Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

[p. 154]

Toespraak aan Christenen van alle Geloofsbelijdenissen, na mijnen overgang uit de Roomsche tot de Euangelische Kerk, van Jozef Fell, voorheen Pastoor te Bamberg, vervolgens Cooperator aan de Leonardskerk, Inspector der Selecten-Jongensschool, en Leeraar in de Godsdienst bij de vier bovenste klassen aan het Gymnasium der vrije stad Frankfort aan den Mein. Uit het Hoogduitsch vertaald, door J.C.A. Sander. Te Arnhem, bij C.A. Thieme. 1828. In gr. 8vo. VIII, 212 Bl. f 2-:

Een niet onbelangrijk boek, dat wel geene onbekende dingen aan het licht brengt, maar toch strekken kan, om denkende lezers te bevestigen in de overtuiging, dat de geest, die van Rome uitgaat, zichzelven steeds gelijk blijft. Liefdelooze beoordeeling schijnt aanleiding tot het schrijven van den Heer fell gegeven te hebben. In de I leiding vermeldt hij kortelijk de uitwerkselen van zijnen overgang uit de Roomsche kerkgemeenschap. Voorts berigt hij, I. hoe hij tot het Protestantismus is gekomen. De Schrijver doet hier de volgende verklaring: ‘Juist door mijn beroep en mijnen stand was ik in de noodzakelijkheid, het Protestantismus te onderzoeken; en zoo heb ik ingezien, dat hetzelve, met regt of met onregt, al naar men het neemt, dien naam dragende, eigenlijk het Katholicismus is en zoo behoorde te heeten, of men moest het regt, waarom het niet zoo genoemd wordt, daarin gegrond vinden, dat hetzelve gaarne van deze benaming afziet, uit hoofde dat zij door het gewone bijvoegsel Roomsch verontreinigd en om deze reden geheel niet wenschelijk is.’ - Bij den aanvang zijner theologische studiën ontstond eerst twijfeling aangaande het kerkelijk stelsel, en dien ten gevolge aan het geheele Christendom, bl. 16. Twijfel wekte den lust tot onderzoek, en onderzoek leidde tot Protestantismus. Merkwaardig is hetgene de Heer fell van zijnen soms moeijelijken strijd

[p. 155]

vermeldt. Zoo was hij, zonder te willen, reeds gedeeltelijk, zoo als hij zelf bl. 27 het uitdrukt, protestantsch geworden, dewijl hij tegen zijne vroegere vooroordeelen sprak. Hij wil het Katholicismus liever Romanismus genoemd hebben, en wijst in Afd. II aan, hoe hij het zelve verlaten heeft. Ook hier komt menige lezenswaardige aanmerking voor, onder anderen over oorsprong en doel der Roomsche kerkplegtigheden. In III worden tegenbedenkingen beantwoord, en vooral over den ongehuwden staat gegronde aanmerkingen gemaakt. Afd. IV behelst opgave der gezindheden, waarmede hij het Romanismus verlaten heeft. Onder V vindt men wederlegging dier menschen, welke andere gezindheden bij den Schrijver vooronderstellen. VI behelst het berigt van eenige bijzonderheden, die bij den overgang uit het eene in het andere Kerkgenootschap plaats hadden. (Naar het oordeel van Recensent, minder belangrijk.) Het opschrift van VII is: Hoe staat het tegenwoordig met verstand en hart? ‘Even zoo als men - lezen wij hier onder anderen - in de ruime natuur zich ligchamelijk beter leert bewegen, dan in de kamer, en daarom in de eerstgenoemde de krachten eer zullen toenemen, dan in de laatste; zoo beweegt men zich meer en beter in dien grooten vorm des Christendoms (Protestantismus), dan beide in eenigen meer bepaalden vorm van christus' godsdienst zou mogelijk zijn; derhalve moet de geest van zulk eenen man, als wij voor ons hebben, na zijnen uitgang uit het Romanismus, sterker zijn, dan hij te voren was.’ In VIII deelt de Schrijver nog eenige aanmerkingen mede over den overgang van Priesters uit het eene Kerkgenootschap in het andere.

Op taal en stijl zou zeer vee aan te merken zijn. Vertaler verontschuldigt zich deswege in de Voorrede. Misschien had hier en daar de overzetting wel iets vloeijender kunnen zijn, en welligt ook duidelijker. Wat is b.v. bl. 189, de tegenwoordigheid in de voorledenheid? Zou bl. 91, reg. 12, 13, dulders wel het regte woord zijn? Voorts wordt het woord lieve te veel gebruikt; b.v. lieve Christenen, lieve menschen, lieve tegenpartijders,

[p. 156]

lieve vijanden, enz. Dit klinkt, in onze taal althans, niet goed. Over het geheel is de schrijfwijze van den Heer fell niet zeer duidelijk. De langgerekte volzinnen maken het lezen moeijelijk. Hier en daar stoot men op uitdrukkingen, die geen Schrijver, bij de behandeling van zoo belangrijke zaak, zich moest veroorloven, b.v. bl. 88: Zij zullen namelijk heel gaauw komen opzetten met den stelregel; bl. 116: Wij zullen hooren, wat deze paddengeest, enz.; bl. 143: Al hetgeen, wat onbehouwene koppen aan het verstand en hart van hen, die zich aan hunne leiding hebben overgegeven, hebben wijsgemaakt; voorts gewawel en dergelijke meer. Ook straalt er weleens zekere luimigheid door, welke hier niet past. Bovendien zou Recensent gaarne op eenige plaatsen minder scherpheid in den toon des Schrijvers gevonden hebben. Trouwens, de man gevoelde zelf, dat hij soms te sterk zich uitdrukte. Althans hij legt, bl. 117, den tegenspreker eene tegenwerping in den mond, dat in zijn geschrijf eene bijtigheid en zucht, om naar alle kanten uitvallen te doen, al te duidelijk doorstralen; en tot zijne verontschuldiging antwoordt hij ter zelfde plaatse, dat het systhema, hetwelk men verlaten heeft, tot verbittering brengt en zoodanig prikkelt, dat men hevigheid laat blijken, zelfs wanneer men het niet wil. Omstandigheden kunnen buiten twijfel veel invloeds hebben op iemands wijze van spreken en schrijven. Misschien zou de gewezen Pastoor beter gedaan hebben, met zijne toespraak nog een weinig te wachten, tot dat hij de heftigheid, die hem van het Pauselijk stelsel nog eigen was, wat meer had gematigd.