Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

Taal- en Dichtkundige Verscheidenheden, door Mr. W. Bilderdijk. IIde en IIIde Deel.

(Tweede Verslag.)

De lezer van dit tijdschrift zal ons wel ontslaan van, na zoo vele uitvoerigheid, zoo als wij toch onze beknoptheid noemen moeten, te treden in een ontwikkeld verslag aangaande het derde deel dezer Verscheidenheden, wanneer wij hem verzekeren, gelijk ook uit de inhoudsopgave hier boven blijkt, dat hetzelve bestaat uit taalkundige opmerkingen en waarnemingen, die, gelijk van zelve spreekt, bijzonder den roem van bilderdijk handhaven, dien hem een door hem miskende en almede verguis de en mishandelde siegenbeek gaf, van een' schranderen taalkenner, een' uitmuntenden taalgeleerde, wien hij zich dankbare erkentenis verpligt belijdt, voor het nut, uit zijne geschriften, over taalkundige onderwerpen, getrokken, en diepen eerbied voor zijne geheel on-

[p. 215]

gemeene begaafdheden en zeldzame kundigheden. (Recens. ook der Recens.) Zoo hartelijk gaarne als wij deze getuigenis de onze maken, en belijden moeten, tot dezelve, door de lezing van dit derde deel, dat waarlijk eene schatkamer van taalkundige geleerdheid is, te meer te zijn aangespoord, zoo zeer smart het ons, zoo verbazend veel meer nog, dan bij de lezing des tweeden deels, het onderscheid tusschen geleerdheid en wijsheid gestadig te hebben moeten opmerken, in de wijze, op welke zich bilderdijk veroorlooft zijn gezag te laten gelden; terwijl wij allen, die zich op de beoefening onzer schoone moedertaal bevlijtigen, ernstig moeten waarschuwen, om zich door dat gezag niet te laten blinddoeken, waartoe het genoeg mag wezen hen te verwijzen naar de, hier zoo schoon afstekende, wederspraak van Prof. sirgenbeek, die, t.a.p., onzes oordeels, overtuigend het geschrevene van bilderdijk over ons nogthands en het nochtan der Ouden wederlegd heeft. Wij willen het gezegde met drie, vier bewijzen staven, hoe vele ook de voorbeelden zijn, die ons dit veelbevattend boekdeel aan de hand geeft.

Bl. 4 reeds, waar hij, als eene derde oorzaak der taalverandering, opgeeft het niet verstaan zijner eigene taal, noemt hij dit het gevolg van het verkeerd toepassen van zeer bekrompene en valsche begrippen van hen, die, zonder eenige historische kennis, zich aanmatigen, over de deugdelijkheid en ondeugdelijkheid der uitdrukkingen en woorden te oordeelen, en als regters en leermeesters op te staan in hetgeen zij nooit onderzocht hebben, noch ooit in staat geweest zijn te leeren kennen. ‘Het gemeen,’ vervolgt bilderdijk, ‘altijd lichtgeloovig, geeft zich steeds aan kwakzalvers over, en, die boven het gemeen zijn, zijn genegen, om die zich als meer wetende aankondigt, te hooren, en - waar men zich leerling maken wil, ontbreekt het nimmer aan meesters.’ Vele waarheid, maar hoe scherp toegediend! 't Is echter, bij hetgeen wij bl. 25 vinden, nog malsch: ‘Zie wederom eene nieuwe domheid onzer taalverbeteraars! Trouwens, hun domheden liggen ons, bij het onderzoek der taal, stap voor stap, voor de voeten.’ Dit is eene inleiding tot eene, wij gelooven waarachtige, beoordeeling der verwisseling van schoon tegen ofschoon. Maar, hoe weinig beteekent het, bij hetgeen wij vinden bl. 78: ‘Is

[p. 216]

het vreemd, daar men de rustige oud-Nederlandsche gestalte naar de sinalle schouders der verbasterde Franschen bedorven heeft, dat men, van den anderen kant, ook de plompe Hoogduitsche uitspraak dorst opdringen? Dit behoorde bij de oorspronklijk Engelsche Deïsterij en Levellerij, om onze natie geheel te verderven, en bij de terugkeering tot den ouden apenstand, waar de nieuwe Filozofen ons uit gesproten willen, misschien wel de eer te verkrijgen van de eersten te zijn.’ - Doch, waartoe ook meer? Maar, is het niet jammer?...

Behoudens dit alles, schatten wij dit werk zeer hoog, en herhalen onze lofspraak, dat het eene schatkamer van geleerdheid is. De bekende, bijna onbegrijpelijke belezenheid van bilderdijk deelt hier niet slechts mildelijk mede hetgeen men wacht, maar neemt daaruit aanleiding, om, tot kwistens toe, allerhande voorraad te schenken. Zijne profunde kennis leidt den lezer, die hem echter niet kan volgen zonder telkens eens adem te halen en te vragen, tot de belangrijkste ontdekkingen, en maakt, door het steeds afwisselend onderhoud en den rustigen eigen' tred, dien zij houdt, ook het vaak donkere en moeijelijke spoor aangenaam. Men zal telkens zich gedrongen gevoelen tot blijde verheffing des lofs onzer eerwaardige moedertaal, en hen beklagen, die haar miskennen, alleen omdat zij haar niet kennen.

Laat ons althans iets, ook hier, met verkorting, mededeelen. ‘Ons niet is ne-iet, d.i. niet eenigzins, adverbialiter, gelijk niemand ne-iemand is, nergens ne-ergens ezv. Ook heeft het geen niet bij zich noodig; onze grootvaders zeiden nog 'k en kan, bij en zult. Maar pleonastice is van den vroegsten tijd af bij ons en de Franschen ingevoerd geweest, daar een tweede ontkenning tot versterking bij te voegen, die begrepen moet worden als eene parenthetische interjectie, en dus zei men: ik en doe dat, niet; ik en kan dat, niet, gelooven; dat is, ik doe dat niet, in geenen deele; ik kan dat niet, volstrekt niet, gelooven. En, gelijk het gaat, wanneer men zich eens aan een Oratorische uitdrukking gewende, en die algemeen wordt, verliest zij haar kracht en beteekenis, en zij wordt tot een triviale manier van spreken, waarbij men niets denkt; waaruit volgde, dat toen men en en niet als twee bloote negativen in één zin aanmerkte, en uit de Latijnsche Grammatica geleerd had “duo negativa affirmant”, het verbannen van een van de twee het gevolg wierd.’ Dit

[p. 217]

nu trof en, (oudtijds ne) dat nog, tot na de omwenteling van 1747, in de staatsplakkaten, altijd aan de oude taal getrouw, gevonden werd. - Het gebruik van ne of en tot eenen modus potentialis, dien men thans door of uitdrukt, wordt door bilderdijk niet alleen gestaafd met verscheidene voorbeelden, maar, bij deze gelegenheid, menig daarin voorkomend woord opgeheiderd, en menige taalkundige aanmerking gemaakt, zoodat men wel een register van het in dit werk verspreide menigvuldige konde aanleggen.

Wij hopen, dat de uitgever geene redenen zal hebben, om zich over het onthaal van dit werk te beklagen, en dat bilderdijk, wiens voorraad nog wel niet zal ophouden, desgelijks niet zal ophouden deze Verscheidenheden te vervolgen. Aan de pers van immerzeel is het goed toevertrouwd, dezelve naar behooren in het licht te zenden. Wij mogen althans over letter en druk, ook met opzigt tot vreemdere talen, zeer voldaan zijn, en verheugen ons in het bezit dezer drie deelen, aan velen dien rijkdom toewenschende.