Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

De uitrusting en ondergang der onoverwinnelijke Vloot van Philips II in 1588, door Mr. Jacobus Schelmyema. Te Haarlem, bij V. Loosjes. 1825. In gr. 8vo. XIV en 312 Bl. f 3-90.

Zietdaar weder een gewrocht van onzen werkzamen en in 's Lands Geschiedenissen doorkneden scheltema! Hij beschouwt den ondergang der zoogenoemde onoverwinnelijke Vloot uit een belangrijk gezigtpunt voor die Geschiedenis; als het oogenblik der crisis, als het keerpunt onzer worsteling tegen Spanje. Daar, namelijk, te voren de zaken der Vereenigde Nederlanden, door tweedragt, Engelsche listen en parma's beleid, gedurig achterwaarts gingen, begonnen zij, door den schrik voor de Armada van filips onderling en met Engeland hereenigd, eene voorspoedige wending te nemen; en bijkans van toen af dagteekenen zich de zegepralen van maurits. Wij behoeven niet te zeggen, dat de verdienstelijke Schrijver geenszins alleen uit de voor ieder toegankelijke bronnen geput, maar ook zeldzame en min bekende heeft weten op te delven. Daartoe behooren vele kleine geschriften van tijdgenooten, zoo in Engeland als in de Nederlanden, bij gelegenheid der groote Gebeurtenis, en in zegepralend gevoel over de groote uitredding, geschreven, alsmede eenige nieuwspapieren, te Keulen in 't Hoogduitsch uitgegeven; voorts de Resolutiën der Staten van Holland en der Staten-Generaal.

Wij herinneren ons, belangrijke bijzonderheden nopens de uitrusting der Vloot gezien te hebben in een hedendaagsch werk; het Leven van den beroemden Spaanschen

[p. 166]

Dichter lope de vega, door Lord holland. Lope was Geheimschrijver van alva, en scheepte zich naderhand mede op de onoverwinnelijke Vloot in; hij was echter niet onder de slagtoffers harer verstrooijing. Onder anderen ziet men daaruit, hoe stellig zeker de verwachting in geheel Spanje was, dat men eerlang de ketters geheel ten onder zou brengen.

Het blijkt uit het werk van scheltema, hoe filips, met al zijne geprezene staatkundige wijsheid, door hardnekkig volharden bij een eens genomen ontwerp, al werd hem zulks door deskundigen als geheel ondoenlijk en verderfelijk voorgehouden, zichzelv' in 't ongeluk stortte. Niettegenstaande de veelvuldige voorstellen van alle kanten, om toch eene haven, hetzij op het eiland Wight, hetzij in Schotland of Ierland, of, liefst van alle, in de Vereenigde Nederlanden, als wijkplaats voor de Vloot, te bemagtigen, bleef filips volharden in het plan, om volstrekt niet dan regtstreeks in Engeland te landen; en hij droeg deze gevaarvolle onderneming aan eenen der in dit vak minstkundigen zijner Grooten, den Hertog van Medina Sidonia, op, die volstrekt zonder eigen beleid, als een lijdelijk werktuig zijner Instructiën, handelde. Het is merkwaardig, dat twee bekwamere Zeevoogden, tot Opperbevelhebbers benoemd, kort te voren snel achtereen overleden waren; nogtans bleven den Koning nog genoeg bekwamere Zeelieden en Krijgsbevelhebbers over, die hij had kunnen bezigen. Maar het ging hier wel volgens het Latijnsche spreekwoord: Wien God wil doen omkomen, ontrooft Hij eerst het verstand. Deze verstandeloosheid, gevoegd bij den moed en de kunde der Engelsche en Nederlandsche scheepslieden, en vooral het blijkbare Godsbestuur, zigtbaar in den val van dezen Spaanschen, gelijk van den Franschen xerxes in 1812, deden de onderneming geheelenal mislukken. Van de Armada, uit 160 schepen en 35000 man bestaande, bleef nog geen derde behouden.

