Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Krijgskundige Aardrijksbeschrijving, ingerigt voor het eerste onderwijs in Militaire Scholen, door J.C. Beijer, Leeraar voor de Nederlandsche Taal en Letterkunde enz. aan de Koninklijke Akademie te Breda. Iste Deel. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. 1828. In gr. 8vo. 447 Bl. f 3-60.

Bij het lezen van dezen titel zal gewis ieder zich genoopt vinden te vragen: Wat is eigenlijk eene krijgskundige of militaire Aardrijksbeschrijving? Hoe moet dezelve, zal zij doelmatig zijn, ingerigt wezen? Heeft de maker of zamensteller van dit werk bewijs gegeven, dat hij van de eerste dezer vragen een juist begrip had, en dat zijn boek aan den eisch, die in de tweede dezer vragen opgesloten ligt, beantwoordt? Het komt Recensent voor, dat, wanneer men met oplettendheid en kennis van zaken dit eerste deel doorlezen heeft, de beantwoording dezer beide vragen niet wel toestemmend zal kunnen uitvallen.

Eene krijgskundige Aardrijksbeschrijving zal toch wel eene zoodanige zijn, welke de Aarde beschrijft, op die wijze en uit die oogpunten beschouwd, welke bepaaldelijk voor den krijgsmansstand, allerbijzonderst en bij uitsluiting van andere standen en betrekkingen, geschikt zijn. De krijgskundige Aardrijksbeschrijving doet dus de Aarde kennen uit het oogpunt, waaruit een krijgsman dezelve voornamelijk moet leeren kennen, te weten: van aanval of van verdediging. Al het overige moge zoo lezenswaardig zijn als het wil, krijgskundig is het zeker niet.

Bij het doorlezen van dit boek wordt men meer opmerk-

[p. 317]

zaam op hetgene niet aan den titel beantwoordt, dan op hetgene wezenlijk aan den eisch van zulk een werk voldoet. Recensent werd hierbij herinnerd aan een werk, hetwelk ruim vijfenzeventig jaren geleden, door een' Leeraar der toenmaals heerschende Kerk geschreven is, over de menschen, die het Onze Vader mogen bidden. Die Schrijver heeft het niet verder gebragt dan tot het derde deel in groot quarto, en deze drie deelen bevatten eene geestelijke Aardrijksbeschrijving der landen, die door zoodanige volken bewoond worden, aan welke het, naar 's mans inzien, - en hij was een Ziener - niet geoorloofd is, het Gebed des Heeren te bidden. Even zoo kunnen wij uit het Voorberigt en de Inleiding van het voorliggende werk wel zien en begrijpen, wat deze krijgskundige Aardrijksbeschrijving niet is; maar wat zij is, dat begrijpt welligt niemand. Aardrijksbeschrijvingen zijn er zoo vele, en wij bezitten in het, zoo bij uitnemendheid verdienstelijk, werk van den Heer j. van wijk, roelandszoon, (Algemeen Aardrijkskundig Woordenboek) een' zoo rijken voorraad van aardrijkskundige bouwstoffen, dat het geheel overtollig is, dezelve van nieuws, in den vorm of onder den titel (want zelfs de vorm is hier niet eens met juistheid in acht genomen) eener militaire Geografie, uit te stallen.

In het Voorberigt begint de Heer beijer daarmede, dat hij aan zijne Lezers de beweegreden mededeelt, welke hem genoopt heeft, om dit boek in de wereld te zenden, die hij verklaart dezelfde te zijn als die, welke hem vroeger eene Handleiding deed in het licht geven tot het aanleeren van eenen goeden schrijfstijl in de Nederduitsche taal, te weten (zoo als de Schrijver zegt) volstagen gebrek daaraan. Ver volgens gaat de Heer beijer over, om het ontwerp op te geven, hetwelk hij zich had voorgeschreven. Maar, in plaats daarvan, geeft hij eene soort van overzigt der vorderingen van den menschelijken geest in de wetenschappen; en hij vermeldt bij die gelegenheid, dat, tot in de laatste tijden, bij ontstentenisse eener gelouterde Oordeelkunde, (wij wenschten wel, dat de Heer beijer ons hier eens, meer bepaald, had gelieven aan te wijzen, wat hij door gelouterde Oordeelkunde versta) de Natuurkunde (Physica) haar oppergezag over al de zoogenaamde natuurkundige wetenschappen uitoefende. Het zou ons lief en aangenaam zijn, te mogen onderrigt worden, over welke vakken van menschelijke kennis d-

