Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

Een woord aan de jongere Vriesche Geneeskundigen, over de behandeling der thans in deze Provincie heerschende Ziekte, van J. Vitringa Coulon, President der provinciale Geneeskundige Commissie in Vriesland. Te Leeuwarden, bij M. van den Bosch. 1826. In gr. 8vo. 13 Bl. f :-20.
Het woord aan de jongere Vriesche Geneeskundigen, enz. onderzocht en als bijdrage tot de Geschiedenis dezer Ziekte aangeboden, door G.L. Ridder, Med. Dr., Officier van Gezondheid der tweede, met den graad van eerste klasse, bij het korps rijdende Artillerie. Te Breda, bij F.B. Hollingerus Pijpers. 1827. In gr. 8vo. 50 Bl. f :-60.

Daar beide stukken bij elkander behooren, hebben wij ze ook bij elkander gevoegd. No. 2 is eene soort van Recensie op No. 1, door een ijverig voorstander der nieuwe leer van broussais gesteld. Dat aan zulk eenen de meer ouderwetsche wijze van genezen van Doctor vitringa coulon niet behaagt, kan niemand bevreemden. Wij willen dezen, en zijnen beoordeelaar, die hem van woord tot woord nagaat en gedurig op de vingers tikt, volgen. Hoewel de Heer ridder schijnt te verwachten, dat aan hem geen meestertoon zal worden toegeschreven, zoo heeft zijn geschrijf, en de gansche manier, waarop hij met den Heer coulon omspringt, toch meer van den toon eens schoolmeesters, dan van dien eens leerlings; althans zeer bescheiden is die toon niet, waarop toch wel de erkende verdiensten van den Heer

[p. 400]

coulon en zijne meerdere jaren aanspraak schenen te mogen hebben. Het is die zelfde toon, welken vóór weinige jaren de aanklevers der leere van brown voerden, en waaraan men steeds alle Systematici gemakkelijk herkende. Reeds de gezwollen stijl bij den aanhef deed ons bij onszelven denken:

Quid dignum tanto feret hic promissor hiatu.

Laat ons zien, of het fumus of fulgur zijn zal.

De Heer coulon had gezegd, in zijne zevenendertigjarige praktijk geene Epidemie te hebben zien heerschen, welke grootere omzigtigheid, meer praktisch oordeel en ondervinding bij het ziekbed vereischte, dan de tegenwoordige. Hierop antwoordt de Heer ridder: ‘Wij echter moeten rondborstig erkennen, nooit eene ziekte bijgewoond te hebben, waarbij het ontstekingskarakter zich meer helder vertoonde;’ en voegt er bij: ‘Bij niet erkenning hiervan gelooven wij gaarne aan het gewigtige van groote omzigtigheid, praktisch oordeel en ondervinding bij het ziekbed.’ - Als dit geen meestertoon is, wat zal het dan zijn?

De Heer coulon had gesproken van eene soort van ontsteking. Hierop hervat zijn Recensent: ‘Er moet ontsteking, of geen ontsteking aanwezig zijn; en waarom dan niet, indien het eerste plaats vindt, zonder schroomvallig te zijn, voor de zaak uitgekomen?’ Met uw verlof, Mijnheer ridder! die schroomvalligheid verdiende uwe berisping niet. Het is voor een' Practicus niet altijd zoo gemakkelijk, den aard der ziekten stellig te bepalen, omdat meermalen de ziekten zich niet zuiver vertoonen. Of hebt gij nimmer van eene inflammatio impura, erisypelatosa hooren spreken? Waarlijk, die soort is zoo ligt niet te herkennen voor hem, die de ziekten in haren onderscheiden aard tracht op te sporen, en niet reeds zijne diagnosis a priori bepaald heeft. In die soort van ontsteking zoude men met de enkele antiphlogistische geneeswijs dikwijls verkeerd uit

[p. 401]

komen, en daarom vordert zij zulke groote omzigtigheid en praktisch oordeel.

De Heer coulon had van Tamarinden gesproken; deze worden verworpen, en wijnsteenzuur aangeraden. Is dit laatste dan zoo veel zachter, en kan in eene ware gastritis wel iets, dat zuur is, verdragen worden; en hoe rijmt met het denkbeeld eener maagontsteking de Sulphas Chininae, welke door den Heer ridder wordt aangeprezen? En zoo gaat hij voort met zoo wel de geneeswijze, als de door zijnen leerling coulon voorgedragene geneesmiddelen te laken; niet altijd evenwel (de onpartijdigheid gebiedt ons billijk te zijn) geheel zonder grond; zoo als b.v. bladz. 24, waar een voorschrift, bestaande uit Tamarind., Rad. Arnicae, met Rheum en Sp. Minder., met regt gegispt wordt, hetgeen voorzeker eene vreemde en zonderlinge vereeniging van heterogene zaken is. Intusschen straalt toch overal de bevooroordeelde vooringenomenheid met het geliefkoosde systema door; maar nergens sterker, dan in de slotsommen, waarmede de Heer ridder zijn onderzoek eindigt, en waarin hij vaststelt: dat de ziekte begint met eene tusschenpoozende koorts, van eene neuralgia cerebro-spinalis afhangende; dat zij van 't begin af aan in den gastrischen toestand overgaat, den galachtigen vorm aanneemt, en, door verhessing en verdere uitbreiding der ontsteking, in febris adynamica, of wel nervosa, overgaat; dat zij ten laatste tot den oorspronkelijken ziektevorm (typus intermittens) terugkeert, maar alsdan met eene nog overgeblevene chronische ontsteking van de inwendige maagvlakte verbonden is; dat de oorzaak dezer ziekte moet worden toegeschreven aan den schadelijken invloed van miasmata op de hersenen en het ruggemerg; dat deze miasmata, naar alle waarschijnlijkheid, hunnen oorsprong ontleend hebben uit de gevolgen der bekende overstrooming, stilstaande bedorvene wateren, verrotting van dierlijke en plantaardige zelfstandigheden; dat de hooge warmtegraad van den verleden zomer daaraan een groot aandeel genomen heeft; en dat, eindelijk, de ziekte niet besmettelijk is.

