Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

[p. 485]

Filips van Egmond. Treurspel. Door Hendrik Harmen Klijn, Lid van het Koninklijk Instituut, van de Koninklijke Akademie van beeldende Kunsien te Amsterdam, enz. enz. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1826. In gr. 8vo. VII en 119 Bl. f 2-40.

‘In de hoofdpersonen van een Treurspel moeten wij de zedelijke kracht der menschelijke natuur kunnen bewonderen, ofschoon wij de wijze, waarop zij deze kracht aanwenden, niet altijd mogen goedkeuren. Echte tragische karakters bezitten iets ongewoons, iets koens, iets geweldigs, dat hen boven de maat der alledaagsche menschheid verheft; zij moeten groot zijn, zoo wel in hunne deugden, als hunne gebreken.’ Zoo omtrent uit zich een der smaakvolste kunstregters (bouterweck, Aesthetik, Th. II, S. 223); en wel niemand, die eenig denkbeeld er van heeft, wat eigenlijk een Treurspel zijn moet, zal dezen hoofdregel willen tegenspreken. De hoofdpersoon in deze dichtsoort mag wel misdadig, maar nimmer zwak, nimmer karakterloos zijn; want alsdan zal hij, in plaats van belang, van bewondering op te wekken, op zijn hoogst een mededoogen der verachting inboezemen; en er is wel geen gevoel, dat minder poëtisch is dan dit, en meer strijdig met de uitwerking, welke ieder Treurspeldichter in zijne aanschouwers moet trachten op te wekken. Uit dit standpunt, hetwelk wij voor het éénige juiste meenen te mogen houden, beschouwd, schijnt ons de persoon van filips van egmond, zoo als ten minste de Heer klijn hem geteekend heeft, ten eenemaal ongeschikt, om de hoofdrol in een Treurspel te vervullen. Hij wordt in het eerste Bedrijf ten tooneele gevoerd als een hooghartig verrader, die, uit eerzucht en liefde tot zijne vrouw, de heilige zaak, voor welke zijn vader op het schavot stierf, opoffert, en dezen zijnen omkeer door eene groote daad bezegelt, door de overrompeling van Brussel. Had de Dichter dit karakter volgehouden, hem slechts op het einde des stuks, bij de ontknooping, zijne schanddaad doen inzien, en hem, door eene goed bijgebragte (gemotiveerde) wroeging verteerd, zijne toevlugt doen zoeken in eenen heldhaftigen dood of een ander heldenmoedig besluit, dan ware hij misschien een geschikte hoofdpersoon geworden

[p. 486]

voor het Treurspel. Maar thans komt hij, terstond na het plegen zijner wandaad, reeds in het tweede Bedrijf, op de hartelijke toespraak zijner moeder, tot inkeer; doch zijne verbetering is van geen langer duur: parma haalt hem, in het derde, spoedig over, om, aan het hoofd der Spanjaarden, een oproer, dat inmiddels onder de burgerij uitgebroken is, te dempen. Egmond doet dit met den meestmogelijken ijver; maar, op de markt ingesloten en door de burgers van alle zijden bekneld, die hem schimpend toeriepen, of hij het graf zijns onthoofden vaders kwam bezoeken, grijpt hem de gewetensangst aan; hij ontvlugt op het oogenblik, dat parma aanrukt om hem te verlossen, en ijlt naar zijne moeder, waar hij thans Koning filips en al de Spanjaarden vervloekt. Doch parma volgt hem, dreigt en vleit, vertoont hem in de verte het lokaas eener Landvoogdij; en terstond rukt onze egmond weêr aan het hoofd der genen, die hij pas vervloekt had, uit, om het ontzet, dat van buiten op kwam dagen, te bestrijden. Hij vecht dapper; maar zijne benden verlaten hem, en men ziet hem,

Alleen, de ontvlamde drift van onze krijgsmagt tarten.

