Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

Het heilige leven, de hemelsche leer en de heilrijke daden van den verheerlijkten Verlosser, door de Evangelisten beschreven, met eenige Aanteekeningen voor mingeoefenden tot een Leesboek voor Godsdienstige Huisgezinnen, door wijlen Petrus Haack, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid, laatst Bedienaar der Nederduitsch-Hervormde Gemeente te Amsterdam, Lid van het Zeeuwsch Genootschap van Wetenschappen, Ridder van de Orde van den Nederlandschen Leeuw, ezv. ezv. ezv. Te Amsterdam, bij J.H. den Ouden. 1825. In gr. 8vo. XVI en 400 Bl. f 3-90.

Van zulke titels zoude men moede worden! Nu, als

[p. 374]

men er zich maar niet boos om maakt op dienaars des nederigen Evangelies, bij ons iets anders dan bedienaars van de Nederduitsch-Hervormde Gemeente. Apropos! die gemeente kennen wij niet. Doch, bemoeijen we ons met het boek zelve, - evenwel kort, want de man is dood, en kan dus niet beter onderrigt worden door onze aanmerkingen, zoo als hem tot blijdschap zoude verstrekt hebben, zie XV, en, wat anderen betreft, wij verwijzen hen naar den Heer van willes, die dit werk beoordeeld heeft in de Bijdr. tot de Godg. Wetens. XIV, bl. 71, en voor die dat niet kunnen, mogen wij kort zijn.

Voor vele gemeenten (indien de opdragt, door 's mans Erven, aan zes gemeenten, goed geschreven of gedrukt is) is dit werk opgesteld, met plan om het in 't licht te geven. Dat moet toch al een oud plan geweest zijn. Zoo als de gansche houding des boeks uitwijst, is er in jaren niets aan gedaan. Bleef het misschien daarom achter? Dit kunnen we uit de voorrede niet bemerken.

Eerst heeft men hier een' hoofdzakelijken inhoud der overeenstemming van de vier Evangelisten, in 66 hoofddeelen gesplitst. Deze hoofddeelen worden dan, met de woorden der Evangelisten, naar de Staten-overzetting, gegeven, en zoo, dat alles gebragt wordt tot één, in 66 gedeeld, verhaal, even als in de overzetting met zoogenoemde verzen; b.v. (om er een denkbeeld van te geven): Derde hoofddeel. Vs. 1-21 is zoo als men Luc. II leest; dan is Matth. II:1-11 het 22-32ste vers van dit derde hoofdstuk. Hoe moeijelijk is daardoor de raadpleging der Bijbelsche verhalen!

Voor eigenlijk gezegde Exegeten of Theologanten is dit zoo lang reeds bereid geregt van nog minder waarde dan mosterd na den maaltijd. Zij mogen maar eens even oordeelen. Lucas volgt meer de tijdsorde, volgens haack. Op de Paaschfeesten, bij Joannes vermeld, wordt geene aanmerking genomen; en wien is het, zelfs al ware het van hooren zeggen, niet bekend, dat deze het belangrijkste tijdmerk opleveren? De Bergrede, Matth. V-VII, en de redevoering, door Lucas opgeteekend, H. VI:20

[p. 375]

ezv., zijn in elkander ingevoegd. Luc. XIII: 18-21 is te zelfder ure als Matth. XIII: 31, 32 gesproken, ezv. ezv. Want waar zou het heen, zoo wij ook van de onbestaanbaarheid van het eene met een ander gezeg de bewijzen wilden aanvoeren?

Doch, wij hebben ons bij den titel, die het oogmerk dezes boeks opgeeft, nader kenbaar uit de voorrede, vooral te bepalen. Het zal een leesboek voor godsdienstige huisgezinnen zijn, met eenige aanteekeningen voor mingeoefenden.

Tot stichting, zoo als men het noemt, of praktikaal gebruik, is niet ééne aanmerking voor godsdienstige huisgezinnen!!

