Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

[p. 657]

Antwoord aan den steller van het artikel antirritiek, voorkomende in Den Recensent, ook der Recensenten, voor 1828. No. X.

Mijnheer C.!

Ik kan mij niet genoeg verwonderen, dat een kort verslag van een boekje, hetgeen u zoo onbeduidend voorkomt, mij aan den hevigen aanval heeft blootgesteld, welken gij op mij gedaan hebt. Nooit gewoon, tegenspraak anders dan met stilzwijgen te beantwoorden, en van allen twist afkeerig, ga ik thans alleen van mijne aangenomene gewoonte af, omdat de eer van dit Tijdschrift zoo wel, als de mijne, het hier dringend schijnt te vorderen. Weet echter vooraf, dat ik niet voornemens ben, verder geschrijf te beantwoorden. Ik begrijp ligtelijk, dat het u aangenaam zijn zal het laatste woord te behouden, en gan u dan ook dat genoegen volgaarne. Ik had zelfs nimmer besloten de pen op te vatten, wanneer gij mij alleen van onkunde en vooroordeel, en niet tevens van lasterzucht beschuldigd, en mijne waarheidsliefde in twijfel getrokken hadt. Wie gaf u daar toch het regt toe?

Weet dan, Mijnheer! dat ik, ook zonder uw geschrijf, waarschijnlijk op de Vlugtige Waarnemingen zou zijn teruggekomen; dat ik alleen uit waarheidsliefde erkend zou hebben, te veel geloof aan die vlugtige waarnemingen te hebben gegeven: eene erkentenis, die hij zeker niet gaarne aflegt, wien de waarbeid niet boven alles dierbaar is. Toen ik mijne beoordeeling nederschreef, was mij, hetgeen de permanente Commissie in den Vriend des Vaderlands daartegen geschreven had, nog geheel onbekend. Later heb ik die beoordeeling gelezen, welke eerst onlangs geheel ten einde is gebragt. Doch ik vraag elken onpartijdigen en onbevooroordeelden gerustelijk af, wat er toch in mijne beoordeeling is, hetgeen u zoo zeer tegen mij behoefde te doen uitvaren? Het is een vreemd verschijnsel, dat men, een werkje gunstig beoordeelende, daarover wordt aangevallen. Gij noemt mij den blooten weêrklank van de in hetzelve ingebragte klagten. Ik begrijp dus niet, wanneer dit zoo is, wat gij eigenlijk met mij te verrigten hadt, en waarom gij niet veeleer het werkje zelve bestreden hebt.

Doch ik meen, dat het er verre af is, dat men mijne be-

[p. 658]

oordeeling gunstig zou kunnen noemen. Zeggen wij niet, dat het niet met de meeste orde is opgesteld, enz.? Geven wij niet onze hoop te kennen, dat het niet in alles waarheid bevat? Onze eenige fout is, dat wij te veel geloof gehecht hebben aan eenen ons onbekenden Schrijver. Wij konden ons eene boosheid niet voorstellen, in staat om zoo in détails logens voor daadzaken op te disschen; en dit zal dan bij u, Mijnheer, een bewijs zijn van ons vooroordeel en van ons gebrek aan waarheidsliefde!

Gerust kunnen wij u dan nu ook in uwe Antikritiek volgen; doch zullen ons van den liefdeloozen toon onthouden, waarmede uw geschrijf is opgesteld. Vooreerst dan hadden wij geene captatio benevolentiae noodig. Het is ons niet in den zin gekomen, en de opvatting schuilt alleen bij u, dat onze betuiging, dat wij van de nuttige oorspronkelijke bedoeling der Maatschappij (niet, gelijk gij schrijft, der nuttige strekking van de ondernemingen der Maatschappij) innig overtuigd waren, voor eene breede en weidsche inleiding, om onzen Lezeren zand in de oogen te strooijen, kon worden aangezien. Wij herhalen dit woordelijk, omdat wij over de ondernemingen der Maatschappij niet wilden oordeelen, als daarmede te weinig bekend; en, hoezeer in dit opschorten van oordeel geene afkeuring ligt, kan er ook geene goedkeuring in liggen, en daarom zonderden wij doel en uitvoering van elkander af. De vraag, welke wij opwerpen: Is er voor de belangen van den grond landbouwkundig, en voor die van den mensch zedelijk, menschlievend, weldadig zorg gedragen? kan dan ook geen onpartijdig en verstandig mensch verwachten, dat ten grondslag gelegd zal worden eener beoordeeling van het onderhavige werkje, maar moet ten grondslag gelegd worden eener beoordeeling der Maatschappij zelve. Nu komt ons dit boekje in handen; en, gelijk wij uitdrukkelijk zeggen en nog herhalen, als dit boekje waarheid bevat, heeft er niet alleen veel gebrekkigs, maar veel slechts en onverschoonlijks in deze inrigtingen plaats. Ik meen te mogen vragen, wie hier ex tripode spreekt, gij of ik, en of het ex tripode spreken u niet alleen schijnt ingevallen te zijn, omdat het tot uw idée van een' Recensent zoo behoorde? Noem dan vrij, volgens de regels eener gezonde krltiek, mijn verslag geene beoordeeling, ik zal er mij gaarne mede troosten en er genoegen in nemen.

