Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

[p. 669]

Boekbeschouwing.

Drie op-een-volgende Gelegenheids-leerredenen, waarachter een bijzonder Aanhangsel; door Jan van Geuns, A.L.M. Phil. Doct., Lid van de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem, en Predikant bij de vereenigde Doopsgezinde Gemeente, te Amsterdam. Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. 1826. In gr. 8vo. XIII en 142 bl. f 1-50.

Deze drie leerredenen zijn meer dan tien jaren oud. De eene, over 2 Cor. V:17^b, werd uitgesproken op den laatsten avond van 1815; de andere, over 2 Cor. V:17^c, op Nieuwjaarsdag 1816, en de derde, over Hebr. VI:19, 4 Febr. 1816, toen de Eerw. van geuns voor het eerst na den dood zijner vrouwe predikte. - Hoe komen deze preken eerst nu in de wereld? Wijlen Prof. tydeman had ze met veel genoegen en stichting gelezen, en ried Do. van geuns aan, dat hij ze zoude laten drukken. De brief, waarin dit geschiedt, komt zijn Eerw., na tien jaren, weder in handen; en het gevolg is, dat hij nu tot de uitgave komt, ons daarover billijk verwonderd latende, dat hij dit te voren niet deed, en dat de bedenking, of Prof. tydeman, indien hij nog leefde, die uitgave nu ook te laat konde achten, hem niet wederhield.

Behoudens het genoegen en de stichting, die wij voor ons ook bij de lezing hadden, kunnen wij echter niet zeggen, dat zich deze preken van gewone goede leerredenen bij zulke gelegenheden onderscheiden; en het spijt ons zelfs, dat de waardige van geuns niet iets anders gaf aan zijne ambtgenooten en de huisgezinnen der Christenen.

Het is de taal van vromen vaderlijken ernst en vaderlijke liefde, die hier gevoerd wordt, en ons voor den prediker inneemt; want Recensent houdt veel van ware gemoedelijkheid in des leeraars voordragt, en prijst die,

[p. 670]

vooral thans, aan alle zulke predikers aan, die zich ergeren over den ingang, dien sommige geestelijke wawelaars, door den onzin der mystiekerij, in de harten der verbijsterden weten te verkrijgen.

Doch geene verstandsverlichting moet aan den gemoedelijken toon opgeofferd, noch hetgeen welluidt verwaarloosd, noch de goede smaak der godsdienstigen onverschillig buiten aanmerking gelaten worden, welken men tot genoegen en stichting preken te lezen geeft; veler stichting lijdt door gebrek aan genoegen; en, zoo afkeerig wij zijn van hetgeen velen, die uit vermaak ter kerke gaan, dikwijls ‘eene magtig mooije preek’ noemen, zoo overtuigd zijn wij ook, dat een leeraar zijne rede behagelijk en aangenaam moet maken, en dat de kansel het hoogste regt heeft op de ware - het spreekt van zelve op de aldaar passende - welsprekendheid. Of nu de Eerw. van geuns, die, blijkens de derde preek, daarvoor wel opgewassen is, dit, zijne hartetaal sprekende, in de twee eerste niet wel eens verzuimd hebbe, en tot eene niet na te volgene populariteit vervallen zij, laten wij gaarne deskundigen beoordeelen.

Schriftuuroefening vonden wij hier niet. De tekst is maar motto; doch dat hinderde ons niet zoo zeer, bij zulke gelegenheden; maar wij hadden gaarne meer onderwijzing tot levensbestuur, en deze op eenigzins anderen trant, in eenigzins anderen vorm medegedeeld gezien, dan nu gegeven wordt.

Recensent vit er juist niet op, dat ‘de laatste’ voor ‘het laatste’ gelezen wordt, en ‘den tafel’ ezv.; maar dat tweemalen ‘zoo maar,’ op bl. 8, 9, ‘zoo maar redelijk, zoo maar wegbeuzelen’; dat ‘zoo lang er leven is, is er hoop,’ aan ouden ter aanmoediging tot hunne verbetering zoo familiaar toegevoegd, bl. 17; dat ‘hompelen en strompelen,’ bl. 45, nog eens aangehaald bl. 77; dat, van de rampen, ‘wij kunnen er niet om heen; wij moeten, of wij willen of niet, wij moeten er door,’ bl. 65; de menigvuldig opgehoopte vragen, die hier voorkomen; dat abrupte in den stijl, als b.v. bl.

[p. 671]

12: ‘Hoe - veel verschil -? Kindschheid, seugd, middelbare leeftijd, ouderdom! Jongelingschap, verder, staat van jonge dochter, man, vrouw, gehuwd, ongehuwd, vader of moeder! Aanzienlijk voorts, uit den middelstand of gering; rijk, minder rijk, middelmatig gegoed, sober, arm; geplaatst eindelijk in een vak van geleerdheid, van handel, in eenig ander bedrijf, ambt, zeevaart, landbouw, fabriek, handwerk!’ ezv, dit alles noemen wij niet populariteit, die na te volgen is. Is ‘hier,’ bl. 56, geene drukfout voor niet? ‘Derf willig wat gij hier geniet.’