De Heer scheltema heeft deze merkwaardige Gebeurtenis, van haren eersten oorsprong af in 1585, (na de

[p. 167]

verovering van Antwerpen werd het ontwerp op het tapijt gebragt) tot de geheele mislukking in September 1588, in alle bijzonderheden nagegaan. Hij verdeelt dezelve in vier deelen: de uitrusting; toerustingen ter verdediging; het lot en de ondergang der Vloot, en eerste gevolgen van den uitslag, waarachter eenige Bijlagen volgen, namelijk: Beschrijving van de Vloot en derzelver ondergang, door simon stijl (uit den beroemden slotzang). Naamlijst der Hoofdbevelhebbers van de Vloot en der Legers, alsmede der Leden van den Hoogen Raad, voorloopig in Spanje benoemd, tot het bestuur over Engeland. Bulle van Paus sixtus V tegen elizabeth, Kouingin van Engeland. Aanspraak van de Koningin aan het Parlement van Engeland, volgens bentivoglio. Uitschrijving van den Dank- en Bededag, door de Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden. Iets over willem verheyden, het Vertoog tegen den Vredehandel, en zijne Oratie over de Vloot van den Spaanschen xerxes. Nalezingen en Bijvoegsets.

De uitvoering behoeft onzen lof niet. De stijl van den Heer scheltema is bekend en algemeen geacht. De inleiding vooral is uitmuntend geschreven. De Auteur schijnt hier zijne neiging ter navolging van den stijl des Drossaards van Muiden te hebben opgegeven; zich, volgens zijn eigen zeggen, meer toeleggende ‘op duidelijkheid en klaarheid, dan op kortheid en kracht, en te hebben afgezien van alle dichterlijke opsiering.’ Hij heeft bijzonder ten doel, in deze Geschiedenis den moed en de volharding onzer Voorvaderen te doen uitkomen, en te doen zien, dat de eer der overwinning geenszins alleen aan de Engelschen, maar ook wel degelijk aan onze Zeehelden, eenen joos de moor, van wasse naar warmont, pieter van der does en justinus van nassau, te danken was, die de groote uitrusting van parma zoo gestreng in de Vlaamsche havens, vooral te Duinkerken, wisten geblokkeerd te houden, dat hij zich met de uit Spanje gekomene Vloot niet kon vereenigen, waardoor de onderne-

[p. 168]

ming, die anders, onder het beleid van eenen parma, hoogstwaarschijnlijk gelukt zou zijn, in duigen viel. Als een stellig bewijs van de medewerking der Nederlanders kan men ook aanvoeren het nemen niet alleen van een groot Galjoen door de Zeeuwen, hetwelk vervolgens zonk, maar ook het veroveren van twee andere, waarvan dat onder den Maarschalk diego de piemontel door kleine Zeeuwsche poonschuiten genomen werd, en de vlag streek voor den Vice-Admiraal van der does. Het nemen van dit schip is het onderwerp van het vignet, door den beroemden Kunstschilder schotel geteekend. De breede wimpel van dit Galjoen, den Heiland aan het kruis voorstellende, is, zoo verre die nog voorhanden is, op eene andere plaat afgebeeld. Dezelve is door van der does aan de stad Leyden geschonken, en moet zich, althans gedeeltelijk, nog aldaar in de Pieterskerk bevinden, alwaar de Heer scheltema dien zelf heeft gezien.

Wij moedigen den bekwamen Schrijver aan, om ons op meer zulke Tafereelen uit de Geschiedenis te vergasten, zoo veel hem zijne drukke ambtsbezigheden toelaten. Waarom plaatst men hem niet op eenen leerstoel der Vaderlandsche Geschiedenis en Letterkunde, die veel meer met zijne neiging en aanleg zou strooken, dan de afmattende werkzaamheden, waaraan hij thans verbonden is?