Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Jaarboekje over 1827, uitgegeven op last van Z.M. den Koning. In 's Gravenhage, ter algemeene Landsdrukkerij. 1827. 167 Bl. f :-80.

Het doel van dit Jaarboekje schijnt te wezen, deels eene ruimere uitbreiding van hetgeen gewoonlijk een welingerigte Almanak voor de kennis van den stand der maan en starren, van de watergetijden, van de eclipsen, voor het gemak des reizigers enz. enz. bevat, deels meer algemeene wetenschappelijke mededeelingen tot verspreiding van nutte kennis en aankweeking van zucht naar wetenschappelijke beschaving.

Het eerste gedeelte is tot veel meerdere onderwerpen uitgestrekt, en op eene meer wetenschappelijke wijze behandeld, dan zulks gewoonlijk plaats heeft. De naauwkeurige opgaaf van de helling der Ecliptica voor den 1sten Januarij van dit jaar; van den op- en ondergang, de declinatie en afstand van de lentesnede der zon, voor elken dag opgegeven; van de bepaling van den middelbaren tijd op den waren middag; de tafels van de opkomst en ondergang der voornaamste planeten; de tafels van het verschil, hierin door de verschillende ligging der onderscheidene plaatsen te weeg gebragt, en de daarnevens geplaatste aanwijzer van derzelver gebruik; de opgave van de regte opklimming en declinatie van een aan-

[p. 427]

tal der voornaamste vaste starren voor den 1sten Januarij 1827, en de daarnevens geplaatste onderrigting van het gebruik, dat men van deze opgaven maken kan, om die sterren te leeren kennen; de verklaring van het denkbeeld van middelbaren en waren tijd, en het gebruik, dat van beiden gemaakt wordt, enz. enz. maken dit werkje van hooger waardij en algemeener nut. De opgave van een groot aantal plaatsen uit ons vaderland, ten aanzien van derzelver breedte en lengte, en afstanden, in uren gaans, van de drie hoofdplaatsen des rijks, (Amsterdam, 's Gravenhage en Brussel) zijn tot gemak des reizigers dienstig; de bepaling van het haventij, of den tijd van hoog water op de dagen van nieuwe of volle maan, met de bijgevoegde onderrigting over de berekening van den tijd van hoog en laag water, en de tafel van de betrekkelijke hoogten der springtijen aan de Nederlandsche kusten, brengen aanmerkelijk toe, om het nut van dit boekje meer algemeen te maken.

Het tweede gedeelte, of meer algemeene wetenschappelijke mededeelingen, tot verspreiding van nuttige kennis en aankweeking van de zucht tot wetenschappelijke beschaving, kan men eenigermate rekenen een' aanvang te nemen met de tafel, welke eenige opgaven betrekkelijk het zonnestelsel bevat, en die door eenige berigten aangaande de Satellieten van Jupiter, Saturnus en Uranus, en andere algemeene Geographische en Astronomische opgaven (als b.v. van de lengte van den radius der pool en van den aequator, van de suelheid van een vrijvallend ligchaam op verschillende plaatsen en het uitwerksel der middelpuntschuwende kracht, enz.) wordt gevolgd. Hierop vindt men eene ontwikkeling van het tiendeelige stelsel voor maten en gewigten, waarbij hetzelve zoo voor lengte als inhoudsmaat, voor drooge en natte waren wordt uitgelegd en van de noodige tabellen en herleidingstafelen is voorzien, en de overeenkomst van hetzelve met de decimale rekening en beider gemakkelijkheid duidelijk en onderrigtend wordt aangetoond. Uit het daar achter geplaatste berigt over het muntwezen in het algemeen, en het nieuwe Nederlandsche muntstelsel in het bijzonder, kan men zich een duidelijk denkbeeld vormen, zoo wel van de oudere manier, om het gehalte der munten uit te drukken, als van de verbetering, hierin door de nieuwere verdeeling aangebragt, van de wijze van munten, en van de intrinsique en nominale waarden der geldstukken. Het volgende hoofdstuk bevat de Statistiek; het geeft de bevolking van elke provincie op, het getal van stedelingen en landbewoners in elke provincie afzonderlijk, benevens de verhouding van het aantal inwoners van het vrouwelijk geslacht met die van het mannelijk, het aantal sterfgevallen, huwelijken en geboorten, enz. enz. Ook vindt men hier eene tabellarische opgave van de sterfte op onderscheiden ouderdom binnen Amsterdam voor verscheidene jaren, welke voor hen, die in deze onderwerpen belang stellen, bijzonder belangrijk moet zijn; het groote

[p. 428]

verschil althans in de sterfte op verschillenden ouderdom verraste ons niet weinig; b.v. van het 7de tot het 8ste jaar hadden er in 1821 slechts 30, van het 1ste tot het 2de jaar 596 sterfgevallen plaats; eene verhouding bijna als 1 tot 20. Hierop volgt eene verklaring ten aanzien van den aard en de zamenstelling des thermometers, en eene vergelijking van de verschillende verdeelingen van de schaal der graden, eenige tafelen van de soortelijke zwaarte van een aantal vloeistoffen, metalen, glas-, steen-, hout- en aardsoorten, en ten laatste wordt dit boekje gesloten met een aantal tabellen der watershoogten aan eenige peilschalen langs de hoofdrivieren van ons land, gedurende de maand Januarij 1826.

Men zal, hopen wij, uit dit verslagje der behandelde onderwerpen kunnen zien, dat dit boekje een groot aantal zeer wetenswaardige zaken bevat, en, door den onderscheiden' aard der opgaven, voor ieder ten minste iets nuttigs en belangrijks bezit. Van naauwkeurigheid, eene zoo groote verdienste in deze soort van werkjes, draagt het alle blijken, en de zeer nette uitvoering laat te dien aanzien niets te wenschen overig. De Schrijver, de Heer lobatto, te Delft, betuigt in de voorrede, dankbaar gebruik te hebben gemaakt van gevallene aanmerkingen op het eerste Jaarboekje.