Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

[p. 178]

Italië en de Italianen. Herinneringen uit mijn verblijf in Italië, 1819 en 1820. Naar het Engelsch van Lady Morgan. IIIde en IVde of laatste Deel. Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. In gr. 8vo. Te zamen 806 Bl. f 7-50.

‘Twee lijvige boekdeelen ......!’ zeiden wij bij de aankondiging van deel I en II, op dat oogenblik niet bedenkende, dat de reizigster nog naauwelijks ter halver wege gekomen was, en zelfs Rome niet bezocht had - of misschien, wij weten niet meer waarom, denkende, dat zij hare reis niet verder zou voortzetten. Ziehier dan nog twee niet mindere wigtige boeken! Doch ons oordeel over het werk verandert hiermede niet. Het is zoo aangenaam geschreven, zoo vol afwisseling, zoo rijk in zaken, zoo uitnemend in oordeel en smaak, ten aanzien van vele zaken, dat de uitvoerigheid niet ligt iemand hinderen zal. Inderdaad, wij moeten hulde doen aan de vrouwelijke bekwaamheid. Eene vrouw deed Duitschland aan de Franschen kennen, zoo als ligt geen ander dit had kunnen doen, en eene vrouw schilderde eerst Frankrijk en de Franschen en daarna Italië en de Italianen met eene levendigheid en kracht voor hare Britsche landgenooten af, welke, schoon ze niet algemeen behagen mogen, zeker elken beschouwer moeten treffen en wegslepen. Onze dames hebben het nog zóó ver niet gebragt, daar van meerten hare reizigers, die ze wel niet altijd zelve vergezelt, binnen het Koningrijk der Nederlanden bepaalt, wyttenbach ons niet dan Grieken in hare aardige spiegeltjes laat kijken, en de nog niet weêr verrezene wolff slechts landgenooten en vaderlandsche huisgezinnen, maar met eene fikschheid en bevalligheid teekende, die haar voor niemand doet wijken. Ondertusschen willen wij niet zeggen, dat eene zekere woordenrijkheid, voorbarigheid en drift de Lady niet somtijds van het spoor doet hollen. De geleerde vertaler heeft hier en daar hare aanhalingen uit de oude geschiedenis moeten verbeteren. En had hij dit van zijne taak geacht, hij zou hare oordeelvellingen omtrent het een en ander, daarin voorkomende, even min onaangeroerd hebben gelaten. Over den Godsdienst gaat dit ook zoo verre, dat men er moeijelijk van zwijgen kan - als zij, bij voorbeeld, beweert, dat

[p. 179]

slechts ééne, zeer schoone plegtigheid door onzen Zaligmaker nagelaten is, omdat Hij den Doop nooit zelf bediend heeft. Maar, Hij heeft toch gezegd: ‘onderwijst alle volken, dezelve doopende;’ en waarom is dan deze plegtigheid, op de regte wijze bediend, minder schoon dan de andere, of wat blijft ook hier over, wanneer de ouwel door één afzonderlijk mensch, misschien aan zijn huis, genoten wordt? Trouwens, hare filozofie is veelal die van den dag, en het liberalismus met het goede, maar ook met het kwade daaraan doorgaans verknocht. De oude Romeinsche helden, eenmaal zoo vergood, de numa's, de groote Konsuls en Dictators, met den ganschen Patricischen stam van onsterselijke patriotten, ontvangen menigmaal bloedige slagen; gelijk de menschen gewoon zijn van één in een ander uiterste te vervallen, en nu bij ééne partij, volk, tijdperk enz., dan bij eene andere de zuiverste deugd en grootheid of alles tegengestelds te vinden.

Maar laat ons den lezer eer eenig verslag van het beloop geven, hier en daar iets aanstippende, dat het belangrijke en fraaije des ganschen werks min of meer doet kennen.

De reis gaat nu vooreerst van Florence, waar wij haar lieten, naar Rome, waarbij in één Hoofdstuk de weg, in een IIde Rome zelf, III. een geschiedkundig overzigt, IV. weer Rome, V. iets over de statistiek van den kerkelijken staat, en VI. iets nopens de wetten deszelven den inhoud uitmaken, vervat in het derde deel.

‘Hoe verder men op den weg van Florence naar Rome komt, hoe meer de landstreek een Italiaansch karakter aanneemt. De zon en de kerk doen hare indrukken met meer kracht gevoelen, naarmate men het Zuiden en den St. Pleter nadert. De ellendige herbergen zijn nog nagenoeg zoodanig, als zij reeds waren, toen horatius bij den haard der vochtige kamer van zijnen hospes van Terracina van koude beefde, of toen evelijn eenen Kardinaal ontmoette, die als een Arabisch opperhoofd reisde, daar hij zijn bed; zijne keuken en zijne meubels, op muilezels geladen, met zich voerde.’