Nu ja, eenige aanteekeningen vindt men dan ook. Men leest verscheidene bladzijden achtereen, zonder iets te ontmoeten ter opheldering, en had het alzoo even goed, ja veel beter, in zijnen huis- en hand-Bijbel kunnen lezen. Op vele belangrijke plaatsen, waar de mingeoefende volstrekt iets tot opheldering wachten mogt, is niet één woord. Waarom? Hoort de reden! Haack zegt, hij heeft die aanmerkingen weggelaten, ‘om hierdoor meer algemeen nuttig te zijn voor mingeoefenden, die zijn werk als een huisboek voor godsdienstige huisgezinnen gelieven te lezen.’ Verstaat ge 't nu, Lezers? Recensent niet. Dat 's hem nu eens al te Hoggeleerd. - Die aanteekeningen nu voor mingeoefenden, die dan toch in dit huisboek voor huisgezinnen zijn, van welk allooi zijn die? en waartoe dienen zij? Zij kunnen den lezer, zoo hij wil, overtuigen, dat de Professor, van zijn leven, ook letters gegeten heeft; maar anders heeft hij er niet veel aan. Dik-wijls moet hij in de war geraken, door verkeerde aanhalingen, onverstaanbare volzinnen, en wat niet al? Wat raakt den mingeoefenden, wien men zoo veel onthoudt, die uitweiding over de beschrijving, Luc. II; over de tijdsbepaling voor de komst der Magen bij Maria; over de geslachtregisters, ezv. ezv? Wat weet hij van ma(c)knig(h)t, newcom(b)e, hauber, wolfius, glossius (glassius) en andere geleerden, naar

[p. 376]

welke hij gewezen wordt? Van hamelsveld, en die heette en was toch ook Hoogleeraar, en is, door zijne aanmerkingen, in zoo menig huisgezin (Recensent weet dat uit eigene ervaring) zoo bekend en nuttig tevens, wordt niet eenmaal genoemd! Men moet zich niet te zeer verwonderen.

Één proefje uit de noodige aanteekeningen! Op Matth. XIII: 33 en Luc. XIII: 20, of, zoo als het in dit Evangeliënboek is, Hoofddeel of Haack XX: vs. 14, staat: ‘Het zuurdeeg kan het beders in de leer niet beteekenen:

1^o. Het zuurdeeg wordt niet in het meel gedaan, om het te bederven.

2^o. Men kan niet zeggen, dat die (welke?) valsche leer de geheele kerk heeft bedorven.

3^o. Men kan het koningrijk Gods niet bij iets vergelijken, dat de geheele kerk bederven zoude, want

4^o. Dan zou het koningrijk Gods de verdervende leer zijn, die de geheele kerk verderven zoude,

5^o. En de drie maten gezuurd of zuur geworden meel de ware kerk beteekenen.

6^o. Nimmer kan eene valsche en verderfelijke leer, die het koningrijk Gods bederven zoude, het koningrijk Gods genaamd worden.’

En nu geen woord meer, want men mogt kwalijk worden. Of is men verlekkerd op zoodanigen kost, men ga naar den uitgever, zoo het werk nog niet is uitverkocht, waarvan wij de schuld niet willen hebben. Wij prijzen ander zielevoedsel aan voor godsdienstige huisgezinnen. Hoe onschatbaar veel hebben die aan bergen's Gedenkwaardigheden uit het Leven van Jezus, met de aanmerkingen van een' anderen Hoogleeraar verrijkt, die, al ware het alleen daardoor, maar door hoe veel nog daarenboven, leven en werken en gezegend worden zal, zoo lang er godedienstige huisgezinnen in Nederland bestaan! Wie noemt hier heringa niet? En voor mingeoefenden, die tevens mingegoeden zijn, is op andere wijze genoeg gezorgd.

Van wijlen Prof. haack spijt het ons zoo zeer niet,

[p. 377]

dat we over dit boek zoo oordeelen moeten. De man is thans boven alle kwade luim verheven. Wij hebben hem niet dan van aanzien en gerucht gekend, en beoordeelen niet hem, maar zijn boek. Maar van zijne Erven spijt het ons, dat zij zulk een broddelwerk uit 's mans nalatenschap ter markt brengen. Zij hebben geen' onpartijdigen of anders bevoegden Executeur gebruikt. Ensin, het boek is in de wereld. Recensent zet het op zijne boekenplank, nog vóór van willes, omdat het ouder is; en dáár hebbe het rust!