Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

Het Heimwee. Naar het Hoogduitsch van Hendrik Stilling. IIde Deel. Te Amsterdam, bij J.C. Sepp en Zoon. In gr. 8vo. XVI, 129 en 479 bl. f 4-90.

Van het eerste deel dezes werks is in dit Tijdschrift, reeds voorlang, (October 1820, No. XIV, XV) een uitvoerig verslag gedaan, naar hetwelk wij verwijzen hen, die dit werk nog niet bezitten; terwijl wij hopen, dat velen, door de, daar gegevene, schets van deszelfs inhoud opgewekt, om zich dit werk aan te schaffen, reeds dit tweede deel gelezen hebbende, het vervolgen onzer schets niet behoeven.

De raadgeving in de voorrede des Vertalers (c. sepp, jansz.) om met het eerste boek de lezing te beginnen, dan de inleiding te laten volgen, en daarop het geheele tweede deel te herlezen, is vooral te behartigen, om des te meer aan het werk te hebben, en stilling's geest en hart te bewonderen. De uit weiding over stilling's afbeelding mogt ons niet behagen, om des zachtmoedigen mans wille. Mogten allen, die zich met die afbeelding geluk wenschen, bij dezelve de opmerkingen van een' onzer Collega's kunnen lezen! (Recens. o.d. Recens. XVI, 3. 132.) Deze zijn van meer gewigt en uit beteren geest.

Gelijk het eerste deel den graauwen Man is opgedragen, zoo, dat is regt geestig, vonden wij de opdragt van dit tweede aan de vergadering dier waardige mannen, die bij de lezers wel onbekend zullen blijven. In dezelve konde ons de beoordeeling van boekbeoordeelaren verwonderen noch ergeren, daar toch die uitval eens Hoogduitschen Recensents op een gezegde des vromen mans door het schandelijke heen is.

Opregtelijk kunnen wij verzekeren, dat wij ons aan stilling's Heimwee niet genoeg hebben kunnen verzadigen, en onze graagte niet weinig door de lezing van dit deel is toegenomen. Het is zoo, dat onze individuele stemming op ons oordeel en onzen smaak geen' geringen invloed aan anderen kan schijnen gehad te hebben; maar wij weten toch, dat menigeen van onderscheidene gemoedsstemming, ook dezul-

[p. 396]

ken, die met den Schrijver niet zeer zijn ingenomen, ja, onzes oordeels, verkeerd den man beoordeelen, met ons van dezelfde meening zijn. En, inderdaad, wie dit werk heeft gelezen met een onbevangen oordeel, (en anderen hebben geene stem) zal, hoe hij ook, in menig opzigt. verschille van stilling's wijze van denken en voorstellen, betuigen moeten, eene hoogstgewigtige, nuttige en vermakelijke lectuur gehad te hebben, hoedanige niet vele boeken kunnen verschaffen. Men kan, op driederlei wijze, partij van dit werk trekken. Indien men het leest als louter verhaal, zonder zich met de hoogere beduiding daarvan te bemoeijen, en met deszelfs allerminste bijzonderheden, dan wenschten wij van dien lezer wel eens te hooren, welken Romanschrijver stilling, in de kunst van verdichting, niet beneden zich laat, en wie niet bewonderen moet de belezenheid in, en de gemeenzaamheid met de beste reisbeschrijvingen, en, met één woord, de vernuftige geleerdheid des waarachtig vromen mans. Zoo men dit werk leest, met behulp der inleiding tot hetzelve, en dan ziet, of hoe stilling de letterlijke historie overbrengt op de Christelijke kerk, of hoe alles - het geheel en het geringste - voor den Christusbelijder, die uit een' burger ten Koning en Priester in het Koningrijk der Hemelen ontwikkeld moet worden, toepasselijk en belangrijk gemaakt wordt, dan moet men wel zeer kleingeestig zijn en koud, indien men niet met eerbied voor de voortreffelijke geestvermogens en den heiligen Christuszin van stilling wordt ingenomen. Daarenboven, men kan, bijzonder ook uit dit tweede deel, eenen schat, een' kostbaren overvloed verzamelen van opmerkingen en lessen, voor menschenkennis, zielkunde, Christelijken Godsdienst en godzaligheid van het grootste gewigt. Voorzeker, stilling zal, nu hij van zijn heimwee, in het Vaderland, waar hij te huis is, de beste voldoening smaakt, hoe lang hij ook moge gestorven zijn, ook leven op aarde in duizende dankende harten, door deze vrucht van zijn onbegrijpelijk vernuft, zoo lang men Wijsheid en Godsvrucht waarderen zal.

