Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Brieven van Q. Horatius Flaccus, uit het Latijn vertaald, en met wijsgeerige Aanmerkingen verrijkt. Door M.S. Polak. Te Amsterdam, bij S. de Grebber. 1827. In gr. 8vo. 317 Bl. f 4-50.

De Heer polak schrijft iets in zijne voorrede, hetwelk ons in dit geval wat veel gevergd toeschijnt. ‘Wil men een juist oordeel over dit werk vellen,’ zegt zijn Ed. ‘zoo moet men hetzelve, vooraf, geheel doorgelezen hebben.’ Tot dien prijs zou Recensent voor deze Brieven bedanken. Maar hij wil gaarne transigeren, en zijn oordeel zeggen over het begin en het einde. Misschien kan men daaruit wel een zeker besluit voor de rest opmaken. Twee dingen staan ons alzoo te beoordeelen: de vertaling en de wijsgeerige aanmerkingen. Wij zullen tot voorbeeld nemen den eersten brief uit het eerste boek, en den tweeden of laatsten uit het tweede boek.

Maecenas! wiens lof mijne zangnymph bij hare wording meldde. Horatius zegt eenvoudig: ‘Maecenas, door mij in mijnen eersten zang vermeld.’ De Heer polak heeft dat een weinig hoogdravender en, gelijk hij meende, poëtischer gemaakt. Dat prijzen wij niet. De brieven en satyren van

[p. 683]

horatius maken daar geene aanspraak op. Zij verheffen zich niet veel boven het proza. Dezelfde aanmerking maken wij op de woorden: Mijne jaren hebben het vuur der jeugd gebluscht. Horatius zegt: Non eadem est aetas, non mens.

Bij het volk zijne ontschuldiging af te leggen. Dit drukt het denkbeeld van horatius niet uit. Zijne meening is: ‘Het volk om lijfsbehoud te smeeken.’ Te smeeken, dat de overwinnaar, die hem ter aarde geveld heeft, hem in 't leven moge sparen.

Houd ik mij thans bezig met de wijsbegeerte, met het vinden van grondstellingen, welke ik, door onderling vergelijk, tot een geheel zoek te verbinden, en die mij steeds nuttig zullen zijn, daar ik dezelve, waar het noodig is, of ten troost, of ter besturing mijns gedrags, bezig. Dit is geene vertaling, maar eene woordenrijke omschrijving van éénen regel: Condo et compono quae mox depromere possim. Dat doet de Heer polak dikwijls, en lascht er ook zijne parenthesen in, b.v. bl. 7. (als zijnde in haar alleen het middel om gelukkig en wel te leven opgesloten) en bl. 9. (zoo gij anders, al te zeer een kweekeling der zinnen, u volkomen te genezen, niet in staat zijt) hetwelk niet is goed te keuren.

Deze aanmerkingen zijn reeds genoeg over den eersten brief des eersten boeks. Wij konden dezelve gemakkelijk vermeerderen, maar willen ook iets zeggen over den laatsten brief des tweeden boeks.

Eenmaal zocht hij te ontvlugten. - Semel cessavit. ‘Eenmaal kwam hij in zijnen pligt te kort.’ De geestigheid van het origineel is niet bewaard.

Indien u nu dit getrouw verhaal geenen tegenzin tegen hem inboezemt. Dit is eene al te vrije vertaling van: Excepta nihil si te fuga laedit.

De enge voetstappen der Dichters navolgen. Dit blijft duister, zelfs na de verklaring, hiervan in de noot onder den tekst gegeven. Wij zouden de contracta vatum vestigia vertalen: ‘Stil, eenzaam voetspoor der Dichters.’

Een zeker edel Athener. - Haud ignobilis Argis. ‘Een fatsoenlijk man te Argos.’

Was al eens het zegel aan een wijnkruikje (een bewijs van vijandelijken aanval) beschadigd, hij verdroeg dit met bedaardheid. Met één woord, hij was de man, die in alle voorkomende zwarigheden raad wist. - Posset qui ignoscere servis. Et signo laeso non insanire lagenae. Posset qui rupem et puteum vi-

[p. 684]

tare patentem. Die vijandelijke aanval is niet grappig. Non insanire. ‘Die zich van razen konde onthouden.’ Qui rupem et caet. ‘Die eene rots en open put heel wel wist te mijden. Die heel wel alleen of los kon loopen.’ Door de vertaling van polak gaat veel nalfs verloren. En zij is ook niet juist.

