Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

Tafereelen uit de tijden der Kruistogten. Uit het Hoogduitsch. IIde Deel. Te Franeker, bij G. IJpma. 1823. In gr. 8vos 437 Bl. f 3-60.

Wij hebben dit werk, bij de verschijning des eersten deels, met ruimte aangeprezen. En wij nemen van dien lof en aanbeveling, bij het tegenwoordige, niets terug. Het is een dier boeken, van welke wij de vertaling gaarne ien, die het midden houden tusschen bloot onderwijs, door weinigen alleen gezocht, en vermaak, het eenige doel der meeste lezers en leden van leesgenootschappen. En hierom zal het niet alleen te meer nut stichten, maar bezit het tevens de waardij en de behoefte, om in onze taal te worden overgebragt. Het is zoo, wij hebben reeds veel over de kruistogten. Derzelver gevolgen aangaande, is nog onlangs het stuk van den beroemden heeren aan ons geschonken, en verdiende misschien het Latijnsche werk van onzen eigen' landgenoot regenbogen ook wel eene overzetting; en de geschiedenis zelve betreffende, die is door van kampen, als een eigen, oorspronkelijk werk, aangevat geworden. Maar het tijdperk en de gebeurtenissen, van welke wij hier spreken, zijn zoo rijk, zoo vol van avonturen, zulk eene levendige schilderij van hartstogten en karakters, zulk een volle stroom van belangrijke gevolgen, over wier overwigt in nut of nadeel te redeneren valt, dat de pen, zoo min als de leeslust, bijna niet uitgeput raakt. Althans in den spiegel, ons hier in dit werk voorgehouden, vertoonde zich een groot gedeelte van het opgenoemde aan onze oogen, met zoo veel levendigheid en frischheid, dat wij bijna vergaten voor een tienmaal vertoond schouwspel te staan.

[p. 75]

De dood van tancredo, deszelfs voornamen held, besloot het eerste deel. Boudewijn III moet het middelpunt der beschouwing in dit tweede tafereel uitmaken; maar er verloopt een aanmerkelijke tijd tusschen evengenoemde slot en zijne geboorte. Dit deel begint dus, vooreerst, met eene soort van inleiding over de Ridderschap der twaalfde eeuw, en (bijzonder) de geestelijke Ridderorden. Dit is eene zoo belangrijke en tevens grondige en naauwkeurige schets van dat onderwerp, naar ons oordeel, als hoogen lof verdient. Maar ook het tweede hoofdstuk bevat nog eerst een overzigt der geschiedenis van het Koningrijk Jeruzalem, tot aan den dood van Koning fulco, 1112-1143, den vader van boudewijn III, die bij deszelfs dood de 14 jaren naauwelijks kon overschreden hebben. Nu volgt dus eerst nog, in hoofdst. III, de regering der Koningin, zijne moeder, melisende, benevens zijne jeugd en opvoeding; waarbij echter reeds krijgstogten, voornamelijk een avontuurlijke en moeijelijke tegen bosro, van den jongen, even 17jarigen Koning, voorkomen, die thans reeds deed zien, wat hij eenmaal worden kon. In het vierde hoofdstuk wordt ons oog naar Europa teruggevoerd, om den nieuwen kruistogt, onder Koning lodewijk VII en Keizer koenraad II, te zien ontstaan en tot in Klein-Azië te vergezellen, een voor de kennis van ons werelddeel in dat tijdperk gansch niet onbelangrijke blik. In V zien wij reeds den ongelukkigen afloop van dezen togt, benevens eene beschouwing van den toestand der Franken in het Oosten. In VI komen, bij vele andere gebeurtenissen, in de afzonderlijke deelen des heiligen lands, inzonderheid voor den dag noureddin, die groote en gevaarlijke vijand der kruisvaarders, en de twisten tusschen boudewijn en zijne moeder, welke laatste niet genegen was, het gebied aan hem af te staan. Vervolgens regeert hij, beleeft voor- en tegenspoed, huwt met eene nicht des Griekschen Keizers, en sterft, in 33jarigen ouderdom, hoogst ontijdig voor de Frankische zaken en het Koningrijk Jeruzalem. Bij alle deze, en vooral bij de jongste gebeurtenissen, spelen voor het overige de geestelijke Ridderschappen, reeds genoemd, eene groote, schoon juist geene grootsche rol, daar hare heb- en heerschzucht, door Rome begunstigd, dikwijls de schoonste ontwerpen deden te niete gaan, en over het geheel veel nadeel stichtten.

