Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

De Leer der Koortsen, door Ziektegeschiedenissen opgehelderd, door Dr. J.R. Bischoff, gewoon Hoogleeraar in de praktische Geneeskunde, eersten Geneesheer bij het algemeen Ziekenhuis, enz. te Praag. Uit het Hoogduitsch vertaald door Dr. C. van Eldik. Te Nijmegen, bij de Wed. J.C. Vieweg en Zoon. 1826. In gr. 8vo. VIII en 400 bl. f 3-60.

In een Voorberigt meldt ons de Vertaler, de arbeidzame Geneesheer van eldik, dat het voor ons liggend werk, door hem ten dienste van eerstbeginnende kunstgenooten en van Heelmeesters ten platten lande uitgegeven, zich, in meer dan één opzigt, van de tot heden bij ons voorhanden zijnde onderscheidt, door eene korte, ligt verstaanbare voordragt, door eene duidelijke aanleiding tot het onderzoek der ziekten, door eene eenvoudige, echt praktische schildering en beproefde behandeling derzelven, en door bijgevoegde ziektegeschiedenissen. Gaarne vereenigt zich Recensent met deze zijne uitspraak, en voegt er bij, dat hem onder latere praktische geschriften geen bekend is, hetwelk meer geschikt is voor dit oogmerk, en, als handleiding voor ongeoefenden en eerstbeginnenden, eene zoo onbepaalde aanprijzing verdient.

In eene korte Inleiding wordt het begrip van Geneeskunde, derzelver verdeeling en voorwerp duidelijk verklaard en uiteengezet. De eerste Afdeeling behelst eene algemeene aanleiding tot het zieken-examen, met die uitvoerigheid, klaarheid en naauwkeurigheid voorgedragen, als wij maar zeer zeldzaam elders aantroffen. Eene tweede betreft de bepaling en voorspelling der ziekte; eene derde, de behandeling en het bewerken der ziektegeschiedenissen, met een uitmuntend voorbeeld opgehelderd,

[p. 487]

waarbij echter de naam der ziekte niet aan het hoofd derzelve, maar aan het slot had behooren vermeld te zijn. Vervolgens gaat de Schrijver tot zijn onderwerp zelf over, en laat op de verdeeling der ziekten eerst de algemeene, daarna de bijzondere leer der Koortsen (pyritologia) volgen. In de eerste zijn het beloop, de oorzaken, uitgangen, voorspelling en behandeling der Koortsen, alsmede de leer der indicatiën of aanwijzingen, zeer goed en geleidelijk ontwikkeld, en is in 't bijzonder de levensaanwijzing (indicatio vitalis) en de verschillende staat der krachten, met de bij dit belangrijk en gewigtig leerstuk der praktijk zoo hoognoodige bepalingen en verklaringen, omschreven; terwijl de Schrijver te regt begrepen heeft, bij dit punt langer te moeten stilstaan. Minder juist komt ons de uitdrukking voor, dat bij uitgeputte krachten (vires exhaustae) deze geheel zouden ontbreken. Ook twijfelen wij, of men den Lichen Islandicus wel met regt onder de eigenlijk zamentrekkende middelen (adstringentia) zou kunnen rangschikken (bl. 121). Onzes erachtens behoort dezelve eerder onder de amara tonica geplaatst te worden.

Bij de bijzondere leer der Koortsen worden de vier hoofdsoorten - die met het ontstekingachtig, gastrisch, zenuwachtig, en rotachtig karakter - achtereenvolgens afgehandeld. Tot de eersten worden ook de Zinking- en rheumatische koortsen gerekend; tot de tweede, de Saburraalkoorts, Galkoorts, Slijmkoorts en Wormkoorts; tot de derde, de heete, slepende, en kwaadaardige Zenuwkoorts (waarbij, namelijk, reeds in den aanvang, uitputting van levenskracht, zonder bekende aanleidende oorzaak, bespeurd wordt.) Eindelijk worden, onder eene afzonderlijke rubriek, de tusschenpoozende Koortsen (febres intermittentes) behandeld, en bij dezelve tevens van de larvatae melding gemaakt.

