Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Viertal brieven aan eenen vriend, over de tentoonstelling der kunstwerken van nog levende nederlandsche meesters, te Amsterdam, van den jare 1824.

(Tweede Brief.)

Gij dwaalt, geëerde Vriend! wanneer het vermoeden bij u veld wint, alsof uw aanzoek mij eenigen last zoude veroorzaken. Integendeel, een onderwerp, gelijk aan dat, waarover ik u onderhoude, kan ons niet ongevoelig doen blijven; het is onmogelijk, onverschilligheid aan den dag te leggen, wanneer men tafereelen beschouwt, die het hart aandoen en de ziel bewegen. Ik ging de zalen der Tentoonstelling niet rond met een' kouden, kritischen geest, om alles tot in de minste bijzonderheden uit te pluizen, en elke kleine vlek, die hier of elders mogt te vinden zijn, op te sporen, ten einde daarinede onzen briefwissel te stofferen. Wij laten zulks den strengen beoordeelaar over, die, hiermede zijn voordeel doende, ligt den moed der mingeoefenden ter nederslaat. Onze wijze van beschouwen moet de belangstelling tusschen den vervaardiger en het vervaardigde verdeelen. En deze regel zal mij, ook met betrekking tot de overige deelen der kunst, waarover ik u thans zal bezig houden, geleiden.

[p. 83]

Het wèl uitvoeren, en het juist treffen der gelijkenis, die den voorgestelden dadelijk doet herkennen, ziedaar de twee hoofdvereischten van het Portretschilderen. Beide deze vereischten bezit onze beroemde hodges, en hij heeft ons nu wederom overtuigd, dat hij, met de hem altijd eigene bevalligheid en smaak, dit vak roemrijk blijft bearbeiden. Daiwaille, van wiens stukken wij sinds langen tijd verstoken bleven, heeft nu twee portretten gegeven, van welke het eene, de ideale studie van een Kinderkopje, tot een schitterend bewijs strekte van zijn bekwaam penseel; dan, hoezeer die waarlijk groote Schilder met deze voorstelling welverdienden roem heeft behaald, zoo heeft het ook den algemeenen wensch uitgelokt, dat hij zijnen aanleg tot een grootscher onderwerp moge besteden. Het Mansportret had eene treffende gelijkenis. Geen' minderen aanleg heeft moritz allergelukkigst aangewend in zijne eigene afbeelding. Portman weet zijner portretten een uitmuntend koloriet bij te zetten. Zoo voldeed ook het Mansportret van c. kruseman bij uitstek, gelijk ook die van j.a. kruseman, die mede vorderingen in dit vak blijft maken, en inderdaad aanmoediging verdient. Van der kooi heeft voormaals meer voldaan dan thans. Genoeg zij het voorts, dat ik, buiten de reeds bekenden, nog met een enkel woord melding make van geens en loeff, kunstenaars, wier stukken wij nimmer zagen, en die thans met zoo veel bijval zijn ontvangen, dat wij reden hebben te hopen, hunnen nu reeds verworven, roem bij volgende gelegenheden meer en meer te zullen zien staven en verhoogen.

Het is geene vlugtige opmerking geweest, dat de Schilders uit onze Hollandsche school door een' hun eigenen en met den aard des volks overeenkomenden ernst worden gekenmerkt in het tableau de genre; terwijl die der Vlaamsche, of, wilt gij liever, onze Zuidelijke kunstbroeders, een' geest van vrolijkheid en scherts ten toon spreiden, die bij genen, met uitzondering misschien, te dezer gelegenheid, van de voorstelling eener bekende spreuk van cats, zeldzaam gevonden wordt. Denken wij slechts aan den Onnoozelen Kinderdag van eeckhout; eene voorstelling, uitstekend van behandeling en fraai van zamenstelling, zoodat het onder de eerste in deze soort van stukken eene eerste plaats bekleedde; - aan coene, wiens Gevecht van twee Voerlieden te Brussel ons met eene vrolijke herinnering terugriep

[p. 84]

naar het Dorpseest van vóór twee jaren, en tevens verzekering gaf van zijne meer gewone geschiktheid voor dit vak; - aan heyndricks, die zijn slapend Meisje door Jongens deed plagen. Deze karakteristieke opmerking zal nog helderder voorkomen, wanneer ik u een voorbeeld ter vergelijking opnoeme. Stellen wij het Kinderfeest van de boer tegenover dat van eeckhout, en een iegelijk zal het verschil in dezen ras kunnen zien. Deze soort van vrolijke voorstellingen wordt veelal met groot genoegen beschouwd, en derzelver waarde aanmerkelijk verhoogd, indien men aan de behandeling zoo veel voortreffelijks heeft weten te verbinden, als, bij voorbeeld, eeckhout heeft gedaan. Alles toch, wat in deze schilderij voorkwam, was waarlijk siksch en krachtig; de beeldjes waren zeer fraai geteekend, de karakters duidelijk uitgedrukt, het bijwerk uitnemend uitgevoerd; met één woord, de trant van den in dergelijke soort van schilderingen weergaloozen jan steen was door hem meesterlijk nagevolgd, en wij twijfelen geenszins, dat de enkele aanmerking wegens donkerheid van toon, die hij ligt vermijden kan, door hem met welgevallen zal worden opgenomen. Hij beveelt zich voor de eerste reize zoo gunstig aan, dat het schier noodeloos is, hier te zeggen, hoeveel hij van zich verwachten laat.

