Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Levi en Sara. Eene Joodsche Familiegeschiedenis, in Polen. Door Julian Niemczewicz. Naar de Hoogduitsche Vertaling. Te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries. VIII en 244 bl. f 2-50.

Dit boek behelst eene dramatische schildering der Joodsche vooroordeelen en der onnatuurlijke voorschriften en verordeningen hunner Oudsten. Alles wordt in brieven verhandeld, en heeft ten doel, de Joden tot erkentenis der waarheid te brengen; hen van vooroordeelen te verlossen; hun te toonen, dat zij zelve oorzaak zijn van den smaad en de vernedering, die hen drukt, omdat zij zich aan de onnatuurlijke

[p. 654]

voorschriften hunner Oudsten houden, en zichzelven den weg tot al de voordeelen der menschelijke maatschappij toesluiten.

De ook als Schrijver beroemde Pool had zijne Joodsche landgenooten op het oog, bij het vervaardigen van dit werkje. ‘Een vreemd volk, (bl. V) dat van alle kanten ons land overstroomt, het zesde deel onzer bevolking uitmaakt, en bijna geheel alleen de kleine steden bewoont; - een volk, dat niet slechts door zijn geloof, maar ook door zijne taal, dragt en zeden zich afzondert; - een volk, dat de ware wetten van mozes heeft verlaten, en zich aan de woeste vooroordeelen der geestdrijverij overgeeft, dat geen burgerlijk regt, geene inrigtingen van den Staat erkent, dat de Christenen noch voor zijne naasten, noch voor menschen houdt; - met één woord, een volk, dat op eene gevaarlijke wijze een' Staat in den Staat vormt, moet natuurlijk in alle landen, zoo ook vooral bij ons (in Polen) de levendigste en zorgvuldigste oplettendheid verwekken. Met regt vraagt ieder onzer, wat er van de Poolsche natie, wat van ons (Poolsch?) Christendom worden moet, indien dit volk in zijne afzondering, in zijnen haat en grove vooroordeelen volhardt, en in het vervolg, bij voortgang, zoo zal vermenigvuldigen, als het thans doet?’

Om het dreigend gevaar af te keeren, zoekt de Schrijver de zeden te verlichten en te hervormen, en leidt hen tot eene natuurlijk-wijsgeerige Godsdienst. Waarom geen stap verder gewaagd? Verdient dan het Christendom geene aanprijzing boven Joodsche overleveringen? Wie den Jood zoo wil hervormen, als niemczewicz hier voorheeft, brengt hem in gevaar, om ten laatste ook het gezag van mozes en de Profeten stellig te verwerpen. Dit zal voorwaar den toestand van Polen althans niet verbeteren.

Misschien zag de Schrijver in, dat zijn Christendom op zijne Joodsche landgenooten geene grootere uitwerking zou hebben, en gaf hij dus deze proeve in het licht, om zonder Christendom de Joden te hervormen. Men moet toestaan, dat de Jood voor het Christendom wel het minst kan gewonnen worden door die Kerk, welke het ongelukkig geslacht van abraham steeds met woede heeft vervolgd. Sedert de Jood nog eene andere keus heeft, dan tusschen dood en doop, is hij in alles op zijne hoede. Zelfs de schoolverbetering,

[p. 655]

afkomstig uit die Kerk, moet hij wantrouwen, zoo lang hij zich herinnert het geweld, met hetwelk men hem de kinderen heeft uit de armen gescheurd, om dezelve in het Christendom op te voeden. Ook de overleveringen in de Roomsche Kerk zijn hindernissen voor den Jood, om uit handen van Roomschen met een opregt hart het Christendom te ontvangen. Wie zich omtrent de feilbaarheid zijner, Joodsche, overleveringen in gemoede laat overtuigen, is niet aanstonds blind genoeg, om de onfeilbaarheid der Latijnsche te erkennen. De ondervinding heeft dit misschien aan den Schrijver geleerd, en hij slaat daarom een' anderen weg ter verlichting der Joden in, dien wij, als Christenen, niet mogen goedkeuren.

Indien wij over het hoofdoogmerk dezer verdichte geschiedenis ons oordeel mogen zeggen, dan verklaren wij, uit vole overtuiging van ons hart, dat hetzelve noch zal noch kan bereikt worden. Ook twijfelen wij niet, of onze Lezers, die slechts eenigzins op bovenstaande aanmerkingen nadenken, zullen met ons van hetzelfde gevoelen zijn. - Doch wij zijn ook thans slechts geregtigd tot het beoordeelen van de Nederduitsche uitgave, als vertaling. Hiertoe gaan wij dan ook nu over.