Dan, dit baat hem niet; de gevlugte Spanjaarden roepen verraad, grijpen hunnen aanvoerder, die toch kort te voren gezegd werd alleen overgebleven te zijn, en wonden hem doodelijk. Nu wordt hij door de overwinnende burgers opgenomen en naar zijne moeder gevoerd, waar hij zoo lang om vergeving smeekt, dat hij dezelve van den aanvoerder der Burgerij in naam des Vaderlands, van den Staatsgezinden Bisschop in naam van den Godsdienst, en eindelijk ook van zijne moeder verkrijgt, waarna hij sterft, en met zijnen dood het stuk doet eindigen. Wij vragen het: wie kan een zoo weiselend en karakterloos mensch, die zelfs in de gewone zamenleving geen' schrik, maar slechts verachting zou inboezemen, als hoofdpersoon in een Treurspel dulden en verdragen?

Het smart ons innig, dat het karakter van egmond zoo geheel mislukt is, en het verwondert ons tevens, dewijl en de listige parma, en de hooghartige en vaderlandlievende moeder van egmond, sabina, zoo fiksch geteekend, en ook de overige handelende personen allen goed gekozen zijn. Daarenboven kunnen wij niet regt begrijpen, hoe de Heer klijn er toe gekomen zij, om zijnen held dusdanig af

[p. 487]

te teekenen, daar, hetgeen de Geschiedschrijvers ons van hem geboekt hebben, daartoe geene de minste aanleiding gaf. Hij wordt bij van meteren en wagenaar voorgesteld als een verrader, maar tevens als iemand, die volhardde in zijn besluit, en, ook bij de mislukking van zijnen aanslag, eene heldhaftige geestkracht toonde. Zeker mag de Dichter de Geschiedenis kneden naar zijn plan en zijne behoefte; maar nimmer zóó, dat hij dezelve ondichterlijker make, dan zij wezenlijk is. Ons komt het voor, dat de Heer klijn de gestadige weifeling van zijnen hoofdpersoon noodig had, om zijne vijf Bedrijven behoorlijk te vullen; maar dit (en de Dichter gaf te vele bewijzen van het tegendeel) zou armoede van vinding verraden. Veel beter ware het geweest, om, indien men dan toch dit onderwerp behandelen wilde, en hetzelve door schikking en toevoeging volstrekt tot geene vijf Bedrijven te brengen ware, de Fransche treurspelwetten te laten varen, en zich tot drie Bedrijven bepaald te hebben. Doch, reeds aanmerkingen genoeg! Zoo kan een enkele misgreep een geheel, dat anders schoon zoude zijn, ten eenemaal ontsieren. En deze misgreep schijnt alleen oorspronkelijk uit eene verkeerde opvatting van het wezen des Treurspels, geenszins althans uit het gemis van dichterlijke talenten; want op verscheidene plaatsen vindt men heerlijke partijen, b.v. de uitspraak van parma, op bl. 50:

De staatkunde is die kracht, die zich in nevlen hult,
Die in 't verborgen werkt en zoo haar taak vervult, enz.

het geheele derde Tooneel van het vierde Bedrijf, de tweespraak tusschen parma en egmond behelzende, en meer andere.

De dichterlijke uitdrukking is, over het algemeen, edel en gespierd. Enkele vlekjes zouden er, gelijk in ieder dichtstuk van langeren adem, te vinden zijn; maar wij willen niet angstig naar dezelve zoeken, vooral daar wij, uit liefde tot de kunst, reeds meerdere regten aan de kritiek hebben moeten afstaan, dan wij gaarne aan dezelve inruimden. Doch zal de letterkundige beoordeeling iets anders zijn dan een veracrtelijk werktuig der vooringenomenheid of des nijds, dan moet zij blind zijn voor de namen der Schrijvers, maar scherpziende op hunne werken, en vriend of onbekende gelijk zijn in haar oog.