[p. 402]

In den loop van dit geschrift beroept zich ridder meermalen op lijkopeningen, om zijne ontstekingsleer te bevestigen.

Geenszins ontkennen wij, dat niet zelden veranderingen gevonden worden, welke tot het denkbeeld eener voorafgegane inflammatie aanleiding zouden kunnen geven. Maar niet alles is inflammatie, wat zich als zoodanig voordoet. Gelijk er onder de huid, na den dood, infiltraties, ecchymoses gevonden worden, zoo vindt men dit ook onder de slijmvliezen; en men zou zeer verkeerd doen, daaruit tot een' vroegeren staat van ontsteking te besluiten. Zelfs in het laatste, doodelijk tijdperk eener ziekte, ja kort vóór den dood, kan er hier of daar congestie ontstaan; en bij werkelijke ontsteking zelve komt het er op aan, den tijd te bepalen, in welken dezelve zich vormde. Immers eene ziekte, die eerst van alle ontsteking vrij was, kan in haar laatste tijdperk, door eene roosachtige ontsteking der ingewanden, doodelijk worden. Welk onpartijdig beoordeelaar zal zulk eene ziekte inflammatoir heeten?

Dat men in het maken van gevolgtrekkingen uit lijkopeningen zeer omzigtig behoort te zijn, leeren ons, om van zoo vele andere voorbeelden te zwijgen, de polypi cordis, die zoo dikwijls sub agone gevormd worden, zonder dat van dezelve het minste teeken aanwezig was. Het is waarlijk niet genoeg, lijken te openen, om daaruit tot de natuur eener ziekte te besluiten; er worden hiertoe meer dan gewone kundigheden, scherpzinnigheid en oordeel gevorderd, en het is op verre na niet voldoende, zich bij het laatste materieel produkt der ziekte te bepalen, om over derzelver oorzaken en geheel beloop uitspraak te doen. Die grove wijze van beschouwen is reeds dikwerf de oorsprong geweest van velerlei dwaling.

Om den phlogistischen aard der diarrhoea te bewijzen, haalt de Schrijver de physiologische wet aan: ubi stimulus, ibi fluxus; maar gaat het dan ook door: ubi fluxus, ibi inflammatio? Is elke vermeerderde afscheiding van zweet, elke tranenvloed een bewijs van oog- of huidontsteking?

[p. 403]

Daar de Heer coulon tegen de leer van broussais had gewaarschuwd, merkt zijn Recensent hierop aan: ‘dat niet door eene enkele pennestreek jonge Geneeskundigen van de leer dezer altoos verdienstelijken en kundigen Hoogleeraar behooren afgeschrikt te worden; en,’ voegt hij er bij, ‘dit ten minste is zeker, dat zijne Geneeskunde meer dan Empirie, meer dan eene medicina symptomatologica is.’ Gereedelijk stemmen wij toe, dat de Geneeskunde van den Hoogleeraar broussais geene Empirie, noch ook eene medicina symptomatologica is, en gelooven ook niet, dat zij daarvoor gehouden wordt, ja wij achten haar verre van alle Empirie verwijderd; en zoo wij haar eenen naam geven moesten, dan zouden wij haar eene medicina systematica noemen. Anderen mogen beslissen, welke soort van Geneeskunde beter zij.

Elders hooren wij den Heer ridder van het hedendaagsche standpunt der wetenschap spreken, waardoor waarschijnlijk de ontdekkingen der nieuwere School bedoeld worden. Maar, is dan het standpunt onzer wetenschap wezenlijk zoo veel veranderd? Wij kunnen het niet gelooven, en herinneren hem alleenlijk, ten slotte, aan zijne eigene woorden: ‘Jammerlijk lijdt hij schipbreuk, die bij uitsluiting ééne theorie omhelst, door den bril alléén van deze ziet, naar deze alléén zijne ontdekkingen doet, en op deze alléén het waargenomene bij het ziekbed terugbrengt.’ - Een iegelijk denke aan de brillen, en wachte zich voor schade!