Of wel datgene (om met de Regtsgeleerden te spreken) wat hij, gedurende een, bij de wet bepaald aantal jaren, in bezit gehad heeft. Hier hadden wij eene Regtsgeleerde uitdrukking verwacht. Horatius heeft dezelve. Quaedam mancipat usus.

Een akker te Vejes gekocht heeft. Vejes kennen wij niet, wel Veji. Ook bezit iemand geen akker te Veji, maar bij Veji.

Dan, reeds aanmerkingen genoeg. Wij meenen hieruit te mogen opmaken, dat de Heer polak zijne taak hier en en daar naauwkeuriger had kunnen verrigten, en wel te gemakkelijker, daar de Brieven van horatius zoo dikwijls verklaard en vertaald zijn. Onder de verklaarders schijnt polak alleen doering te kennen. Deze heeft, wel is waar, gebruik gemaakt van den arbeid zijner voorgangeren, maar niet altijd met even veel oordeel. Doering is de regte man niet. Voor het overige schijnt de Heer polak een' goeden aanleg voor de studiën te bezitten; en het is te wenschen, dat zijn smaak, welke nog niet geheel verbasterd is, door goede leiding en het lezen der Ouden, meer en meer moge gezuiverd worden. Hij staat op een gevaarlijk punt. Dat hebben wij gemerkt uit de zoogenaamde wijsgeerige aanmerkingen, met welke deze vertaling, volgens het titelblad, verrijkt is. Wij zouden zeggen: het goede, dat er in is, ontsierd is. Een gedeelte der wijsgeerige aanmerkingen is van een' taalkundigen aard. Hiervan slechts twee staaltjes. Bl. 306: Immers deze fabel leert slechts, gelijk eene oude Amsterdamsche uitgave van horatius aanteekent: Non esse sanos, qui nolint agnoscere errores suos et illos castigare, etiam, si alioqui sint non mali. En hoe zouden deze woorden, naar de verklaring van den Heer doering, met de voorsten, in eenige verhouding kunnen staan? - Bl. 14 ontmoeten wij eene Latijnsche aanteekening, van polak zelven, zoo het schijnt: ‘Lectionum hic varietas, scilicet, prodocet et perdocet, nihil sane offendit, alteram enim altera rependendo, fit ut cernatur, geminas in contextu vices sensu incolumi posse recipi.’ Een Apollo, die dat

[p. 685]

verstaat! - De wijsgeerige aanmerkingen zien er dikwijls nog bonter uit. Stoïcijnen, Epikuristen, wolf, herder, cicero, mendelszoon leveren contingenten. En als polak zelf philosopheert? Spectatum admissi! Wij meenen nu juist niet, dat hij zoo verkeerd over deze en gene zaken keuvelt; maar dat bijna niets van al, wat hij keuvelt, bij de Brieven van horatius, welke wij gelezen hebben, te pas komt. De ergste van alle noten is de langste, bl. 313 enz., waar hij onder anderen zegt: Hiermede nu, is aan den Genius, maar nog niet aan de vraag, ‘van waar dit onderscheid bij twee, uit denzelfden vader, geborene kinderen?’ voldaan. Doch, daar deze vraag tot de gewigtigste wijsgeerige punten behoort, zullen wij dezelve naauwkeuriger overwegen. Hoe komt het, dat, van denzelfden vader, en dezelfde moeder, twee zonen geboren worden, van welke de een sterk, de ander zwak, de een groot en dik, de ander klein en mager is? Hier zijn wij gedwongen, om met eenen mendelsz. aan d'alembert toe te roepen: Zeg mij Materialist! wat stof is? enz. enz. enz. Wij zullen nu van dit werkje des Heeren polak niets meer zeggen, hopende dat hij onzen raad zal opvolgen. Dan kan er nog iets goeds van hem komen.