Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Theoretische Verklaringen der voorkomende Bereidingen in de Pharmacopoea Belgica, voorgesteld in vragen en antwoorden; benevens een aantal Chemische Verhandelingen, ten dienste van de zoodanigen, welke zich voorbereiden tot het afleggen van examen. Door Joh^s. Overduin, Apotheker en Chimist (Chemist) te Breda. Te Dordrecht, bij Blussé en van Braam. 1825. In gr. 8vo. 159 Bl. f 1-80.

De Schrijver geeft ons eerst eene Inleiding, waarin de eerste beginselen der Scheikunde worden ontvouwd, onder de volgende Hoofdstukken: Over de artsenijmengkundige Scheikunde en verwantschappen; de bestanddeelen der ligchamen; de oxyden; de onderscheidene luchten; de warmtestof; de veerkracht; de lichtstof; de oplossing; de kristalschieting; de nederplossing; de herkenmiddelen; de brandbare ligchamen (in 33 bladzijden), en vervolgens de theoretische verklaringen der voorkomende bereidingen in de Pharmacopoea Belgica (van bl. 34-159), waarin hij den leiddraad van deze Pharmacopoea geheelenal volgt.

Deze Inleiding bevat derhalve dat aantal Chemische Verhandelingen, hetwelk ons de titel belooft. Wij hadden zeker meer verwacht. Het is eene oppervlakkige opgaaf van eenige scheikundige leerstukken. Er zijn daarenboven onnaauwkeurigheden in. Zoo wordt b.v. op bl. 9 geleerd, dat 100 deelen dampkringslucht uit 27 deelen zuurstofgaz en 73 stikstofgaz bestaan. De Schrijver had deze oude opgave thans door de meer naauwkeurige moeten doen vervangen van 79 deelen stikstofgaz en 21 deelen zuurstofgaz; hetgeen ook het resultaat is van de analyse der dampkringslucht door middel van het gaz nitrosum,

[p. 638]

welke wij aan gay-lussac verschuldigd zijn; en dat zulks reeds vóór 16 jaren gebleken was uit de proeven van allen en pepys, had hij b.v. in de Grondbeginselen der Artsenijmengkundige Scheikunde van den verdienstelijken beets kunnen zien (bl. 26), welk werkje aan onzen Schrijver, die er op bl. 23, 24 niet minder dan 15 regels, zonder eenige vermelding, geheel uit heeft overgeschreven, niet onbekend kan zijn. - Op bl. 10 wordt van de stikstoflucht gezegd, dat men die altijd het zuiverst uit de zwemblazen der karpers verkrijgt. Wanneer dit al stellig zoo ware, hoe vele karpers zou een Scheikundige dan niet moeten dooden, om op deze wijze eene eenigzins aanmerkelijke hoeveelheid stikstofgaz te bekomen! Doch aan de zaak zelve mag men twijfelen: Configliachi vond alleen, dat de zwemblazen des karpers bijna alleen stikstofgaz (dus geene geheel zuivere stikstofgaz) bevatten; en anderen zeggen slechts, dat de hoeveelheid van stikstofgaz in de lucht der zwemblazen zeer aanmerkelijk, die van het zuurstofgaz daarentegen gering is. Hoe ook geheel zuiver stikstofgaz in deze blazen aanwezig zou kunnen zijn, wordt moeijelijk te begrijpen, wanneer men bedenkt, dat er bij de karpers eene buis aanwezig is, die van den slokdarm tot de zwemblaas geleidt. - Bij de bereidingen van het stikstofgaz had men de wijze van bereiden uit vleesch, door middel van salpeterzuur, niet behooren voorbij te gaan. Dat het koolstofzuur gaz den groei der planten bevordert, (bl. 13) behoeft allezins beperking en nadere verklaring. De verbinding van gaz hydrogenium carbonatum (hydrogenium deuto-carbonatum) met chlorium wordt (bl. 15) voorgesteld als eene ontbinding van het acidum muriaticum oxygenatum. (Aan deze wijze van beschouwen geeft de Schrijver de voorkeur. Zoo wordt b.v. op bl. 48 de zamenstelling van het zoogenoemde acidum muriaticum uit chlorium en waterstof eene gissing genoemd. Wij dachten, dat dit meer dan eene gissing was, vooral na het ontdekken van het Iodium; en is de tegenovergestelde theorie wel iets meer dan eene gissing? Recensent kan hier niet beter

[p. 639]

doen, dan tot de doorwrochte Verhandeling verwijzen van den Heer h.c. van der boon mesch, de Acido muriatico oxygenato, Traj. ad Rh. 1820.)

