Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

[p. 615]

Vooringenomenheid en Vooroordeel. Eene oorspronkelijke Noordhollandsche Familie-geschiedenis uit het laatst der voorgaande en het begin der tegenwoordige Eeuw. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1826. In gr. 8vo. 379 Bl. f 3-60.

Op den titel heeft men welligt, na de lezing van het boek, eene aanmerking; maar voor het overige mogen wij ons publiek met dezen vaderlandschen roman geluk wenschen. Wij noemen dit verhaal eenen roman; want, de geschiedenis moge al, naar het voorberigt, op waarlijk gebeurde voorvallen gegrond zijn, de inkleeding en de meeste tooneeltjes zijn toch vrij wat opgesierd, zoo niet geheel en al verzierd. Dit doet er, in ons oog, nu weinig toe; alles kon wel alzoo gebeurd zijn, uitgenomen een enkel hoogsttoevallig voorval, dat voor het minst aan het hoogstonwaarschijnlijke grenst. De vaderlandsche schrijver kent het vaderland, het vaderlandsch karakter, en den vaderlandschen geest. Met Noordholland, waar hij zijne voorvallen plaatst, is hij zeer bekend, en doet den Noordhollander regt. Zijne meisjes zijn wel geene engelen, maar toch lief, huisselijk en beminnelijk; zijne jongelingen niet zonder gebreken, maar braaf, rond en getrouw. De liefde, die hier voorkomt, en gelukkig maakt en gelukkig wordt, is kuisch en getrouw. De vooringenomenheid en het vooroordeel worden bondig en proefondervindelijk bestreden. Godsdienst, deugd, verdraagzaamheid en echte vaderlandsliefde worden door het boek ingescherpt. Wij vinden hier geene overdrevene liefdesverhalen, noch al te zonderlinge en al te zonderling opeengehoopte gebeurtenissen, waarmede zoo menige Duitsche en Fransche Roman is opgevuld; zeer groote ingespannenheid, om den draad te volgen tot aan de eindelijke ontknooping, wordt ook niet vereischt; men kan en zal het boek, in een uur van uitspanning, met genoegen lezen, en het aangenaam onderhoud is tevens ook leerzaam, terwijl nergens eene verkeerde neiging wordt opgewekt, Zoo durven wij dit werk gerust dan aanprijzen, en den bekwamen schrijver aanmoedigen om voort te arbeiden in het romantische vak.

Het gekozene tijdperk is ook uitnemend goed; de bejaarde lezer kan zich veel herinneren, en zal alles juist vinden voor dien treurigen tijd van Franschen dwang, dien hij immers niet wil, dat zijne kinderen reeds zullen vergeten? ‘Men wil,’

[p. 616]

zegt de schrijver, ‘onze kinderen, op het spoor van hamilcar, den vader van hannibal, geene eeuwige onverzoenbaarheid omtrent onze vijanden afvorderen; zulks strijdt tegen ons belang en onzen voortreffelijken Godsdienst: de eerste vordert rondom vrede,’ (dat is, helaas! nog de vraag); ‘de laatste leert ons vrede te houden met alle menschen’ (indien het mo gelijk is; zoo veel in ons is) ‘en elkanders schulden te vergeven. Maar, om eenen regtmatigen afkeer te verwekken tegen allen vreemden invloed, en daaruit voortspruitende overheersching, zulks is pligt, en wel bepaaldelijk jegens hen, welke onze laatste onderdrukkers waren.’ De laatste woorden hier hebben wij bijzonder gekenmerkt, en God geve! voegen wij er bij, dat zij buiten de mogelijkheid mogen zijn of blijven van het nog eenmaal te worden! Wij voelen de naweeën nog diep. Het verhaal eindigt kort na het gelukkig herstel van ons vaderland.

Wij willen bij dit werk, dat wij ruimschoots mogen aanprijzen, den lezer het genoegen niet bederven door het geven van eene dorre schets, en tot eene uitvoerige proeve ontbreekt ons de ruimte. Dat het boek, gelijk men wel vermoeden zal, der domme dweepzucht ook geenszins genegen is, en sommige zoogenoemde vromen wel eens ergeren zal, moge het volgende brokstuk bewijzen:

‘Baas Randsel, een oud bootsman, trad bij den kleermaker Knoetenblok binnen, en vond hem voor zijnen grooten Bijbel zitten. Ha! zeide hij, ik kom net van pas; ik wilde van u wel eene schriftverklaring verzoeken. Zijt niet al te regtvaardig, herhaalde hij.

