Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Ernstige Beschouwing en Beoordeeling van P. Vreede's Proeve over de vrijheid des Zeehandels en de waarde der Nationale Nijverheid, ten betooge van het misleidende en gevaarlijke van de daarin voorgedragene stellingen, door A. Elink Sterk, jr. Commies bij de generale Directie der Ontvangsten. Te Delft en Amsterdam, bij B. Bruins en T.B. Groebe. 1828. In gr. 8vo. 64 Bl. f :-80.

Het kon niet missen, of de Proeve van den Heer vrfede (zie onze Letteroefeningen, 1825. No. I) moest veelvuldige tegenspraak ontmoeten. Het daarin voorgedragene stelsel van aan- en afschrijving schijnt aan zoo vele zwarigheden en belemmeringen in de uitvoering onderhevig te zijn, dat dit alleen het reeds, zoo in onderlinge gesprekken, als in schriftelijke beoordeelingen, van geenen gunstigen kant heeft doen beschouwen, en het, door alle ruim denkende staatsmannen zoo aangeprezene, laissez faire ult onze financiéle en commerciéle Administratie nog verder schijnt te zullen verwijderen. Dit is echter niet de zijde, van welke de Heer elink sterk dit stelsel heeft aangetast. Hij grijpt het theoretische gedeelte aan, en zoekt de toonen: 1. Dat de Heer vreede, onder schoonschijnende redenen en beloften, het verbodsstelsel voorstaat, en geheel eenzijdig is tegen den handel. 2. Dat hij eene plaats van den Graaf van hogendorp, over Engelands grootheid onder het mercantile stelsel, uit haar verband gerukt en dus in een verkeerd licht geplaatst heeft. 3. Dat de Schrijver te onregte aan het fabrijkwezen in Nederland het regt van eerstgeboorte en de aanleiding tot stedenbouw boven den koophandel toekent. (Wij hebben die zelfde aanmerking gemaakt in onze boven aangehaalde Recensie.) 4. Dat hij zichzelven meermalen tegenspreekt. 5. Dat het een verkeerd begrip is, dat de inwendige nijverheid daarom meer bescherming verdienen zou, omdat daaraan meer kapitalen verbonden zijn, dan aan den zeehandel alleen. 6. Dat, met de aanranding van den vrijen handel, eigenlijk de vrijheid zelve wordt aangerand, omdat men daardoor de ingezetenen

[p. 314]

van hun natuurlijk regt berooft, om zoo voordeelig in te koopen, als hun mogelijk is, en zoo goed en deugdelijk, als men de waren bekomen kan, hetzij van binnens-, hetzij van buitenslands. Dit beginsel is toch wat te ruim gesteld. Wordt hetzelve gaaf aangenomen, dan vervallen alle beschermende wetten, alle inkomende en uitgaande regten, als strijdig met de vrijheid der burgers, en dus met de Grondwet, die dezelve waarborgt. Neen! van zijne natuurlijke regten moet ieder burger in de Maatschappij een gedeelte ten behoeve van het algemeene welzijn afstaan, en dit geldt ook hier. De Heer elink sterk passe het eens zelf toe. Zou hij willen, dat er op Engelsche of Duitsche lakens hoegenaamd geene regten wierden betaald, en dus de bloeijende fabrijken van Verviers en andere plaatsen ten hoogste beeadeeld? Matige regten zijn gewis noodzakelijk, en ook, in den bloeijendsten tijd onzes zeehandels, als zoodanig erkend. Maar de Heer vreede wil de vrijheid des zeehandels tot aankomst en afvaart naar buiten bepalen; zijn Tegenschrijver ook tot het binnenlandsche vertier. Dan, dit vraagstuk in het midden gelaten, zoo is de ligging van ons land van dien aard, dat een Porto Franco of Entrepôt met de meestmogelijke vrijheid toch slechts gedeeltelijk aan het oogmerk van herstelling des handels voldoen kan. De koopman te Amsterdam, Rotterdam of Antwerpen ontvangt goederen uit Engeland, Amerika of uit de Koloniën; hij mag die nu vrijelijk weder naar de Oostzee of Rusland afzenden, maar niet, langs den Rijn, naar Duitschland, hetwelk toch een zeer gewigtig en aloud débouché voor velerlei waren is; ten minste niet zonder vele formaliteiten. Zonder dit bezwaar, hetwelk den buitenlandschen handel veelzins aan banden legt, zouden wij eenige belemmering van het binnenlandsche vertier, ten behoeve van het toch zoo belangrijke fabrijkwezen, niet onredelijk keuren. Gelijk de Heer vreede ons voorkomt eenigzins eenzijdig te zijn ten voordeele der nijverheid, zoo is de Heer elink sterk zulks blijkbaar, en wel in geene kleine mate, voor den zeehandel in deszelfs ruimste uitgebreidheid. Het is wel waar, de bedenking heeft veel vóór zich, dat de fabrikeur, wanneer hij merkbaar begunstigd wordt, aan de ingezetenen dure en slechte waar zal opdringen, althans geen prikkel tot verbetering door mededinging meer hebben; maar dit kan alleen bij hooge regten het geval zijn, wanneer tevens de smokkelhandel zich wel beijveren zal, daaruit voordeel te trekken.

