Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

Gustaaf en Amanda, of de Dag der Verloving, (een beschrijvend Gedicht) door C. ten Hoet, Jz. Te Nijmegen, bij J.F. Thieme. 1827. In gr. 8vo. X, 117 bl. f 2-50.

Pro captu lectoris habent sua fata libelli. Naar den smaak der lezers krijgt het boekje eene eervolle plaats, gemeenzaamheid en lof, of daalt met schande en verguizing in de prullenkast en komenij. Dit was waar, toen de menschen nog Latijn, zuiver Latijn spraken; en dit zal ook zoo wel zijn, als nu nog geheel onbekende, ligt in de verste woestijn even ontkiemde talen beschaafd zullen heeten. Maar inzonderheid geldt dit van het buitengewone, van de rijmelooze poëzij, de Hexameters, en de soort van gedicht, dat wij hier te behandelen vinden. Wat ons betreft, wij vleijen ons, zoo tamelijk onzijdig te zijn. Over het geheel geven wij in onze taal de voorkeur aan het rijm, en prijzen te dien opzigte messchert's Gouden Bruiloft boven deze Gustaaf en Amanda; ook zien wij gaarne, dat poëzij naar den vorm teffens poëtisch van inhoud en gedachten zij; - doch dit belet ons niet, de Duitsche Louize en Herman en Dorothea hoog te stellen, en het natuurlijk te vinden, dat een Nederlander de proef neme, om zijne schoone, rijke en buigzame taal tot gelijk einde te bezigen. In prosodische uitweidingen over eene stof, die tot hiertoe vreemd was aan onze letterkunde, willen wij niet treden, maar ons tevreden houden met de maat,

[p. 400]

welke ten hoet goedvindt ons te schenken, zoo die maar vol en welluidend klinkt; kan het zijn, zich tevens naar de omstandigheden en karakters schikkende.

Doch het komt ons voor, dat niemand dezen trant van halfprozaïsch herdersdicht voor het gemak behoeft te kiezen. Immers, hoe minder het belooft, hoe strenger men mag vorderen, dat voldaan worde aan de vooronderstelde belofte. Als romantisch verhaal, eischen wij belangrijkheid en natuurlijkheid van hetzelve, zoo wel in den loop des verhaals, als in de handelende personen. Als dichtstuk, moet het ons, in weerwil der nederige eenvoudigheid, schoone natuur leveren, met verwijdering van alles, wat, inzonderheid ten aanzien van natuurlijk schoone voorwerpen, iets min behagelijks voor den geest brengt. En eindelijk, hoe minder de maat klinkt en zich van proza onderscheidt, hoe zorgvuldiger de zachte toon, bij de vereischte, dichtmatige welluidendheid, behoort bewaard te worden.

Heeft de Heer ten hoet aan deze drie vereischten voldaan? Ten opzigte van het eerste, bezit hij gewis veel loffelijks: het tooneel, de schoone omtrek van Nijmegen, op eenen fraaijen voorjaarsdag; het onderwerp, de uitbottende liefde van twee beminnelijke jonge lieden, op het feest der verjaring van 's meisjes vader, door dien van den jongeling als vriend bijgewoond; eene opkomende zon, en een onweêr aan den avond. Hetgeen ons echter toeschijnt aan het gevorderde veel minder te voldoen, dat is de Amerikaansche familie; vooral, dat van dezelve juist des morgens gesproken wordt, en allermeest, dat dezelve als eene volkomene vergoeding voor het gemis van het meisje, uit den huiselijken kring, wordt aangemerkt. Of is dit inderdaad natuurlijk en eenvoudig? Wat de karakters betrest...... die zijn misschien dagelijksch genoeg; de oude Andréas zou ons onder de oudjes wel het meest behagen, schoon de weelde in zijne hut hem tot een wonderlijk slag van kluizenaar, in ons oog, maakt.

Tegen de strenge opvolging van de wet der schoonheid schijnt ons toe wel eens gezondigd te zijn; bij voorbeeld, als van een jong, bevallig meisje verhaald wordt:

‘Geeuwende rekte Maria zich uit’ enz.

of als

‘'t Grijzende vriendenpaar en de weleerwaardige leeraar,
Onder een wolk van tabak, bij een glaasje opregten Madera,’

van moeder vernemen:

[p. 401]

 

‘Waarlijk, gij zit hier wel als in Abrams schoot’.....

 

 

 

‘En gij, dartele meid,’ enz.

vooral omdat een en ander herhaald wordt, en bijzonder het woord meid en andere, die niemand in een' beschaafden prozastijl zou bezigen, hier gemeenzaam zijn. Op de beschrijving van het onweêr zouden wij aanmerken, dat de Dichter er zich te zeer mede haast. Daardoor verliest hij veel, en geeft al de schrikwekkende ijsselijkheid te zeer op eens. Ook behoorden beschaafde lieden zoo vroeg niet bevreesd voor den donder te zijn. - Genoeg tot een voorbeeld, en om ieder in de gelegenheid te stellen, het meer of min beduidende onzer aanmerkingen zelf te beoordeelen.

Wat het derde van de door ons genoemde vereischten aangaat, zoo kan men niet ontkennen, dat er waarlijk veel zang in de verzen gevonden wordt; terwijl, van de andere zijde, wel niemand het volmaakte hier zoeken zal. Wij schromen, om diep in dit onderzoek te treden.

Over het geheel bewonderen wij den Dichter verreweg meest, wanneer hij zich in de opene natuur, in de welbekende heerlijke streken bevindt, en die beschrijft. Hier is niets plats, niets gemaakts, niets onnatuurlijks. De stadsen huiselijke tafereelen komen ons voor hem niet zoo goed te gelukken. Trouwens, wanneer men met den menschkundigen göthe of den schilderenden vertaler van homerus moet vergeleken worden, dan is het moeijelijk, bij de schets van den uit- en inwendigen mensch in zijn dagelijksch bedrijf, niet af te vallen.

Wij vullen de overschietende ruimte met eenige regels uit het vermelde en anders fiksch geteekende onweêr:

‘Spoedig bemerkten ze nu, hoe het stof op het veld en denlandweg,
Door den dwarlenden wind, in lichtgraauwe wolken omhoogsteeg;
Hoe zich de bladrijke kruinen der linden al golvend bewogen;
Hoe, als vlokkige sneeuw, de bloesem der kersen daarheen vloog;
En hoe de onweêrsbui eensklaps op bruisende vlerken,
Met onstuimige vaart, al loeijend en donderend, opstak.
Vlammen van akelig rood en lichtgeel schittrende pijlen,
Door het geknal achtervolgd van vreesselijk schokkende slagen,
Mengden zich met het geplas des kletterend vallenden regens,
Die in ruischende beken den schoot der wolken ontstroomde.’

[p. 402]

Deze regen komt ons wat te vroeg. Ook moeten wij nog vragen, of dit niet meer een zomer- dan een Mei - tafereel zij.

Hoe het zij, wij schromen niet, den Dichter, uit naam van het Publiek, dank te zeggen voor hetgeen hij geleverd heeft.