De eerste leerrede loopt dus af: I. Bij het terugdenken aan het afgeloopen jaar is het eerste, wat zich aan ons voordoet, de tijd, het besteden daarvan. Dit loopt in drie bladzijden af. II. Hoe hebben we aan alle onze verpligtingen in dit jaar beantwoord? Hier heeft men aanspraken aan 1. kinderen, 2. aankomelingen van beiderlei sekse, 3. mannen, vrouwen, echtgenooten, ouders, voogden, 4. ouden van dagen, 5. aanzienlijken, vermogenden, rijken, 6. gelukkigen uit den middelstand, 7. armen, 8. allen, van welk een rang, stand, beroep, sekse, ouderdom. Dit stuk is 13 bladzijden groot. In anderhalve bladzijde wordt het IIIde stuk, hoe we ons, bij vermeerderden voorspoed, hopen te gedragen, afgedaan; waarop het laatste, dat hetzelfde met betrekking tot den tegenspoed onderzoekt, volgt.

De tweede leerrede past de uitspraak, ‘alles is nieuw geworden,’ op den tijdkring, de verpligtingen, den voorspoed en de rampen toe, en bestaat dus ook uit vier stukken; en als wij nu zeggen, dat het tweede is afgedeeld in dezelfde aanspraken als in de eerste preek, behoeven wij geen gebrek aan afwisseling te bewijzen. Trouwens, niet slechts de beide preken loopen te zeer in elkander; ook in elke preek stuit men op redites.

Veel beter is ons de derde preek bevallen. De voorrede meldt ons, dat een door van geuns voor zichzelven opgesteld berigt van het ziek- en sterfbed zijner beminde echtgenoote, en eene preek van van lis,

[p. 672]

waarvan hij, in de zijne, dan ook gebruik gemaakt heeft, aanleiding tot deze leerrede gaven, in welke wij slechts wat meer naauwkeurigheids wenschten. Men vergelijke b.v. slechts, hoe, bl. 90, van voorspoed, met opzigt tot des Christens zedelijk leven, gesproken zijnde, de tegenspoed, daar tegenover, op het uiterlijk lot wordt toegepast. Gaarne deelden wij aan onze medebroeders het plan dezer schoone preek mede, die dit leven als eene zee, en de Evangelische belofte als een vast en onwrikbaar anker der hope beschouwt; doch zij mogen die zelve lezen, en elk bedrukte trooste en sterke er zich mede!

De voor- en nagebeden vindt men hier ook. De prediker noemt zich eenmaal in dezelven in den eersten persoon: ‘zoo ik naar den aard der liefde vertrouw;’ zeker keurt hij dit zelf af. Men had de gezongene verzen uit der Doopsgezinden liederen ook wel mogen geven. Deze preken komen toch in Christenhuisgezinnen, ook buiten dat kerkgenootschap, hopen wij, en daar zijn die liederen niet overal zoo bekend, als wenschelijk is.

Wij moeten nu nog gewagen van het bijzonder aanhangsel, dat gewis niemand hier zoude verwachten; het heeft dit opschrift: Aan****, bij zijn vertrek in Junij 1813 als Guarde d'honneur. Waarom leest men ook hier den naam des edelen en rampspoedigen jongelings niet, gelijk in het voorberigt? Dien jongeling, en evenzeer den schrijver, van wien hij een zijner geliefdste leer- en doopelingen was, strekt deze aanspraak tot eere. Zij is eene troost- en vermaanrede, die van de teederhartigheid en wijsheid, die haar ingaf, loffelijk getuigt; gelijk de overwijzing naar andere schrijvers, en het gebruik daarvan en van seneca's regt te pas aangevoerde en, in de achter deze stukken gevoegde aanteekeningen, vertaalde woorden, bewijst, dat dit geen vlugtig opstel van eene enkele luim is. Prof. tydeman ried de plaatsing dezer aanspraak bij de preken, en eene afzonderlijke uitgave, in klein formaat, aan. Wat het laatste betreft, wij zeggen met Do. van geuns, wien wij voor die aanspraak, en het berigt aangaande den jongeling, wien

[p. 673]

zij betrof, danken: ‘Vindt de uitgever dezer preken’ (of immers ook een ander?) ‘dit geraden, hij heeft van mijne zijde vrijheid.’ Doch, achter deze preken staat zij nu toch al eens raar. Had de Mnemosyne haar niet kunnen bergen?

In de aanteekeningen trof ons die op bl. 139 bijzonder. Ons Mengelwerk voldoe desaangaande den lezer!