Dit is in nog ruimere mate toe te passen op den kunstenaar, die het stukje, een Jongen met een' dooden Vogel in de hand, leverde. De vervaardiger, p.f. le roy, te Brusscl, leide een talent aan den dag, hoedanig men welligt nimmer van eenen kunstenaar, die ons voor het eerst op de vruchten van zijne bekwaamheid onthaalde, heeft aanschouwd. De voortreffelijke behandeling van dit zeer kleine schilderijtje, omtrent welks verdiensten bijna niet te veel kan gezegd worden, heeft mij te gunstig ingenomen met den maker, om niet te wenschen, dat hij in een meer zamengesteld tafereel ons, even gelukkig als nu, zijne kunst toone, ten einde ook hij eens schittere naast hen, die hij zoo waardig nastreeft, en, in de dagen van Hollands kunstroem, tot eer en luister des Vaderlands strekten.

Nog schijnt de herhaalde aandrang op den zeer verdienstelijken mol, te Haarlem, dat hij zijne krachten eens te koste legge aan een Historisch tafereel, waar zij, blijkens eene daarvan geleverde proef, wel voor berekend zijn, geen' invloed te hebben kunnen maken. Ofschoon de Schilder in

[p. 85]

zijn studeervertrek nevens een teekenend Jougeling, van dit jaar, ten hoogste gelijk gesteld kan worden met eene gelijke voorstelling door hem in 1822 gegeven, wil ik andermaal het algemeen verlangen niet verbergen, maar er op blijven aandringen, opdat hij eenmaal gehoor geve, en den regtmatigen roem, hem billijk toekomende en toegekend, ook als Historieschilder handhave.

Buiten de reeds genoeniden, leverden nog stukken in dit genre berkman, briar, van cuylenburgh, van eycken, françois, geirnaerd, hari, jonxis, van strij, Mevrouw de la tour en vele anderen, alle, in meer- of mindere mate, getuigenis dragende van de bekwaamheid der inzenderen. Berkman is een ijverig kunstenaar; getuige, nevens deze, ook voorgaande Tentoonstellingen, die altijd vele stukken van zijne hand ontvingen; hij is zelfs misschien wat al te ijverig, waardoor de aanmerkingen, die op zijne kunst gemaakt zijn, gewettigd worden. Van cuylenburgh, die vier voorstellingen leverde, toont mede een niet onverdienstelijk Schilder te zijn, gelijk ook van eycken, (wiens beide stukjes, wat de behandeling en kleur aangaat, uitnemend voldeden, hetwelk echter niet belette, dat op de teekening veel viel aan te merken) françois en geirnaerd. Deze laatste slaagde beter in dit genre, dan in het Historische vak. De zeven schilderijen, door hem ingezonden, strekken, dunkt mij, tot een' genoegzamen waarborg, dat hij zijne vlijt ten beste der kunst en ten nutte van zichzelven kan blijven aanwenden. De Vischmarkt van jonxis, te Utrecht, hield den naam staande, welken deszelfs vervaardiger eens verkregen heeft, en werd met welgevallen opgemerkt. Knoll, mede te Utrecht, zette, door eene behagelijke uitvoerigheid, zijner stukken eene aanbeveling bij, die hem niet ontgaan is.

Indien de aankomende kunstenaar, tot verdere uitbreiding en volmaking zijner bekwaamheden, eene gepaste aanmoediging behoeft, hij, die in de beoefening der kunst grijs geworden is, en bij het klimmen der jaren nog met jeugdigen lust en ijver werkzaam blijft, verdient voorzeker onze hoogschatting, dankbaarheid en erkentenis. De bekwame van strij, te Dordrecht, die, in meer dan 70jarigen ouderdom, ons andermaal onthaalde op de vruchten van zijn penseel, handhaafde, door den Kunstlieshebber, Teekeningen beschou-

[p. 86]

wende, met eene vaste hand, den roem, hem billijk toegekend. De verdienstelijke behandeling van dit stuk is bij het Publiek niet voorbijgezien, en werd naar waarde geschat.

Ten slotte, mijn Vriend! wilde ik u nog doen opmerken, hoe eene aangename verscheidenheid aller oogen streelde; hoe de vereenigde Vlaamsche en Hollandsche school alles heeft aangewend, om den luister derzelve in een helder licht te stellen. De uitmuntende stukken, die ik ook in het tableau de genre heb mogen aanwijzen, geven hoop, dat wij nog eens de jan steens en anderen zullen zien herleven. - Vaarwel, tot nadere gelegenheid!

(De derde Brief hierna.)