Maar er is meer. Gij noemt mijne beoordeeling een voortbreng-

[p. 659]

fel van onkunde, vooroordeel en lasterzucht; en, om het eerste te betoogen, zegt gij onder anderen, dat ik had moeten bedenken, dat de landbouw is ingerigt naar een plan, hetwelk de goedkeuring van zoo vele deskundigen verwierf, dat hetzelve in staat was, om, binnen weinige maanden tijds, tweeduizend deelhebbers, als leden der Maatschappij, te winnen; alsof die tweeduizend deelhebbers allen deskundigen waren, en er in ons land niet slechts inschrijvingen, van welken aard ook, behoefden te worden geopend, om inschrijvers te vinden, dikwerf meer dan men verlangt. Het bewijs van vooroordeel en lasterzucht zijt gij echter schuldig gebleven; ten zij het een bewijs daarvan moest opleveren, dat ik de weldadigheid onzer Voorvaderen, door u miskend, heb durven roemen.

Inderdaad, Mijnheer, in het onmatig prijzen van de Maatschappij van Weldadigheid schijnt bij u althans vooroordeel veeleer deel te hebben; en, als men uw geschrift gelezen heeft, is het, alsof deze inrigting zoo volkomen was, dat er niets meer in te verbeteren zoude zijn, en elke twijfel aan die volmaaktheid heiligschennis ware. Wij willen daarentegen ons van alle vooringenomenheid trachten te onthouden, en zijn overtuigd, dat men daarmede ook de beste zaak bederven kan. Ik stap gevolgelijk van uw geschrijf af; want ik gevoel levendig, dat ik mij in verontwaardiging al ligt zoude laten medeslepen, wanneer ik de hatelijke regels, die gij op bl. 418 tegen mij hebt nedergeschreven, moest wederleggen. Ons eigen gevoel getuigt te luid, dat wij het werkelijk wêl met Vaderland en Menschheid meenen, om niet te gruwen van eene ontheiliging, waarvan gij ons zoo willekeurig en ligtvaardig beschuldigd hebt.

Voor het publiek echter nog een paar woorden. Wij begeeren bovenal, dat zaakkundige mannen ons nader met den toestand dier inrigtingen bekend maken, noch ten voordeele noch ten nadeele der Maatschappij ingenomen, en van dezelve onafhankelijk. Wij zelve hebben sinds lang den wensch gekoesterd, om deze inrigtingen meer van nabij te leeren kennen; doch eene enkele reis stelt ons nog tot geene beoordeeling in staat. Wat de permanente Commissie tegen de Vlugtige Waarnemingen geschreven heeft, komt ons inderdaad, en wij verheugen ons daarin, op zeer vele plaatsen voldingend voor. Er zijn echter enkele daadzaken overgebleven, die men niet ontkend heeft, b.v. dat de gebouwen

[p. 660]

niet hecht en stevig zijn opgetrokken; dat er zes boerenwoningen aan de Ommerschans bereids zijn moeten gestut worden (Vriend des Vaderlands, V. bl. 388, 389); dat werkelijk het voedsel hoofdzakelijk uit aardappelen en daaruit vervaardigd brood bestaat (VI. bl. 464 en verv. - de aardappel moge voor den gezonden niet nadeelig zijn, voor uitgeteerde armen en voor derzelver meestal klierachtige kinderen is dezelve stellig schadelijk, waaromtrent wij ons op alle Geneeskundigen gerust durven beroepen); dat men, om verpanding of verkoop van kleedingstukken, kolonisten naar de strafkolonie verplaatst (VIII. bl. 641); dat men ligchamelijke straffen in de gestichten der kinderen en bedelaars uitoefent (ald. bl. 642, 645). De permanente Commissie zegt zelve, dat de bedelaars het in de gestichten niet goed genoeg moeten hebben, om er altijd te willen blijven; eene matige begeerte van ontslag moet bij hen levendig gehouden of opgewekt worden, opdat zij als werkzame leden in de maatschappij konden wederkeeren. Wij twijfelen echter, of dit middel, bij onze werkelijke overbevolking, op den duur voldoende zal bevonden worden; de uitkomst zal het moeten leeren, en wij verwachten het van den tijd, deze vraag te zien opgelost. - Wanneer wij, eindelijk, van de weldadigheid onzer Vaderen gewag maakten, wilden wij daarmede geenszins aanduiden, dat zij te dezen in elk opzigt zóó verstandig te werk gingen, dat wij slechts hun voorbeeld hadden na te volgen; maar wij wilden alleen onzen wensch te kennen geven, dat men met dezelfde onbekrompenheid, doch meer doelmatig mogt te werk gaan, en wij zagen daarin bepaaldelijk op voeding, kleeding en huisvesting.

En nu, Mijnheer C., ga voort, zoo het u lust, mij verder aan te vallen; ik betuig nogmaals, alles verder onbeantwoord te zullen laten, en wensch alleen, dat, volgens den wensch der permanente Commissie, des waarnemers medegedeelde aanmerkingen, naar de heerlijke orde der dingen, inderdaad strekken mogen ter bevordering van den bloei der Maatschappij.

Ik ben

M.W.N.W.

Boekbesch. No. XIII. bl. 550. reg. 4. v.o. staat veranderend, lees vernederend.