Dit tweede deel behelst drie boeken. Geschikt voor de menigvuldige leesgezelschappen en zoo vele vlugtige lezers en lezeressen is het niet. Veertien dagen er aan te besteden, en het dan te verzenden, is te weinig. Het werk moet gelezen worden, en dan telkens gevraagd: ‘Verstaat gij ook, wat gij leest?’ en dan is de inleiding, zoo goed als de Evan-

[p. 397]

gelist Philippus, (Handel. VIII) in staat tot de uitlegging. En dan, met een Joannes-hart of Maria's-geest, alle dingen bewaard in het gemoed! Of men er ook wèl bij zal varen! - Van misschien de meeste Romans zal het wel waar zijn, dat derzelver grootste verdienste daarin bestaat, dat ze vergeten worden, en, even als de verstrooijingen der zinnelijke vermaken, slechts behoefte aan de opvolging van andere doen ontstaan: dit zal op deze verdichting wel nooit toepasselijk worden, die altijd wat overlaten, nadenken wekken, geest en hart tot de genieting van hetzelfde trekken zal, en immer doen betuigen, dat het op den duur goed smaakt en goed doet.

Het jammert den Recensent, dat hij van het hoofdbeloop dezes deels, in hetwelk elk der drie boeken uit zeven hoofdstukken bestaat, geene opgave kan doen, die, hoe beknopt, altijd te uitvoerig zijn zoude, en, hoe uitvoerig, zoo goed als Egyptische Hieroglyphie zonder verklaring; ja, al gaf hij, uit de inleiding, de allegorische ontwikkeling derzelven op, de lezer zoude, bij al den eerbied voor stilling's wonderbaar scheppingsvernuft en edel gevoelend Christenhart, zich niet weinig verbijsterd vinden. Het zij ons dan genoeg, naar dit deel nieuwsgierig gemaakt te hebben; de lezing, des zijn wij verzekerd, zal die nieuwsgierigheid verhoogen tot belangstelling.

Een Notabene van den graauwen Man, dat de boekbeoordeelaren aangaat, besluit dit deel. Wij lazen het met groot genoegen, dewijl de uitroep, waarmede het afloopt, om vrijheid van de drukpers, ons, als uit onze eigene ziele gesproken, luidde. Daarom verblijden wij ons over dit boekwerk, biddende, dat het zoo nuttig zij, als mogelijk is, en houden onze aanmerkingen terug op hetgeen ons niet behaagt in het Mysticisme van stilling, bijzonder in hetgeen, bij hem, het bijna Stoïsch geloof heet, dan ook zich aan God hechtende, als men alle uit- en inwendige vertroostingen missen, en daardoor lijden moet. Vanwaar dat lijden, dan van dat gemis? En, vragen wij, met den Hoogduitschen Vertaler van fenelon's Oeuvres spirituelles, kan men wel onbaatzuchtiger beminnen? - Van het overdrevene in de verhalen en beelden, waarop wij gestooten hebben, zwijgen wij dus ook; en, wat de profetiën van stilling, of wie het zij, aangaat, wij zeggen liefst, (met den man zelven, bl. 316) dat de mensch niet meer oud genoeg wordt om te profeteren, dan dat wij er zoo heel veel voor rekenen willen.

[p. 398]

Sepp mogt, in zijne noten, wel wat minder scherp zijn, dan b.v. bl. 468. Voor menige opheldering mag de lezer hem anders bedanken. De punctuatie is slordig; onnaauwkeurig dikwijls de taal. De gunstigste lezer is niet bekwaam, om zelf zulke zinsneden te verhelpen, als: ‘Hier zoude wel het vijfde gezang der Messiade van klopstock te pasgekomen zijn, wegens de hoedanigheid mijner gewaarwordingen, aan deze heilige plaats, laat zich niet openbaren.’ Te dezen opzigte wenschen wij beterschap, om de waarde des werks.