Letten wij nu op den hoofdpersoon in dit verhaal, dezelve

[p. 76]

is niet zoo luisterrijk, en vooral zoo vlekkeloos, als tancredo. Hij stierf trouwens vóór de jaren der bedaarde wijsheid, en het zijn grootendeels zijne kindschheid en jongelingschap, die ons ter beschouwing worden gegeven. Doch vertoonde tancredo ons enkel de deugden der Ridderschap zijner eeuwe, boudewijn is misschien een vrij eigenaardig beeld van dien tijd, in het algemeen en van de gunstigste zijde beschouwd. Het was trouwens een jeugdige tijd, waarbij de pas gevormde volken van het nieuwe Europa zich voor het eerst vereenigden tot een grootsch bestaan, gelijk voormaals (het is geene nieuwe vergelijking) die van Griekenland tegen Troje. Vurig, moedig, ridderlijk is de Koning, die zich wel tot onregtvaardigheden laat vervoeren, en menigmaal eene verkeerde staatkunde volgt, maar altijd het goede wil, en te meer achting en ontzag verwerft, te meer belangrijk en verstandig werkzaam wordt voor al de staten van het heilige land, hoe meer hij toeneemt in jaren.

Maar letten wij op al de andere zaken, personen en gebeurtenissen, hoe veel goeds en kwaads vinden wij dan, - hoe veel schadelijk vooroordeel, hoe veel dwazen twist, hoe veel schandelijke eigenbaat, hoe veel heiligs en onheiligs jammerlijk dooreen vermengd! Het is inderdaad verbazend, welk eene uitgebreidheid en vastheid het vreemde, Europesche gebied in het hart van Azië had verkregen, door de overmagt in den geregelden oorlog en door de oneenigheid zijner vijanden zelve. Gemakkelijk voorzeker ware het voor de, in den slag onbewogene, Ridders van het Kruis geweest, die uitgebreidheid en vastheid gedurig te vermeerderen. Maar hunne eigene vijanden zijnde, of de speelbal van geestelijke heerschzucht en godsdienstige dweeperij, die op geene menschelijke wijsheid en regtvaardigheid letten, ondermijnden zij gestadig den grond, waarop zij stonden; waartoe de ontzaggelijke zwermen zelve, uit Europa aangekomen, maar meestal nutteloos in ellende versmolten, veeleer medewerkten, dan dat zij zulks zouden verhinderd hebben.

Doch wij schrijven geen verslag van het gebeurde, maar van het boek. Van hetzelve moeten wij nog zeggen, dat hier zoo weinig de oppervlakkigheid gevonden wordt, van den titel ligt verwacht wordende, dat zelfs de opgave des tijds van voorname gebeurtenissen telkens, in tamelijk uitvoerige noten, berekend en gestaafd wordt. Ook de Nederduitsche vertaler heeft hier wederom het zijne bijgedaan, onder

[p. 77]

anderen ter verschooning of verhefsing des karakters van den H. lodewijk (doorgaans VII, maar een enkele keer IX genoemd), die hier inderdaad in een zeer ongunstig licht verschijnt, en oorzaak was, dat de schoone ontwerpen van raimond, Vorst van Antiochië, een waardig opvolger van tancredo, voor de algemeene zaak geheel te niete gingen. Anders vindt de geleerde man, zoo het schijnt, weinig aanleiding, om zijnen schrijver tegen te spreken. En dit gelooven wij niet aan zijne onoplettendheid of onkunde te moeten toeschrijven. Maar wel hadden wij gewenscht, dat hij in het minbeduidende werk van het nazien der proeven een weinig naauwkeuriger had kunnen zijn, daar hier en daar blijkbare drukfouten voorkomen, en dezelve elders, om de donkerheid van den zin, door ons vermoed zijn. Op de eerste en tweede geen acht hebbende willen slaan, lieten wij ook daarna de aanstipping na, en kunnen ze aldus niet aanwijzen. Trouwens, dit strekke maar, om, bij eenen mogelijken herdruk, daarop bedacht te zijn.