De Noord- en Zuidlander, of de Mensch, in zijne ligchamelijke, verstandelijke en zedelijke betrekkingen, gewijzigd door het Klimaat, door Victor de Bonstetten. Uit het Fransch. Met Aanteekeningen. Te Leyden, bij C.C. van der Hoek. 1826. In gr. 8vo. 208 Bl. f 1-80.
Het klimaat heeft voorzeker, in ieder der gemelde opzigten, eenen aanmerkelijken invloed op den mensch; dat het alles zou doen, wil de schrijver geenszins beweren; het moet, zegt hij, voor alle goede staatsinrigtingen onderdoen, en zwicht voor godsdienstige geestdrift, zelfs voor wijsgeerige gevoelens. Zoo kon de hervorming in Piemont en het despotismus in het Noorden doordringen. Het klimaat heeft intusschen doorgaanden invloed, en in het eene land is de mensch meestal een ander mensch dan in het ander. De schrijver, geen naprater van anderen, maar zelfdenker en waarnemer, was door zijn zeer afwisselend leven, nu hier, dan daar, tot waarnemingen te dezen aanzien in menigvuldige gelegenheden, en geeft ons van deze zijne waarnemingen en zijn nadenken de resultaten, in dit zijn leerzaam en onderhoudend, alhoewel hier en daar wat oppervlakkig boek. Wij durven wel verzekeren, dat men het met genoegen lezen zal, en willen het gaarne aanprijzen.
Het laatste hoofdstuk: Wat waren wij in 1789? wat zijn wij in 1821? geeft, als 't ware, een algemeen overzigt van het vroeger beredeneerde en opgezamelde. Het zijn, zegt de schrijver, verspreide bloemen, op een groot gedeelte van den levensweg geplukt, en misschien wel ten deele verwelkt; in zoo ver, namelijk, de gedachten in zeer uiteenloopende tijdvakken verzameld zijn. Dat laatste hoofdstuk is voor meerdere uitbreiding vatbaar, maar verdient nadenken, en geeft, ook in de aanteekeningen, nuttige wenken.
In de overgenomene woorden van montesquieu, bl. 163, vonden wij, in den laatsten regel, eene zinstorende drukfout; anders immers bevatten zij onzin: ‘Wij ontvangen drie verschillende opvoedingen; die van onze ouders, die van onze meesters, en die van de wereld. De laatste werpt alle denkbeelden der beide laatsten omverre.’ Zoodanige misslagen zijn echter maar zeldzaam.
Auteursrechtvrij