Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1828

[p. 181]

Boekbeschouwing.

Geschiedenis der Nederlandsche Hervormde Kerk, door A. Ypey en I.J. Dermout. IVde en laatste Deel. Te Breda, bij F.B. Hollingerus Pijpers. 1827. In gr. 8vo. VIII en 681 bl. Aanteekeningen en Register, 170. Buiten Inteek. f 8-15.

Recensent verblijdt zich hartelijk over de voltooijing van dezen gewigtigen arbeid, en wenscht daarmede de Hoog- en Weleerwaardige Schrijvers, het letterminnend Publiek en zichzelven geluk. Aangenaam kan toch aan de Heeren Schrijveren, over het geheel, niet geweest zijn de moeite van zoo talloos vele bijzonderheden, als wij hier weder ontmoeten, op te zamelen en in orde te schikken; doch evenredig daaraan moet hun genoegen geweest zijn over het ten einde brengen van zulk een omslagtig werk, en over het gunstig berigt wegens den toestand van hun Kerkgenootschap, waarmede zij het hebben mogen besluiten, nadat zij zoo veel onaangenaams, wegens deszelfs onvoordeelige en kommervolle omstandigheden, hebben moeten boeken: en het Nederlandsch Publiek moet zich met Recensent verheugen, dat het thans een doorloopend, volledig, naauwkeurig en onzijdig verhaal bezit van de lotgevallen der vaderlandsche Hervormde Kerk, van derzelver oorsprong af tot op den tegenwoordigen tijd, waaraan het tot hiertoe ontbrak, - dat het zoo veel, hetwelk zoo lang eenzijdig en verkeerd werd voorgedragen, naar waarheid ziet in 't licht gesteld, - zoo veel, hetgeen men, over het geheel, niet wist, ziet medegedeeld, - zoo veel, wat het geheugen genoegzaam ontslipt was, ziet herinnerd en voor eene geheele vergetelheid bewaard, - en, met één woord, dat het een geheel ontvangen heeft, aan welks verkrijging men, vooral wat de vroegere geschiedenis betreft, schier scheen te

[p. 182]

moeten wanhopen. Algemeene dank zij dan den Heeren ypey en dermout voor dit verdienstelijk werk, dat niet voor éénen leeftijd geschreven is, gewijd, en mogen zij er de overvloedigste en aangenaamste vruchten van inoogsten!

Wat wij, bij onze aankondigingen van de vorige Deelen, loffelijks van hetzelve gezegd hebben, houde men hier, in den volsten zin, voor herhaald, en wat wij thans, op bijzonderheden, zouden meenen te kunnen aanmerken, achten wij van te klein belang, om het te berde te brengen. Alles is weder onder algemeene Afdeelingen gebragt, welke elk een afzonderlijk tijdvak bevatten: als 1. sedert den Akenschen Vrede (in 1748) tot aan de groote Staatsomwenteling in 1795; 2. sedert gezegde omwenteling tot in het jaar 1805; 3. de jaren 1805 en 1806, onder het bestuur van den Raadpensionaris schimmelpenninck; 4. onder de Koninklijke regering van lodewijk napoleon; 5. onder de Fransche overheersching; 6. na het afwerpen van het Fransche juk. Onder elke dezer Afdeelingen heeft men een keurig en zeer bijzonder verslag van alles, wat, in elk der opgegevene tijdperken, te melden viel, zoodat men niets, wat daarin merkwaardig was, te vergeefs zal zoeken. Het verhaal is zeer verre af van droog of dor te zijn, maar doorgaans pragmatisch, en niet slechts kerkelijk, maar ook politiek of staatkundig, en betreft niet alleen de eigenlijk gezegde Nederlandsche Hervormde Kerk, (die van Oost- en West-Indië daaronder begrepen) maar deelt ook het algemeene, wegens de andere Nederlandsche Protestantsche Genootschappen, mede, en bevat tevens een letterkundig narigt wegens de schriften, in het vak der Godgeleerdheid, en der Bijbelsche Uitlegkunde, in elk tijdvak, uitgegeven, zoo wel als van de kanselredenen enz. Veel meer, dan de titel beloofde, is hier derhalve geleverd; en de bijzonderheden zijn zoo menigvuldig, dat wij zeer verre de palen, welke aan de Boekbeschouwing, in dit Maandwerk, kunnen worden ingeruimd, zouden moeten overschrijden, zoo wij ons in eenige opgave derzelven wilden inlaten. En waartoe ook

[p. 183]

zou dit dienen? Het werk, deszelfs rijkdom, geest en strekking, en de wijs, waarop het geschreven is, zijn, ook door onze breede berigten van de vroegere Deelen, zoodanig bekend, dat elk kundige genoegzaam weet, wat hij hier te wachten heeft, en geene bijzondere aanwijzing, welke, gelijk wij zeiden, ons bestek niet gedoogt te geven, deswege van ons zal vorderen. - Bijzonder aangenaam was het ons, hier niet alleen helder in het licht gesteld te zien, hoe groote verpligtingen de gansche Nederlandsche Protestantsche Kerk aan onzen gadeloozen Koning hebbe, (want dit mogt hier niet ontbreken) maar ook regt te zien wedervaren aan den edelen schimmelpenninck, den welwillenden, maar onvermogenden lodewijk napoleon, den Franschen Rijksbaron en Intendant van binnenlandsche zaken d'alphonse, en aan onze Commissarissen - Generaal tot de kerkelijke zaken, en inzonderheid aan derzelver Secretaris en Adviseur janssen, wiens verdiensten boven allen lof zijn, de schuldige erkentenis te zien toebrengen.

Dit Deel gaat, even als de vorige, verzeld van een, hoewel thans minder lijvig, boekdeeltje met Aanteekeningen, tot bevestiging, opheldering of uitbreiding van het in den tekst gemelde. Sommige zijn belangrijk, andere zou men gaarne wat meer uitgebreid en gebijzonderd gezien, en daarvoor eenige, die ons minder gewigtig toeschijnen, gemist hebben: die, welke ons het meest trof, is wel de uitvoerigste en eene der laatste, en betreft het zoogenoemd Patronaat of Kollatie-regt, inzonderheid in Vriesland en Groningen, in welk laatst gewest daaromtrent schandelijke misbruiken, die niet geduld behoorden te worden, zijn ingeslopen.

Eindelijk is, achter de Aanteekeningen, een breed Register over het geheele werk geplaatst, hetwelk deszelfs bezitters te aangenamer zijn moet, naar mate het noodiger was.