[p. 318]

Natuurkunde toch wel anders, dan over natuurkundige wetenschappen, heerschappij zal uitoefenen? Als de Heer beijer zich geliefde te herinneren, welke beteekenis de Ouden, en vooral plinius, aan de woorden naturalis historia gehecht hebben, dan zou hij die wetenschap niet binnen de enge perken van een hedendaagsch Compendium willen wringen. Al verder verhaalt de Schrijver, dat in de Geologie, in de leer der Crystallisatie en de Physiologie door newton, linnaeus en lavoisier het licht ontstoken is. Maar dit is immers alles onjuist gezegd. Newton heeft de Aantrekkingskracht geleerd, linnaeus het systema sexuale plantarum gevestigd, en de uitmuntende lavoisier (die, toen hij naar de Guillotine gebragt stond te worden, nog slechts eenig uitstel verzocht, om eene nieuwe ontdekking of proefneming, door hem gedaan of begonnen, te voltooijen) heeft de Chemie hervormd. Maar met de drie door den Heer beijer vermelde onderwerpen hebben die beroemde mannen zich niet zoo bijzonder bezig gehouden. Zelfs is het algemeen erkend, dat niet linnaeus in de Geologie het meeste gepresteerd heeft, maar wallerus, wiens systema mineralogicum algemeen aangenomen is. Dat men zich toch wilde onthouden om te spreken van dingen, die men niet verstaat!

De Heer beijer neemt tot grondslag aan de verdeeling der Aardrijksbeschrijving in wis-, natuur- en staatkundige, welke hij naar zijne bijzondere bedoeling gewijzigd heeft, en alzoo deze zijne handleiding tot de krijgskundige Aardrijksbeschrijving heeft doen behelzen: I. Eene algemeene Aardrijksbeschrijving, waarin gehandeld wordt a) over de Aarde, met betrekking tot het Heelal; b) over de natuurlijke gesteldheid der Aarde, en wel 1) ten aanzien van den dampkring, water en land, derzelver verschijnsels en voortbrengselen; en 2) ten aanzien van natuurlijke afdeelingen der Aarde in landen, enz. vooral met betrekking tot derzelver onderscheidene hoogte en laagte. II. Eene bijzondere Aardrijksbeschrijving van Europa, waarin elke Staat behandeld wordt naar aanleiding van 1) deszelfs naam, ligging, grenzen en grootte; 2) luchtsgesteldheid, grond en voortbrengselen; 3) bevolking, godsdienst, zeden en gewoonten; 4) regeringsvorm, geldmiddelen, munten, maten en gewigten; 5) het krijgswezen, land- en zeemagt; 6) bergen met derzelver engten, overgangen, bergpassen, kusten, vlakten en wegen; 7) rivieren en andere wateren, derzelver bevaar-

[p. 319]

baarheid, oevers, overgangen en kanalen; 8) landsverdeeling en plaatsbeschrijving; 9) vestingen en andere krijgskundige punten en liniën, vooral op de grenzen; 10) geschiedkundig merkwaardige plaatsen.

Deze opgave zelve regtvaardigt ons gezegde, dat dit werk niet aan zijnen titel beantwoordt, dewijl ieder Lezer zal erkennen, dat nagenoeg alleen de rubriek No. 9 der tweede Afdeeling de eigenlijk krijgskundige Aardrijksbeschrijving behandelt. Om aan zijn doel te beantwoorden, had de Schrijver zich alleen bij datgene behooren te bepalen, wat uitsluitend krijgskundig is, en al het andere had hij achterwege moeten laten, of althans, bij wijze van inleidend overzigt, slechts kortelijk aanstippen. Het boek, zoo als het nu is, is eene goede lektuur voor Officiers-weduwen of gepensioneerde krijgslieden, die gaarne de Courant lezen, maar verlegen zijn, waar zij deze of gene vreemde landen moeten zoeken, en dan gaarne eene handleiding bezitten, welke zij kunnen raadplegen. Daartoe is dit werk gewis zeer bruikbaar. Maar eene krijgskundige Aardrijksbeschrijving is het voorzeker niet.