[p. 315]

Lage regten zijn dus in alle opzigten voordeelig voor de schatkist, voor den handel, ja voor den fabrikeur zelven, om zijne werkzaamheid en zucht tot verbetering zijner bewerking, Machinerie enz. aan te wakkeren, zonder dat veel omslag of formaliteiten bij het onderzoek der goederen den handel belemmeren moeten. Maar het ware punt te vinden, waar die regten den koopman niet drukken, en toch den werkzamen fabrikeur, die met zijnen tijd medegaat, nog beschermen, waar zij geene klagten van eene der beide of zelfs wel van beide zijden doen opgaan, - dit is eene taak, bijna zoo moeijelijk als den Steen der Wijzen te vinden!

De Heer elink sterk is, naar ons denkbeeld, wat te hartstogtelijk in zijnen toon tegen den Heer vreede. In eene zaak van zuiver staatshuishoudkundigen aard, waarin slechts het welzijn van het Vaderland, geene bijoogmerken, naar het ons voorkomt, den Schrijver zoo wel als den Tegenschrijver kunnen bezield hebben, kan eene bedaarde wederlegging, zonder een' scherpen toon, volkomen het doel bereiken. De Heer vreede heeft ons vroeger, in een vriendelijk antwoord op onze Recensie, geschreven, ‘dat het hem eenigzins leed gedaan heeft, niet als volkomen onzijdig in het belang van koophandel en fabrijken beschouwd te worden. Indien,’ ging hij voort, ‘mijne voormalige fabrijksbezigheden in Leyden daartoe eenigen grond konden geven, kan ik hetzelve gaaf opruimen, daar ik eene vroegere carrière aan de beurs van Amsterdam heb doorgebragt, en getuige ben geweest van den avondstond der ontzettende grootheid, tot welke de koophandel was opgeklommen, hetwelk mij immer met een hoog belang voor denzelven vervulde, en nimmer van mij wijken zal. Thans heb ik bij handel of fabrijken geen het minste belang.’ Daar dit zoo is, kan het stelsel van den Heer vreede slechts de vrucht van overtuiging zijn; en de harde uitdrukking zijns Tegenschrijvers, die zijn veeljarig denken over dit onderwerp veeljarig behebt zijn met zekere vooroordeelen en poging noemt, om alles naar een eenmaal aangenomen dwaalbegrip te voegen en te wringen, is te onbillijker, daar de gevoelens der Staatshuishoudkundigen op dit punt nog zoo uiteenloopen. Hoewel wij ook volstrekte vijanden van hooge regten en handelsbelemmeringen zijn, zet de theorie van den Heer elink sterk toch ook de deur open tot overdrevene liberaliteit in dezen. Wij kunnen ook niet zeggen, dat hij den Heer vreede gron-

[p. 316]

dig weêrlegd heeft; het is meer eene analyse, met gedurige ontkenning der gezegden van vreede, waarbij echter zeer naar waarheid wordt aangetoond, dat zijn lof van den koophandel met de blijkbare voorkeur, die hij aan het fabrijkwezen geeft, niet is overeen te brengen.

Wij verwachten veel van de bekwaamheid en vaderlandsliefde der Commissie, die de Koning tot onderzoek van vreede's stelsel benoemd heeft. Mogt, terwijl de binnenlandsche nijverheid behoorlijke bescherming erlangde, ook de groote zeehandel onder de weldadige Regering onzes Konings eens weder opgebeurd worden!