De theoretische verklaringen der in de Pharmacopoea Belgica voorkomende herkenmiddelen (reagentia), op bl. 25-31, zijn zeker voor hen, die nog nimmer de Scheikunde beoefend hebben, onverstaanbaar, en te vergeefs zouden dezen in de voorafgaande 24 bladzijden de opheldering zoeken der hier gebezigde termen. Dat ondertusschen het boekje zelfs voor zoodanigen geschikt zoude zijn, had ons de Schrijver in de Voorrede verzekerd.

De theorie der verbranding, op bl. 32 gegeven, strookt weinig met den tegenwoordigen staat der Scheikunde. Nieuwe ontdekkingen veroorloven ons niet, aan de zuurstof eenen zoo uitsluitenden invloed toe te schrijven, en wij kunnen thans de verbranding niet anders beschouwen, dan als een algemeen verschijnsel, hetgeen altijd plaats heeft bij de verbinding van ligchamen, welke met ontwikkeling van warmte en licht gepaard gaat. Dat men van de oorzaak der hierbij vrij wordende warmte inderdaad minder weet, dan men in het eerste tijdvak der nieuwere Scheikunde meende te weten, hebben ons dulong en petit geleerd.

Tot dusverre de Inleiding. Beter beviel ons het tweede gedeelte, de Verklaringen behelzende van de bereidingen der nieuwe Pharmacopoea. Maar meer dan het gewone zal men hier echter niet aantreffen. Wij willen nog met weinige woorden eene en andere aanmerking, welke wij bij het lezen maakten, hier laten volgen. Op bl. 49 behoorde te zijn voorgesteld, hoe men de bereiding van het acidum muriaticum oxygenatum ook zeer wel uit de theorie, dat het eene eenvoudige zelfstandigheid is, verklaren kan; de Schrijver had zulks in elk nieuw handboek der Chemie (b.v. in dat van orfila) kunnen vinden. De Heer overduin merkt bl. 122, 123 aan, dat het hem niet onwaarschijnlijk voorkomt, dat bij de bereiding van het sulphur auratum en van de kermes het antimonium eene eerste verzuring ondergaat. De proeven van ber-

[p. 640]

zelius maken dit onwaarschijnlijk, en uit dien hoofde zullen de stellers der Belgische Apotheek aan de benamingen van sulphuretum stibii hydrogenatum en hydrosulphuretum stibii de voorkeur gegeven hebben. Van het bismuth wordt bl. 127 gezegd, dat het door agricola ontdekt is. De ontdekking van dit metaal ligt echter, volgens thenard, nog in het duister, en het schijnt alleen zeker, dat men het door agricola in 1520 het eerst vermeld vindt, waaruit nog niet volgt, dat deze het ontdekt heeft. De bereiding van het subnitras bismuthi wordt bl. 128 door eene ontleding van het salpeterzuur verklaard. Integendeel schijnt bij deze bereiding het uitras bismuthi ontbonden te worden, terwijl bijna al het bismuth-verzuursel met een weinig zuur nederploft, het zuur daarentegen zelve bijna geheel in de oplossing blijft; derhalve wordt er zoo wel nitras bismuthi met exces van grondstof, of een supernitras, als een subnitras gevormd, welk laatste nederploft. - Wat de plantaardige Scheikunde betreft, de Schrijver geeft bij de bestanddeelen nimmer hunne evenredigheden op. Wat baat het b.v. van de gom te zeggen, dat zij uit koolstof, waterstof en zuurstof bestaat (bl. 136), daar hetzelfde van de meeste plantaardige zelfstandigheden geldt? - Hetgeen over de gistingen gezegd wordt, is zeer oppervlakkig. De Schrijver meent, bl. 149, dat de wijngeest als zoodanig niet in den wijn aanwezig is, maar in eene hooge temperatuur uit de grondbeginselen van den wijn wordt daargesteld; een gevoelen, hetwelk niemand ligt omhelzen zal, wien de proeven van gay-lussac dienaangaande bekend zijn.

Deze zijn de aanmerkingen, welke wij op het voor ons liggende werkje te maken hadden. Uit dit alles volgt, dat het, hoewel misschien zijne nuttigheid hebbende, evenwel geenszins onmisbaar voor alle jonge beoefenaars der Artsenijmengkunde genoemd mag worden (Voorrede, bl. VI). Ten slotte voegen wij hier nog den wensch bij, dat de jonge beoefenaars der Artsennmengkunde zich voortaan op eene grondige kennis der Scheikunde mogen toe-

[p. 641]

leggen, en deze zaak niet enkel beschouwen als eene voorbereiding tot het afleggen van examen. Hun de beoefening der Scheikunde gemakkelijk te maken, zij derhalve het doel dier genen, welke te hunnen dienste schrijven; en wanneer hunne kennis over het geheel meer naauwkeurig wezen zal, en niet meer bestaan zal uit enkele van buiten geleerde algemeene begrippen, zal hun ook de toepassing van het geleerde op de Belgische zoo wel, als op elke andere Pharmacopoea, niet meer moeijelijk vallen.