Inderdaad, de verwonderlijke schoonheid der landstreek, in dit eerste Hoofdstuk beschreven, vormt met de ellende der inwoneren, de misbruiken en al de vruchten des bijgeloofs een allertreffendst contrast, en te regt zwaait de schrijfster

[p. 180]

nu en dan den geesel tegen eene herstelling, die de luiheid en rooverij meest van allen begunstigt.

‘Niets vermeldt in Rome de dagen van deszelfs woeste vrijheid, niets deszelfs schitterende onafhankelijkheid: deszelfs oudheden zijn, in vergelijking van andere, van een' zeer nieuwen datum, en de weinige fragmenten van ruïnen, welke deze stad oplevert, verheffen zich te midden der puinhoopen van de monumenten harer misdaden en zedebederf, harer vernedering en slavernij, als gebouwd in eeuwen, waarin zij berucht was wegens hare snoodheid en de dwingelandij harer tirannen: zelfs de grond is van gesteldheid en van karakter veranderd. Het paradijs van Latium, het Latium van virgilius en plinius, is eene pestige woestijn. Lavinium is het graf van deszelfs bewoners, die van honger sterven, als de besmetting hen gespaard heeft, en de poort van Ostia is eene verzameling van verpeste holen, welke den galeiboeven tot een verblijf, of den moordenaren tot eene schuilplaats verstrekken.’

Ondertusschen levert ons dit jammerlijk wrak van vervlogene grootheid, onder de pen der Lady, zeer veel treffends en merkwaardigs, als ook schoons op; gelijk ieder ligt begrijpt.

‘Paus nikolaas II was de eerste, die de huisselijke rust der kerkelijken stoorde, welke, tot de helft der elfde eeuw toe, in den echtestaat hadden geleefd: maar voor den minnaar der Gravin mathilde, voor gregorius VII, wiens ongeoorloofde liefde voor de schoone en magtige heerscheres zoo veel ergernis gegeven had, was het bewaard, der natuurlijke vrijheid van de geestelijken den laatsten slag toe te brengen, door hun het huwelijk onvoorwaardelijk te verbieden.’

Dit voldoe als een staaltje van de piquante geschiedpen der Lady, die bijna in een' dolk verandert, wanneer zij, aan het einde van haar overzigt komende, de Mogendheden in het algemeen, en Engeland bovenal, teistert over hunne bemoeijingen met de Italiaansche zaken, en over hun aangehaald gevoelen, dat er, om de verledene onheilen te herstellen en toekomende te vermijden, bloed moet vergoten worden.

‘Gedurende den paaschmaandag worden al deze seestelijkheden door eene algemeene vlugt gevolgd. Bezorg mij een paard! mijn Koningrijk voor een paard! is de kreet, welken men overal hoort.’ Dus eindigt zij de beschrijving dier be-

[p. 181]

doelde seestelijkheden te Rome, van welke wij geen uittreksel konden maken, veel min een enkel tooneel afzonderen, in staat om een denkbeeld van de pracht, het gewoel, het wonderlijke der openbare godsdienstoefeuingen, vóór en op paaschdag, in die stad te geven. Het hart schijnt er wel minst in te deelen; en de meeste en beste plaatsen bij elk schouwspel zijn veelal door nieuwsgierige vreemdelingen, vooral Engelschen, bezet, die, na den afloop van alles (volgens onze aanhaling) weêr heengaan, om andere nieuwe en vermakelijke dingen te zien. Het geheel is dubbel waardig gelezen te worden.

‘Sedert de herstelling van den Paus, heeft men eene personele belasting, onder den naam van focativo (belasting op de schoorsteenen) geheven; doch op de deuren en vensters is er geene gelegd. Van de lucht wordt dus zelfs te Rome geene belasting opgebragt: deze echt wijsgeerige bron van inkomsten, de moeder van den typhus en der morsigheid, was ongetwijfeld eene voor onze tegenwoordige Gouvernementen bespaarde weldaad.’ Wij twijfelen, of nog wel iemand onzer landgenooten deze nieuwe belasting uit dat oogpunt beschouwd heeft. En had de schrijfster aan de hutten gedacht, waarschijnlijk in haar vaderland rijkelijk gevonden, waar men van geen' schoorsteen weet, en dien, om het bezwaar daarop, te minder zal maken, zij had welligt de betere wijsheid van den Opperpriester mede niet geprezen.

‘Romes ellendig wetboek, (uit elk tijdperk, van de onbeschaafdste tijden der Republiek af, tot de laatste bedorvene eeuwen van het einde des Keizerrijks toe, van de woestheid der Noordsche overweldigers af, tot het tegenwoordig nietswaardig Conclave toe, bijeengeflanst) dat met uitspraken en uitleggingen overladen en door gunst of omkooping gewijzigd wetboek levert, zoo wel in de theorie als in de praktijk, het slechtste stelsel van regtsgeleerdheid op, dat in een Christenland in gebruik kan zijn.’

(Het vervolg en slot hierna.)