Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Vlugtige Waarnemingen, omtrent de ondernemingen der Maatschappij van Weldadigheid in de Noordelijke Provinciën van het Koningrijk der Nederlanden. Te

[p. 507]

Koevorden, bij D.H. van der Scheer. 1828. In gr. 8vo. VIII en 115 bl. f 1-10.

De Maatschappij van Weldadigheid heeft voorzeker eene edele en nuttige bedoeling, en het kan alleen in het brein van onkundige en onopmerkzame aanklevers van het oude, of van kwaadwillige dweepers, opkomen, om op die oorspronkelijke bedoeling eenige aanmerkingen te willen maken. Armen brood te geven, dat zij door eigene vlijt verdienen; gronden, die onvruchtbaar en onbebouwd liggen, vruchtbaar te maken, zijn beide wel zeer loffelijke ondernemingen, en de vereeniging van beiden verdient nog meerderen lof. De vraag is maar, hoe geschiedt dit? Is er werkelijk voor de belangen van den grond landbouwkundig, en voor die van den mensch zedelijk, menschlievend, weldadig zorg gedragen? Wij zijn met die ondernemingen te weinig van nabij bekend, om zulks zelve te beslissen. Het boekje intusschen, dat voor ons ligt, doet er ons tegen wil en dank, aan twijfelen, en meerder geloof hechten aan de klagten, die over deze inrigting meer en meer in omloop komen. Wij hebben dit geschrift met aandacht gelezen, hetgeen eene niet altijd even aangename taak is, omdat het ons voorkomt niet met de meeste orde te zijn opgesteld, en daarenboven door aangewezene en niet aangewezene drukfeilen zoo zeer ontsierd wordt, dat men hier en daar naar de eigenlijke bedoeling gissen moet. Dit spijt ons te meer, daar het overigens blijken draagt van met kennis van zaken en na bedaard onderzoek te zijn neêrgeschreven. Duidelijk betoogd heeft de schrijver, onzes inziens, dat er niet alleen veel gebrekkigs, maar zelfs veel slechts en onverschoonlijks in deze inrigtingen plaats heeft; of men zou aan zijne waarheidsliefde moeten twijfelen, waarvoor wij, bij de détails, waarin hij treedt, geene reden kunnen vinden. - Wie wordt niet met verontwaardiging vervuld, als hij den slechten aard van voedsel, het aardappelenbrood, het aardappelenmoes, ('t geen men in de Rapporten een'

[p. 508]

smakelijken hutspot gelieft te noemen) vergeleken ziet met de voeding van een tuchthuis te Zwol, waar de gevangenen, die geen' heidegrond behoeven te ontginuen, beter en meer voedsel ontvangen? - Wie beeft niet terug van eene inhaligheid, waardoor men elken zieken kolonist (zie bl. 79) in de ziekenzaal 5 centen daags laat verteren, die men kort op zijne gemaakte verdienste? - Wat moet men zeggen van het in den eigenlijken zin des woords verkorten van arbeidsloon, daar de landwerkers in de Ommerschans geen 6 stuivers daags verdienen kunnen, terwijl het minste arbeidsloon in de nabuurschap des zomers 12 stuivers beloopt? - Wat zal men zeggen van het eigendunkelijke slaan der deserteurs met rietjes, hetwelk eene geeseling evenaart of overtreft? - Wat van het verwijderen der kinderen aan de Ommerschans van hunne ouders, die toch, zoo als de schrijver teregt aanmerkt, in de geringere klasse in het algemeen vooral geene mindere zorg voor hun kroost aan den dag leggen dan de hoogere standen der maatschappij, en dat om ze te stellen onder het opzigt van - andere, als bedelaars daar gebragte, personen? - Wat van het verwijzen der vrije kolonisten naar de Ommerschans om kleine misstappen, ten einde ze mogelijk voor altoos aan ellende en onzedelijkheid ter prooije te geven?

Doch wij willen asbreken. Wij deelen in dit alles als opregte vrienden des vaderlands en der menschheid, en hopen, dat niet alles waarheid is. Maar al is slechts een gedeelte waar, het is nog bedroevend genoeg. Ook onze voorouders waren weldadig; maar zij waren het inderdaad, niet met woorden of klanken. Laat ons hopen, dat men in ons vaderland, waar een der beste Koningen regeert, en waar vrijheid van spreken en denken geëerbiedigd wordt, zich niet lang achter zulke misbruiken zal kunnen verschuilen. Men beginne met de menschen aan den nieuwen grond en aan hunne nieuwe betrekkingen door goede behandeling en menschelijkheid te verbinden; men late hun de mogelijkheid zien, hun-

[p. 509]

nen toestand door arbeidzaamheid te verbeteren; men voede hen goed, om op arbeidzaamheid te kunnen hopen; en men zorge, ook omtrent den grond niet te karig te zijn, en hem, even als den mensch het voedsel, de noodige bemesting niet te onthouden. - ‘Waar de mensch het wèl heeft, daar is zijn vaderland,’ dat moet de gedachte van den armen natuurlijk het eerste zijn; eerst als hij welvarend geworden is, zal hij zeggen: ‘Waar men in zijn vaderland is, daar heeft men het wèl.’