Alhoewel gij mij juist niet zeer gelegen komt, sprak K., zoo wil ik hier echter den vinger Gods opmerken. Gij zijt een wereldsch mensch, en wordt hier, als ware het, gezonden, om van mij, zonder roem gesproken, met Gods hulp, eene gewigtige leering, wederlegging, onderzoeking, verklaring en bevestiging aan te hooren; want deze mijn vriend, Jan van Sloepriem, is eerst vóór vier maanden en zeven dagen tot ruimte gekomen, en gevolgelijk nog maar een eerstgeborene. Hij moet, door den tijd, even als ik, uit genade, zonder roem, eerst een man, dan een vader, en eindelijk een grijsaard worden. Hij kampt nog gedurig met verzoekingen, omdat de Duivel rondom hem gaat als een brieschende leeuw, zoekende hem te verslinden. Het is nu, zonder roem, naar waarheid, mijn pligt, om hem te leiden en

[p. 617]

te bemoedigen op zijnen weg naar Kanaän. En nu komt gij juist van pas, om, onder Gods zegen, getuige te zijn van mijne teregtwijzingen, aansporingen, opleidingen en bemoedigingen. Ach! dat er slechts een eenig korreltje van dat heilige zaad in uw verstokt harte viele! Ach! dat gij van uwe afwijkingen teruggebragt wierdet, en leeren wildet, wat tot uwen vrede dient!’ - Op deze wijze ging de vrome en geleerde snijder nog een' geruimen tijd voort, tot dat Randsel, niet langer kunnende zwijgen, hem heel zachtzinnig vroeg: ‘Ben ik dan zulk een slechte vent? Volmaakt ben ik niet, en dat zijt gij, noch uw eerstgeborene vriend, even min; maar ik heb toch, van jongsaf, alle zeilen bijgezet, en alle riemen uitgestoken, om een brave kerel te worden. En ik heb mij, Gode zij dank! geene grove miszeilingen te wijten, omdat Geregtigheid mijn kompas en Godsdienst mijne vuurbaak is. Indien ik dan zóó slecht ware, dan zouden lieden als Bouwman en de schoolmeester met mij niet willen verkeeren.

K. De schoolmeester bezit niets meer, dan een historieel geloof, en Bouwman is slechts een werkheilige. Geloof mij, in deze geheele omstreek zijn, zonder roem en naar waarheid, niet meer dan vijf stuks ware geloovigen.

R. Wel zoo! maar vijf! En wie zijn die?

K. De eerste en voornaamste ben ik zelf, zonder roem gesproken.

Ja, ja, mompelde Randsel, terwijl hij zijnen hoed op de tafel wierp: de ezels gaan altoos voor de ossen uit. - K. vatte dit als een bewijs van eerbied voor zijnen heiiigen persoon op, en riep in verrukking: Heere! ik dank u, dat gij dezen ouden zondenbok tot inkeer en eerbied voor uwen dienaar brengt.

R. En nu de tweede?’ enz. Zoo loopt het gesprek nog een paar bladzijden voort; eindelijk maakt Randsel er op deze wijze een einde aan: ‘Hoor, meester K! zeide hij, wij zullen dezen koers niet met elkander kunnen bezeilen, voordat wij onze kompassen met elkander vergeleken hebben: een van beiden heeft zeker miswijzing; mogelijk wel beide: mogelijk zeilt de een wel een streek te veel dus, en de ander een streek te veel zoo; maar dit moge de groote Stuurman beslissen. Zoo lang wij onze waarnemingen niet kunnen overeenbrengen, is het best, dat elk zijn' eigenen koers houdt. Maar dat neemt niet weg, dat ik, voor mij, van een' beva-

[p. 618]

ren' stuurman, in eene zee, waarin ik niet zeer bekend ben, wel iets leeren wil. De stuurman, welken ik bedoel, zijt gij, en de zee is de H. schrift. Op die zee vind ik heden eene klip, met welker diepte en omvang ik geheel onbekend ben.’ - Nu verhaalde hij de reden van zijne komst. (Hij had, namelijk, bij den schoolmeester eenen brief gezien, naar welks inhoud hij nieuwsgierig was, en wilde dien wel gaarne heimelijk wegnemen; zijn geweten verbood hem dit; daarom zocht hij uitlegging van den tekst: Zijt niet al te regtvaardig, en zijt niet al te goddeloos.)

‘Gij zult met uwen broeder niet woekeren, antwoordde K.; want hij was gewoon, om, wanneer hem iets gevraagd werd, de eerste schriftuurplaats, welke hem te binnen kwam, raak of mis, tot antwoord te geven. Gij, baas R., zeide hij toen, met eene deftige stem, neemt dien brief heimelijk weg; gij handelt dan niet al te regtvaardig: en wanneer gij denzelven, na hem gelezen te hebben, weder op dezelfde plaats bezorgt, dan handelt gij niet al te goddeloos; want dan ontvreemdt gij niemand iets, en gij maakt weder goed, hetgeen gij misdaan mogt hebben. Ziedaar uwe gewetenszwarigheid, volgens de meening van die spreuk niet alleen, maar volgens alle oude uitleggers der H. schriften, smijtegeld, brakel en meer anderen, opgelost. Zoo wordt aan uwe billijke nieuwsgierigheid voldaan, zonder iemand te benadeelen. Maar, wijl ik u, zonder roem of verdienste, geholpen heb, verzoek ik ook, om deelgenoot van het geheim te worden.’ Dit werd door R. beloofd.

Wij wenschten, om der wezenlijk vromen wil, dat wij deze episoden, en meer soortgelijks, dat hier voorkomt, voor geheel verdicht en overdreven mogten houden; maar, helaas! de ondervinding bevestigt die; en het: wacht u voor die menschen! is, maar al te veel, een goede regel van voorzigtigheid.