De toestand der Joden in ons Vaderland verschilt merkelijk van die in Polen en elders. Door hun getal boezemen zij geenszins onzen landaard vrees in. Ook hebben de Joden in Nederland zulke pijnlijke en sinartelijke herinneringen niet aan menschen, die den Christelijken naam, door onchristelijke onverzoenlijkheid en door gelddorst, in oneere hebben gebragt, bij slagtoffers meestal van geestelijke boosheid. Strijdende voor de vrijheid van Godsdienst en geweten, ruimde ons Vaderland het eerst eene rustige en veilige verblijfplaats in aan het bijna overal verstooten Israël. Zelfs de afzonderlijke wijk, den Joden in Amsterdam aangewezen, doch aan welke zij geenszins meer uitsluitend bepaald zijn, wel verre van dit volk te vernederen, verstrekte aan hetzelve tot weldaad; zoo toch had het op zijnen Sabbat rust, en kon op den rustdag der Christenen zijn werk en bedrijf uitoesenen, zonder gestoord te worden. Doch wij schrijven hier geene lofspraak op de godsdienstige verdraagzaamheid onzer voorouderen. Maar wij schamen ons ook over dezelve niet; osschoon men veelal aan mercantiele baatzucht en koopmansgeest het goede in Nederland toeschrijft, dat men toch in grootere Rijken min-

[p. 656]

der aantreft. Zoo veel is zeker, dat de toesland der Joden in Nederland, vooral onder ons grondwettig bestuur, te veel verschilt met dien van de Poolsche Joden, dan dat wij van dit vertaalde werk iets goeds mogen verwachten voor de meerdere verlichting en beschaving der Joden in ons Vaderland.

Ofschoon wij dus gelooven, dat de hoofdbedoeling, bij de uitgave dezer geschiedenis, noch hier noch in Polen zal worden bereikt, zoo houden wij de vertaling van dit werkje daarom geenszins voor overbodig. Door den gewonen Romanlezer zal wel, hetgeen hier hoofdzaak is, het minste geschat worden; doch zulke stoomlezers hebben ook naauwelijks den tijd, om op iets te denken. Uitgevers, die zich naar deze alles verslindende en niets herkaauwende tweevoeters niet in alles schikken, verdienen lof en aanmoediging, welke zij niet altijd vinden. Uit dit oogpunt beschouwt Recensent deze vertaling van Levi en Sara. Hij aarzelt zelss niet, aan dit boek wezenlijken lof te geven. Het blijft een nuttig geschenk voor hen, die op Joden willen werken. Het leert de dwaze en kinderachtige vooroordeelen kennen van dit, in het godsdienstige, slavenvolk. Het wijst duidelijk de kwaal aan, welke anderen, maar niet de Joden zelve, genezen kunnen. Ja zelfs als bijdrage tot de kerkelijke geschiedenis van onzen tijd is dit werkje niet onbelangrijk; in zoo verre, namelijk, de schilderij, door den oorspronkelijken Schrijver opgehangen, ons den burgerlijken en godsdienstigen toestand afmaalt van het, helaas! blind gehouden volk in Polen. De Geleerde zelfs vindt hier onderrigt en gemakkelijke aanwijzing van vooroordeelen, die hij anders met moeite, en na eene meestal onvruchtbare lezing der grootendeels raaskallende geleerdheid van den Talmud, zelf dient op te zamelen. Als bij uitspanning vindt hij hier alles met behoorlijke juistheid aangehaald en in het helderst licht voorgesteld. Men zou ons dus verkeerd verstaan, wanneer men, op onze Recensie afgaande, dit werkje ongelezen liet. Onpartijdig hebben wij onze aanmerkingen medegedeeld, over het voorgestelde doel van dit boek; maar ook even onpartijdig oordeelen en verklaren wij, dat deze verdichte geschiedenis even goed, als helon's Bedevaart naar Jeruzalem, geschikt is, om den godsdienstigen toestand en de godsdienstige gebruiken der Joden te leeren kennen. Het sombere der schilderij wijte men niet aan den vervaardiger, die de natuur getrouw is gevolgd, maar aan het onderwerp, hetwelk voor geene vrolijke en heldere uitvoering vatbaar is. Theologanten kunnen, bij

[p. 657]

deze lektuur, zich overtuigen, hoe laag vooral de godsdienstige kennis ook van den beschaafden Jood staat. Dit werk geeft ons stof om te gissen, waarom Joden, die Christenen zijn geworden, nog gaarne loopen aan den leiband van menschelijke formulieren en overleveringen, en hoe moeijelijk het den Jood valt, aanstonds, van slaaf, een vrij, mondig en regtgeaard kind van God te worden. Allen, eindelijk, kunnen zien, hoezeer de Joden door hunne overleveringen de wet van God hebben krachteloos gemaakt. Och, waren de Joden alleen maar zulke ijveraars voor het menschelijke geweest! Men ziet alles in den Jood, maar geenszins dezelfde fout in zichzelven. Zoo ging het niemczewicz, en zoo gaat het nog meer anderen.