een opstand is tegen God. (De Heer Baron gelooft dus zekerlijk ook, dat adellijk bloed anders door de aderen vloeit, dan het bloed van het canaille? Beelaerts, hoewel ook Edelman, denkt er anders over.)

Om te doen zien, in welk een' bedaarden en van alle twisten afkeerigen geest dit werkje geschreven is, znllen wij iets uit deszelfs slot overnemen: ‘Het voornaamste, hetwelk ten aanzien dier oude kerkelijke en burgerlijke twisten, zoo met vermenging van staatkundige beginselen en gevoelens, als met andere daarbij gevoegde geschiedkundige en zedelijke tafereelen, is voorgedragen geworden, heb ik noodig geoordeeld te ontleden, en heb mijn eigen gevoelen op die onderwerpen, zoo ik hoop, met gematigdheid en bescheidenheid doen kennen. Bij de van mij in denkwijze verschillende personen zal ik mogen verwachten, geene persoonlijke afkeerige gezindheid te mijwaarts te zullen doen ontstaan. Aan de kennis en begaafdheden, welke, in meer- of mindere mate, in de door mij aangehaalde schriften uitblinken, hulde doende, mag ik de achting voegen, waarop de verdienste van elk dier schrijveren, naar derzelver onderscheiden' belangrijken stand en betrekking in de Maatschappij, aanspraak maken mogen, en bijzonderlijk dien eerbied, welken men verschuldigd is aan ieder, die, met een opregt gevoel voor de waarheid, zijne gedachten aan het Publiek mededeelt. In zoo verre meen ik mij met hen gelijk te mogen stellen, en in dat opzigt mag ons oogmerk als eenstemmig beschouwd worden, hoezeer wij ook, in onze wijze van zien, mogen verschillen. Mijn hoofddoel echter is geweest, allen te overtuigen, dat de aankleving aan de Godsdienst en de liefde voor het Vaderland bij de herleving van zulke twisten niet winnen zal, en dat mitsdien het vermijden, het niet ophalen en het alzoo geheellijk doen vergeten en uitdooven van dezelve, Christen- en burgerpligt tevens mag worden genoemd.’

De taal is vrij zuiver; alleen op bl. 15 hebben wij eene wat vreemde on ongewone zinsnede gevonden: ‘Het oorlog tegen Spanje mogt toch eenmaal een einde nemen; het oogmerk van hetzelve was de bevrijding van onder haar juk.’ De stijl is redelijk, maar zonder verheffing, het welk tot bereiking van het oogmerk des Schrijvers gewis dienstig was, daar levendigheid zoo ligt tot hartstogtelijkheid kan overslaan.