Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1827

[p. 386]

Nagelaten Gedichten en Verhandelingen van Mr. J.C.C. den Beer Poortugael. 's Gravenhage, bij J. Immerzeel, Jun. 1826. In gr. 8vo. 200 Bl. f 3-60.

Onder de Dichters, te vroeg voor het Vaderland en de Kunst gestorven, behoort ontegensprekelijk ook hij, wiens nagelatene lettervruchten ons hier door den Heer immerzeel worden aangeboden. Een echt dichterlijke aanleg, misschien al te spoedig ontloken (op zijn zeventiende jaar vervaardigde hij reeds een Leerdicht in drie zangen, de Deugd getiteld, dat ook in druk is uitgegaan) om zich naderhand tot volle kracht te ontwikkelen, gelijk de vroegste bloesems zelden tot de saprijkste vruchten rijpen, paarde zich bij hem aan de gloeijendste geestdrift voor Vaderland, Vrijheid en Verlichting, welke hem zeker in de dagen onzer verdeeldheden wel eens tot uitersten deed overslaan, maar toch in haren aard en oorsprong eere en lof waardig was. Hoe vurig, hoe krachtig zouden dan niet zijne zangen de wedergeboorte onzer onafhankelijkheid begroet hebben, indien het hem had mogen gebeuren, dezelve te aanschouwen! - hem, die in 1810, aan zijne vroegere beginselen getrouw, onzen toenmaligen Koning dus in een gedrukt dichtstuk, bij gelegenheid van de landing der Engelschen, durfde aanspreken:

't Is waar - waarom 't, o Vorst! niet ongeveinsd beleden?
Met weêrzin zag ik U ten hoogen zetel treden.
De hoed op de esschenspeer was in mijn oog meer schoon,
Dan 't glinstrende esmarout der koninklijke kroon.
Ik zag, met diep gevoel van ons gedaald vermogen,
Een' Vreemdling tot den rang van Opperheer verhoogen;
Een' erfelijken troon, op Hollands weeken grond,
De plaats vervangen, waar 't altaar der Vrijheid stond.
Ik voelde mij het bloed van schaamte in de oogen spatten,
Toen 'k van de staatshulk 't roer U zag in handen vatten;
Mij smartte 't, dat mijn wieg stond onder Neêrlands vlag,
Toen 'k Neêrland aan den voet eens Vreemdlings knielen zag.

Strekten deze vrije en hooghartige dichtregels den Zanger tot eer, die ze den Koning durfde aanbieden, niet minder getuigt het voor onzen toenmaligen goeden, doch zwakken en opgedrongen Beheerscher, dat hij ze niet alleen gunstig opnam, maar zelfs door eenen brief van zijnen Grootkamerheer den Dichter deed betuigen, dat hij regt liet wederva-

[p. 387]

ren, niet slechts aan zijne talenten, maar ook aan zijne gevoelens.

Maar het mogt den beer evenmin als onzen helmers te beurt vallen, om de altijd gedenkwaardige Slagtmaand van 1813 te beleven, en het Vaderland en de Kunst missen door dit ontijdig afsterven zeker de heerlijkste zangen, welke de geestdrift aan deze beide ware Patriotten zoude hebben ingeboezemd.

Van deze kleine uitweiding, welke echter niet ongepast zal geoordeeld worden, daar zij ons den beer van zulk eene edele zijde doet kennen, tot den voor ons liggenden bundel terugkeerende, geven wij aan denzelven, schoon bijna geheel uit Gelegenhelds- en Familiegedichten bestaande, gaarne den verdienden lof, dat men overal spranken van echt dichtvuur ziet fonkelen, en dat, zoo al nergens de hooge vlugt des Lierzangs te vinden zij, de dichterlijke uitdrukking steeds gekuischt en tevens krachtig is, terwijl de beschrijvende (déscriptlve) partijen dikwijls treffend, ja schilderachtig zijn. Vooral mogen wij eene bijzonderheid, welke wij tot nog toe bijna bij geenen onzer Dichters opmerkten, niet ver zwijgen; de gelegenheidsverzen van den beer bevallen ons beter, dan de andere hier voorkomende dichtstukken; in de laatste, b.v. in het uitgebreider stuk, de Verlichting, bemerkt men dikwijls de moeite, die de zamenstelling gekost heeft, mist men geleidelijke overgangen, en stoot men op eenzelvige herhalingen; terwijl de eersten als van zelve schijnen voortgevloeid uit een hart, dat zijne natuurlijke warmte in betrekkingen van bloedverwantschap en vriendschap verhoogd heeft door den gloed der alles bezielende poëzij. Hoe heerlijk, als dichtstuk, is b.v. de Verjaargroet aan mijne Zuster schuring geb. wassenbergh! Hoort slechts den aanhef:

De Wijnmaand schudt de laatste blaadren

Uit haar' verwelkten wijngaardkrans;

De nachtdauw stolt tot ijs; de storm ruischt om de raadren
Der kar, waarop we, in 't graauw, den Winter ons zien naadren;

De Schutter spant alreeds zijn' boog aan 's Hemeis trans;

De zon verguldt de bruine blaadren,

En spreidt op 't neevlig kleed der schepping flaauwen glans.

Of deze treffende bespiegeling:

‘Wat ademt, moet vergaan!’ De tijd wordt voortgedreven

Gelijk een snelle stroom, die van de rotsen stort.

De nacht vervangt den dag; de dood omhelst het leven;

De roos ontluikt, verwelkt en dort.

Het wieg- en lijkkleed wordt op de eigen spoel geweven;

Het kind, zoodra 't geboren wordt,

Staat op de monsterrol des doods reeds ingeschreven;

De ruimte tusschen wieg en graf is kort.

Zoo beviel ons ook bij uitstek het stukje: Aan mijnen jongsten Zoon, op zijnen elfden Verjaardag.

[p. 388]

Wij oordeelen genoeg gezegd te hebben tot aanprijzing der Gedichten; thans nog een enkel woord over de drie hier voorkomende Verhandelingen, welke wij liever met den naam van Redevoeringen zouden bestempelen, daar zij door stijl en plan meer op eene oratorische uitwerking berekend schijnen, en zelfs dikwerf met geheele brokstukken van gedichten doorweven zijn. Zij hebben tot onderwerpen: de ware Grootheid; het nuttige en genoegelijke van de beoefening der Wetenschappen, en het Geluk. Men vindt hier overal gezonde denkbeelden en edele beginselen, welke zoo wel des Dichters verstand als zijn hart eere aandoen, maar moet echter in dezelve geene diep wijsgeerige inzigten, geene door nieuwheid verrassende opmerkingen of gedachten zoeken. De stijl, voor het gewone proza des Redenaars misschien wat al te dichterlijk in uitdrukkingen en wendingen, is vloeijend en gekuischt, en houdt de belangstelling gaande. Dus twijfelen wij geenszins, of deze Verhandelingen zullen, zoo wel als de Gedichten, algemeen bevallen, en het publiek zal den Heere immerzeel dankweten voor de nette, doch niet zeer correcte, uitgave van deze nagelatene geschriften eens verdienstelijken mans, wiens naam met eere in onze Letterkundige Geschiedenis behoort vermeld te blijven.