Eene bijgevoegde tafel geeft een gemakkelijk overzigt van de verschillende soorten, wijzigingen en complicatiën der hier behandelde ziekten, en door welgestelde ziektegeschiedenissen wordt iedere soort en iedere wijziging in

[p. 488]

het duidelijkst licht gesteld; terwijl de behandelingen en voorschriften, over het algemeen, even eenvoudig als doeltreffend zijn. Met betrekking tot deze laatste punten acht Recensent bovenal deze praktische handleiding alle aanbeveling waardig te zijn, en zich van de hedendaagsche leerboeken der praktijk voordeelig te onderscheiden. Zelden toch worden in dezelve ziektegeschiedenissen voorgedragen, en die, welke men er in aantreft, zijn gewoonlijk ten hoogste onvolkomen, en geheel ongeschikt om een getrouw beeld van de ziekten te geven. Intusschen zijn zij in goede handboeken voor de praktijk daarom onontbeerlijk, omdat zij oneindig beter eene juiste voorstelling van de ziekten geven kunnen, dan een droog en vervelend opsommen van verschijnselen. Zoo ergens, hier vooral is de les van horatius toepasselijk:

Segnius irritant animos demissa per aurem,
Quam quae sunt oculis subjecta fidelibus.

En wat de voorschriften aanbelangt, ook deze overtrefsen, in meer dan één opzigt, die farragines medicamentorum, welke niet zelden in hooggeroemde compendia gevonden worden, en welke even min in staat zijn, eenig juist denkbeeld van het oogmerk, waarmede ze werden opgesteld, te geven, als zij tot modellen strekken kunnen voor jeugdige kunstoefenaars.

Vóór wij van dit werk afstappen, zij het ons vergund, nog een paar aanmerkingen te maken, niet zoo zeer uit vitlust, (want wij kunnen er geen behagen in vinden, een goed werk te gispen) als wel omdat wij ook van geringe vlekken dit geschrift zoo gaarne gezuiverd zagen.

Vooreerst dan is de leer der kritische dagen onnaauwkeurig voorgesteld. Niet alle de vijf eerste dagen kunnen, gelijk hier geschiedt, onder de belangrijkste kritische dagen geteld worden, maar alleen de derde, vierde en vijfde. Daarenboven is het belangrijk verschil van de febres continuae continentes en continuae remittentes te dezen opzigte geheel en al over 't hoofd gezien; terwijl onder de remittentes ook wel onderscheiden hadden

[p. 489]

moeten worden die, welke op gelijke dagen, van die, welke op ongelijke dagen hare crises hebben, en eindelijk de 25ste en 35ste dag ten onregte onder de kritische dagen bij uitnemendheid zijn opgenomen.

Voorts, dunkt ons, zoude dit handboek er veel bij gewonnen hebben, wanneer de geleerde Opsteller bij elke ziekte een of twee Auteurs had opgegeven, die de leerlingen konden raadplegen. Eene volledige litteratuur en veelvuldige aanhalingen zijn wel geheel overtollig in eene handleiding voor eerstbeginnenden; maar de vermelding van weinige verdienstelijke Schrijvers over het onderwerp, dat behandeld wordt, is nuttig en noodzakelijk, om den leerling met de beste bronnen der praktische studie eenigermate en als ongevoelig bekend te maken.

Eindelijk kan Recensent zijnen wensch niet verbergen, dat de geleerde Vertaler, bij de voortzetting van dit werk, 't welk hij, om het belang der zake, ernstig verlangt, zich meer moge toeleggen, om in zijne overzetting niet slechts Nederduitsche woorden, maar ook Nederduitsche spreekwijzen te bezigen, daar, door de veronachtzaming hiervan, meer dan ééne uitdrukking voor den Nederlandschen, met het Hoogduitsche taaleigen onbekenden, lezer duister zijn moet.

En hiermede leggen wij de pen neder, en hopen, dat dit werk al dat uitgebreide nut ook onder ons stichten moge, hetgeen men er met zoo veel grond van verwachten kan.